Η αυστηρή ή ολική χορτοφαγία (γνωστή και ως βεγκανισμός, αγγλ. veganism), παρουσιάζει μια αύξηση στο Ηνωμένο Βασίλειο τα τελευταία δύο χρόνια – από περίπου μισό εκατομμύριο ανθρώπους το 2016 σε περισσότερα από 3,5 εκατομμύρια – 5% του πληθυσμού σήμερα. Και στην Ελλάδα το ποσοστό των χορτοφάγων αυξάνεται όλο και περισσότερο.
Έξυπνα ντοκιμαντέρ όπως το Cowspiracy: The Sustainability Secret ή το What the Health έδειξαν στο ευρύ κοινό πως λειτουργεί η εντατική βιομηχανία κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων, αποκαλύπτοντας πως μεταχειρίζονται τα ζώα αλλά και τις επιπτώσεις που έχει αυτό στην υγεία των ανθρώπων αλλά και στο περιβάλλον. Μας καλούν να στραφούμε εξ ολοκλήρου σε φυτικά τρόφιμα.
Όμως αντί να παρασυρθούμε από τις προτροπές να καταναλώνουμε περισσότερα προϊόντα που παράγονται με βιομηχανικές μεθόδους μονοκαλλιέργειας καλαμποκιού και σόγιας, οι οποίες έχουν έντονες περιβαλλοντικές παρενέργειες, θα πρέπει να ενθαρρύνουμε βιώσιμες μορφές ζωικής παραγωγής και γαλακτοπαραγωγής βασισμένες στα παραδοσιακά συστήματα της νομαδικής και ημινομαδικής κτηνοτροφίας και κυρίως της συντηρητικής βόσκησης.
Και μιας και οι αυστηροί χορτοφάγοι έχουν ασπαστεί τον βεγκανισμό, συχνά για λόγους ηθικής, καθώς θεωρείται ότι η κατανάλωση κρέατος προϋποθέτει πολύ βία και βαρβαρότητα, θα πρέπει τουλάχιστον να αμφισβητήσουμε το κατά πόσον είναι ηθική μια αύξηση των καλλιεργειών που απαιτούν όλο και περισσότερα λιπάσματα, μυκητοκτόνα και ζιζανιοκτόνα, ενώ παράλληλα αντιτίθενται στις βιώσιμες μορφές κτηνοτροφίας οι οποίες μπορούν να αποκαταστήσουν το έδαφος και τη βιοποικιλότητα.
Το 2000, ο σύζυγός μου και εγώ μετατρέψαμε μια φάρμα 14.000 στρεμμάτων στο Δυτικό Σάσεξ σε έναν τεράστιο βοσκότοπο. Τοποθετήσαμε Αγγλικές μακρυκέρατες αγελάδες, αγριόχοιρους, πόνι Έξμορ, κόκκινα ελάφια και πλατώνια (μηρυκαστικά θηλαστικά της οικογένειας των ελαφίδων). Για 17 χρόνια προσπαθούσαμε να κάνουμε τη συμβατική αρόσιμη γη μας και την γαλακτοκομική επιχείρηση μας κερδοφόρα αλλά με τα βαριά πηλώδη εδάφη του Low Weald δεν μπορούσαμε να ανταγωνιστούμε αγροκτήματα με ελαφρύτερα εδάφη. Πήραμε μια απόφαση που άλλαξε τη μοίρα μας.
Ο οικοτουρισμός και η παραγωγή κρέατος που έχει εκτραφεί βιολογικά συνέβαλλαν ώστε να γίνει η επιχείρηση κερδοφόρα. Και επειδή τα ζώα, ζουν έξω όλο το χρόνο, με άφθονο φαγητό, δεν χρειάζονται συμπληρωματική σίτιση και σπάνια χρειάζεται να δουν τον κτηνίατρο. Τα ζώα ζουν σε φυσικές αγέλες και περιφέρονται όπου θέλουν. Περνούν μέσα από ρυάκια και λίμνες και αναπαύονται όπου τους αρέσει (περιφρονώντας τους ανοικτούς αχυρώνες που τους φτιάξαμε για καταφύγιο).
Τα βοοειδή και τα ελάφια βόσκουν στα αγριολούλουδα και τα χορτάρια, αλλά περιηγούνται επίσης ανάμεσα σε θάμνους και δέντρα. Οι αγριόχοιροι κυλιούνται στις λασπολακούβες και ποδοπατούν το έδαφος, επιδρώντας στη βλάστηση με διαφορετικούς τρόπους, γεγονός που δημιουργεί ευκαιρίες για άλλα είδη όπως μικρά θηλαστικά και πτηνά.
