Στα τέλη του Σεπτεμβρίου που μας πέρασε, η Αμερικανική Υπηρεσία Άγριας Ζωής, πρόσθεσε στη λίστα των ειδών υπό εξαφάνιση, 5 είδη “κιτρινοπρόσωπων” μελισσών της Χαβάης. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που κάποιο είδος μέλισσας κηρύχθηκε απειλούμενο από την U.S. Fish and Wildlife Service (USFWS). Τι γνωρίζουμε όμως για την σεξουαλική τους ζωή; Θα μπορούσε αυτή η πληροφορία να είναι το κλειδί για τη διάσωση αυτών των σπάνιων μελισσών;
Στη Χαβάη, υπάρχουν περισσότερα από 60 είδη “κιτρινοπρόσωπων” μελισσών του είδους Hylaeus, οι οποίες είναι μοναχικές και φωλιάζουν σε αρκετά διαφορετικά μέρη, όπως παράκτιες περιοχές αλλά και δάση. Στις αρχές του 1900 οι μέλισσες αυτές υπήρχαν σε μεγάλη αφθονία και ζούσαν από την ακτογραμμή μέχρι και τις υποαλπικές πλαγιές του Μάουνα Κέα. Ωστόσο η απώλεια ενδιαιτημάτων (οικοτόπων), διάφορα χωροκατακτητικά είδη και η κλιματική αλλαγή έπληξαν αυτές τις ενδημικές στη Χαβάη μέλισσες, με αποτέλεσμα σήμερα δύσκολα να τις συναντά κανείς. Αυτές οι μέλισσες είναι ο κυριότερος επικονιαστής του κοινού στη Χαβάη θάμνου σκαιβόλα (Scaevola Taccada) γνωστού εκεί ως naupaka, που τα άνθη του βγαίνουν μισά και για τους ντόπιους συμβολίζουν τον καταδικασμένο έρωτα.
Θάμνος σκαιβόλα (Scaevola Taccada) σε παραλία της Χαβάης.
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί θρύλοι στη Χαβάη που εξηγούν γιατί τα άνθη αυτού του πανέμορφου θάμνου που συναντάται και στα παράλια αλλά και στο βουνό, βγαίνουν έτσι. Λέγεται ότι δύο εραστές, εξαιρετικά αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλο, βρέθηκαν στην προσοχή της θεάς Πελέ, της Χαβανέζας θεάς της Φωτιάς και των Ηφαιστείων, η οποία εμφανίστηκε ως ξένη, σ’ αυτόν. Ότι κι αν έκανε όμως η Πελέ, οι δύο εραστές παρέμειναν αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλο, με αποτέλεσμα να εξοργιστεί η θεά και αφού κυνήγησε τον νεαρό άνδρα στα βουνά, του έριξε λιωμένη λάβα. Οι αδερφές της καθώς το είδαν αυτό και για να τον σώσουν από βέβαιο θάνατο, τον μεταμόρφωσαν σε σκαιβόλα του βουνού. Μετά από αυτό, η Πελέ κυνήγησε τη νεαρή γυναίκα προς τη θάλασσα, αλλά για άλλη μια φορά οι αδερφές της παρενέβησαν μεταμορφώνοντας την σε σκαιβόλα της θάλασσας. Από τότε και λόγω της θλίψης τους που χωρίστηκαν, οι θάμνοι σκαιβόλα βγάζουν μισά άνθη. Λέγεται ότι όταν οι θάμνοι του βουνού και της θάλασσας επανενωθούν, τότε οι δύο νεαροί εραστές θα είναι και πάλι μαζί.
Οι επιστήμονες μέχρι σήμερα δεν είχαν συνειδητοποιήσει πόσο σημαντικές ήταν αυτές οι μέλισσες γι αυτά τα φυτά και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τώρα που βρίσκονται σε κίνδυνο, να γνωρίζουμε ελάχιστα γι αυτές. «Δεν γνωρίζουμε σχεδόν τίποτα σχετικά με τις συμπεριφορές ζευγαρώματος αυτών των μελισσών» δήλωσε ο Sheldon Plentovich συντονιστής του προγράμματος του USFWS στα τροπικά νησιά του Ειρηνικού. Ουσιαστικά δεν έχει γίνει κάποια σοβαρή μελέτη για την αναπαραγωγική συμπεριφορά των μελισσών και έτσι όσα γνωρίζουμε είναι απόρροια κάποιων παρατηρήσεων ερασιτεχνών ερευνητών.
Γενικά οι “κιτρινοπρόσωπες” μέλισσες είναι αρκετά δραστήριες κατά τη διάρκεια του έτους αν και υπάρχουν ένα-δύο μήνες το χειμώνα όπου η δραστηριότητα τους μειώνεται. Σε αντίθεση με τις μελιτοφόρες μέλισσες που δημιουργούν μεγάλες αποικίες στις οποίες υπάρχει μόνο ένα αναπαραγωγικό άτομο, η βασίλισσα, όλες οι “κιτρινοπρόσωπες” ενήλικες μέλισσες είναι ενεργές αναπαραγωγικά. Επιπλέον, ενώ οι μελιτοφόρες μέλισσες ζευγαρώνουν στον αέρα, αυτές εδώ το κάνουν πάνω σε κάποια επιφάνεια, που μπορεί να είναι ένα φύλλο ή ένα άνθος.
Τα περίφημα μισά άνθη του θάμνου σκαιβόλα (Scaevola Taccada)
Το παιχνίδι του ζευγαρώματος ξεκινά όταν ένα θηλυκό κάτσει σε ένα λουλούδι το οποίο συχνά είναι ο θάμνος σκαιβόλα και στο οποίο αναζητά την τροφή του, νέκταρ και γύρη. Έως και 10 αρσενικές μέλισσες, στις οποίες είναι απόλυτα εμφανές το κίτρινο σημάδι στο πρόσωπο σ’ αντίθεση με το κατάμαυρο των θηλυκών, αρχίζουν να αιωρούνται σαν νέφος κάνοντας ακανόνιστες, κυκλικές κινήσεις που κυμαίνονται από 15 μέχρι 30 εκατοστά, πάνω από το θηλυκό.
Ένα αρσενικό από την ομάδα που αιωρείται στη συνέχεια θα προσεγγίσει το θηλυκό, αγγίζοντας το για λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο πριν επιστρέψει και πάλι πίσω στο σμήνος. Άλλα αρσενικά ακολουθούν το παράδειγμά του. Δεν είναι ακόμη ξεκάθαρος ο σκοπός αυτής της συμπεριφοράς, αλλά εικάζεται ότι τα αρσενικά προσπαθούν να καταλάβουν αν το θηλυκό είναι διατεθειμένο να δεχτεί να ζευγαρώσει. Τελικά, ένα αρσενικό θα προσγειωθεί στην πλάτη του θηλυκού και θα μείνει εκεί για λίγη ώρα χτυπώντας με τις κεραίες του τις δικές της. Αυτή η συμπεριφορά δεν έχει γίνει ακόμα κατανοητή από τους επιστήμονες.
Αρσενική “κιτρινοπρόσωπη” μέλισσα της Χαβάης του γένους Hylaeus
Μετά από περίπου ένα λεπτό, και αν το θηλυκό δεν πετάξει μακριά, το αρσενικό θα κινηθεί λίγο προς τα πίσω ώστε να την γονιμοποιήσει. Σύμφωνα με τον Jason Graham, εντομολόγο από το Πανεπιστήμιο της Χαβάης, το ζευγάρωμα μπορεί να διαρκέσει από 5 δευτερόλεπτα έως και 6 λεπτά, ενώ σύμφωνα με τον Plentovich έως και 20 λεπτά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα δεύτερο αρσενικό μπορεί να επιχειρήσει “βουτιά” πριν το ζευγάρι προλάβει να τελειώσει. «Ορισμένες φορές επικρατεί φρενίτιδα» λέει ο Plentovich. Πολλά αρσενικά πάλι μπορεί να γίνουν αρκετά ανταγωνιστικά ενώ βρίσκονται στον αέρα και να στραφούν το ένα ενάντια στο άλλο.
Μετά το ζευγάρωμα, το αρσενικό θα πετάξει μακριά, ενώ το θηλυκό θα προσπαθήσει να φτιάξει μια φωλιά. Προτιμούν να χτίζουν τις φωλιές τους στις τρύπες των βράχων των κοραλλιών που ξεβράστηκαν στην ακτή ή στους μίσχους των σκαιβόλα. Οι φωλιές φτιάχνονται με γύρη και ένα είδος αδιάβροχου “σελοφάν” που παράγουν τα θηλυκά. Σε κάθε φωλιά θα τοποθετηθεί μόνο ένα αυγό. «Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που οι μοναχικές μέλισσες απειλούνται περισσότερο από τις κοινωνικές μέλισσες, οι οποίες τοποθετούν χιλιάδες αυγά καθημερινά στις φωλιές τους» δήλωσε ο Graham.
Βράχοι κοραλλιών
Για να συμβάλει στην προστασία των φωλιών των “κιτρινοπρόσωπων” μελισσών από τα μυρμήγκια, τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στη μείωση του αριθμού των μελισσών, ο Graham σχεδίασε και ανέπτυξε τεχνητές φωλιές. Ένα ξύλινο διάτρητο κουτί κρεμιέται από ένα κλαδί μέσω ενός καλωδίου το οποίο επικαλύπτεται με μια κολλώδη ουσία η οποία αποτρέπει τα μυρμήγκια απ’ το να πάρουν τα αυγά. Οι μέλισσες έδειξαν να αποδέχονται αυτές τις τεχνητές φωλιές και τις χρησιμοποίησαν με επιτυχία.
Οι ερευνητές ελπίζουν ότι με αυτό τον τρόπο θα καταφέρουν να αποκαταστήσουν σιγά-σιγά τους πληθυσμούς των μελισσών αυτών.
Στράτος Σαραντουλάκης – Ορεινό Μέλι
πηγές αντλήθηκαν από: Livescience, Maui Magazine, Wikipedia, Inaturalist, National Geographic