Βασικά, επειδή δεν τους χορηγούμε αβερμεκτίνες (αντικαταθλιπτικά τα οποία δίνονται συνήθως στα σταβλισμένα ζώα σε εντατικά συστήματα) ή αντιβιοτικά, οι κοπριές τους τροφοδοτούν γαιοσκώληκες, βακτήρια, μύκητες και ασπόνδυλα όπως σκαθάρια, τα οποία τραβούν την κοπριά κάτω στην γη. Αυτή είναι μια ζωτικής σημασίας διαδικασία αποκατάστασης του οικοσυστήματος. Η επιστροφή των θρεπτικών ουσιών και των δομικών συστατικών πίσω στο έδαφος.
Η υποβάθμιση του εδάφους είναι μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος. Σύμφωνα με μια έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ για το 2015, παγκοσμίως, 25 έως 40 δισεκατομμύρια τόννοι ορυκτού εδάφους διαβρώνονται κυρίως λόγω του οργώματος και των εντατικών καλλιεργειών. Στη Βρετανία η υποβάθμιση είναι τόσο σοβαρή που το 2014 το περιοδικό Farmers Weekly ανακοίνωσε ότι μπορεί να μας απομένουν μόνο 100 συγκομιδές ακόμη.
Με ένα είδος αγρανάπαυσης των αρόσιμων γαιών, όπως συνέβαινε την εποχή πριν τα τεχνητά λιπάσματα και τη μηχανοποίηση, που επέτρεψαν τη συνεχή καλλιέργεια και την επιστροφή στη βόσκηση μετά από ένα χρονικό διάστημα, μπορεί να σταματήσει η διάβρωση και το έδαφος να αποκτήσει ξανά την παραγωγικότητα του. Η βόσκηση δεν παρέχει στους αγρότες απλώς ένα εισόδημα, αλλά η κοπριά των ζώων, τα ούρα τους και ο τρόπος βόσκησης επιταχύνει την αποκατάσταση του εδάφους. Το κλειδί είναι να γίνονται όλα με βιολογικούς τρόπους και να διατηρείται χαμηλός ο αριθμός των ζώων ώστε να αποφεύγεται η υπερβόσκηση.
Πριν από είκοσι χρόνια, τα εδάφη του αγροκτήματος μας ήταν αρκετά υποβαθμισμένα, λόγω της αλόγιστης χρήσης χημικών ουσιών αλλά και του εντατικού οργώματος. Τώρα έχουμε μανιτάρια και ορχιδέες, μια ένδειξη ότι τα υπόγεια δίκτυα μυκορριζικών μυκήτων εξαπλώνονται. Έχουμε 19 είδη γαιοσκώληκων οι οποίοι παράγοντας στοές στη γη δημιουργούν ελαφρύτερο χώμα με περισσότερο οξυγόνο, συντελούν στην αποσύνθεση των φυτικών υπολειμμάτων εμπλουτίζοντας το έδαφος με θρεπτικά συστατικά αλλά και στην καλή κυκλοφορία του νερού , βοηθώντας τα φυτά να αναπτύξουν καλύτερα το ριζικό τους σύστημα.
Βρήκαμε 23 είδη σκαθαριών στην κοπριά μίας μόνο αγελάδας, ένα από τα οποία – το μωβ σκαθάρι – είχε να εμφανιστεί στο Σάσεξ εδώ και 50 χρόνια. Τα πτηνά που τρέφονται με έντομα έλκονται απ’ αυτή τη θρεπτική κοπριά.
Αυτό το σύστημα φυσικής βόσκησης δεν συντελεί μόνο στην αποκατάσταση του εδάφους, στη βιοποικιλότητα, στην προσέλκυση ωφέλιμων εντόμων όπως οι μέλισσες που θα βοηθήσουν στην επικονίαση, στην ποιότητα των υδάτων και τον μετριασμό των πλημμυρών, αλλά εγγυάται επίσης ότι τα ζώα απ’ τα οποία θα πάρουμε το κρέας θα είναι υγιή και αυτό σημαίνει ότι και εμείς θα είμαστε υγιείς.
Σε αντίθεση με το κρέας εντατικών συστημάτων, το οποίο έχει εκτραφεί με δημητριακά όπως σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι κ.α. το κρέας που προέρχεται από ζώα που έχουν βοσκήσει φυσικά σε χορτονομή, παρουσιάζει υψηλή περιεκτικότητα σε β-καροτένιο, ασβέστιο, μαγνήσιο και κάλιο αλλά και βιταμίνες Ε, Β και συζευγμένο λινολεϊκό οξύ (CLA) το οποίο ανήκει στα καλά λιπαρά και έχει αντικαρκινικές ιδιότητες. Είναι επίσης πλούσιο σε ω-3 λιπαρά οξέα τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη του ανθρώπινου εγκεφάλου και είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεθούν στην βέγκαν διατροφή.
Πολλά έχουν ειπωθεί για τις εκπομπές μεθανίου από το πεπτικό σύστημα των ζώων. Όμως αυτές είναι πολύ χαμηλότερες στους βοσκότοπους που περιλαμβάνουν άγρια φυτά όπως η αγριοκαρδαμούδα, το καπνόχορτο και το αγριοστροφύλλι, επειδή περιέχουν φουμαρικό οξύ. Όταν προστέθηκαν αυτά τα φυτά στην διατροφή αρνιών σε μια μελέτη που έγινε στο Ινστιτούτο Rowett στο Αμπερντίν, βρέθηκε ότι οι εκπομπές μεθανίου μειώθηκαν κατά 70%.
Οι βέγκανς απ’ την άλλη σπανίως υπολογίζουν το κόστος του άνθρακα από το όργωμα. Σύμφωνα με μια έκθεση του 2017 του επιστημονικού περιοδικού Nature, από τη βιομηχανική επανάσταση έως σήμερα, το 70% του άνθρακα στα καλλιεργούμενα εδάφη έχει χαθεί στην ατμόσφαιρα. Εδώ λοιπόν υπάρχει ένα τεράστιο ζήτημα. Αν τα βέγκαν προϊόντα σας δεν προέρχονται από βιολογικές καλλιέργειες με σπορά χωρίς όργωμα, τότε συμμετέχετε ενεργά στην υποβάθμιση του εδάφους, που οδηγεί στην απώλεια των ενδιαιτημάτων για πολλά είδη, συμπεριλαμβανομένων μικρών θηλαστικών, πτηνών και ερπετών ενώ συμβάλλετε σημαντικά στην αλλαγή του κλίματος.
Επίσης οι βέγκανς θεωρούν ανήθικη την κατανάλωση γάλακτος, προτιμώντας το γάλα σόγιας ή του αμυγδάλου. Το 80% των αμυγδάλων παγκοσμίως παράγεται στην Καλιφόρνια. Μονοκαλλιέργειες τέτοιου μεγέθους εκτός του ότι απαιτούν τεράστιες ποσότητες νερού (ενίοτε και εκτροπές ποταμών…), απαιτούν την μετακίνηση 1,7 εκατομμυρίων μελισσιών (το 70% όλων των διαθέσιμων κυψελών των ΗΠΑ) μόνο για να γονιμοποιηθούν. Πόσο ηθικό είναι λοιπόν να επιβάλουμε στις μέλισσες να στοιβαχτούν σε ένα φορτηγό κλεισμένες για τρεις μέρες ώστε να κάνουν ένα ταξίδι από την Ουάσινγκτον στην Καλιφόρνια, όπου θα μείνουν για 2-3 εβδομάδες και θα πάρουν και πάλι τον δρόμο της επιστροφής γιατί η περιοχή μετατρέπεται σε έρημο λόγω του ότι είναι μονοκαλλιέργεια; Και τι γίνεται με τις άγριες μέλισσες και τα υπόλοιπα ωφέλιμα έντομα όπως οι πεταλούδες που δεν έχουν την δυνατότητα να μεταφερθούν αλλού;
Το οικοσύστημά μας εξελίχθηκε μαζί με τα μεγάλα φυτοφάγα ζώα. Τις αγέλες Ούρους (ένα εξαφανισμένο είδος άγριων βοοειδών, πρόγονου της οικόσιτης αγελάδας), το άλογο Ταρπάν (το αυθεντικό άλογο), το Βαπίτι (ένα από τα μεγαλύτερα είδη ελαφιών, το οποίο εξαφανίστηκε πριν από 10.500 χρόνια), την Αρκούδα, τον Βίσονα, το Ελάφι, το Αγριογούρουνο. Είδη τα οποία αλληλεπίδρασαν με το περιβάλλον. Η χρήση φυτοφάγων ζώων ως μέρος του γεωργικού κύκλου μπορεί να οδηγήσει προς την κατεύθυνση μιας βιώσιμης γεωργίας.
Πριν και μετά. Αφήνοντας την φύση να επανέλθει μόνη της.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όλοι πρέπει να τρώμε πολύ λιγότερο κρέας και ζητάμε να σταματήσουν τα εντατικά συστήματα εκτροφής με δημητριακά, ζώων που παραμένουν μονίμως σταβλισμένα γιατί είναι και ανήθικο αλλά και ρυπογόνο. Αλλά αν οι ανησυχίες σας ως βέγκανς, είναι το περιβάλλον, η καλή διαβίωση των ζώων και η δική σας υγεία, τότε δεν είναι πλέον δυνατόν να προσποιούμαστε ότι όλα αυτά θα πραγματοποιηθούν απλώς εγκαταλείποντας το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Αντίθετα, όπως φαίνεται το να προσθέσετε περιστασιακά στη διατροφή σας μία μπριζόλα μπορεί να είναι ο σωστός τρόπος για να τετραγωνιστεί ο κύκλος.
Isabella Tree (The Guardian)