Από το 2009 και έπειτα η Ελλάδα είναι το πιο καυτό θέμα στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές λόγω της οικονομικής κρίσης και τις πολιτικές λιτότητας. Μαζί με τον Έλληνα ο οποίος αγωνίζεται να ανταπεξέλθει στην τεράστια συρρίκνωση του εισοδήματός του, σε ποσοστό που έφτασε μέχρι και το 67% και οι μέλισσες στην Ελλάδα δείχνουν να παλεύουν για να επιβιώσουν.
Σύμφωνα με τους μελισσοκόμους και τους επιστήμονες, η αλόγιστη και συστηματική χρήση φυτοφαρμάκων έχει προκαλέσει απώλειες πληθυσμών των μελισσών σε τέτοιο βαθμό που πολλοί υποστηρίζουν ότι η χώρα υποφέρει τώρα από «διαταραχή κατάρρευσης αποικίας» (CCD). Η μελισσοκομία στην Ελλάδα είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της ιστορίας της. Υπάρχουν συνολικά 1.500.000 κυψέλες στην Ελλάδα, γεγονός που κατατάσσει την χώρα, νούμερο δύο στον κόσμο (μετά την Ουγγαρία) στην πυκνότητα μελισσιών με περίπου 11,1 μελίσσια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.
Εν τω μεταξύ, στη χώρα δεν υπάρχουν γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες και έτσι το μέλι θεωρείται άμα τη εμφανίσει ελεύθερο από ΓΤΟ, άρα και πιο αγνό. Σ’ αυτό συμβάλει και το γεγονός, ότι λόγω του ότι η Ελλάδα αποτελείται κυρίως από ορεινούς όγκους, το μέλι που συλλέγεται είναι κυρίως από αγριολούλουδα ή μελιτώματα άγριων δέντρων. Τα φυτοφάρμακα όμως είναι ένα άλλο κεφάλαιο.
Η Maryam Henein μαζί με την Δρ Σοφία Γούναρη.
«Είχαμε πολλά προβλήματα από τα φυτοφάρμακα σε όλη την Αττική και κυρίως στο νότο» λέει η Δρ Σοφία Γούναρη διακεκριμένη ερευνήτρια από το Γ’ Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Αθηνών. Συναντήσαμε την κ. Γούναρη στο «Δημόκριτο» το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών στην Αθήνα, όπου ερευνά την κατάσταση των μελισσών στην Ελλάδα. Σε 16 αποικίες που έχει εγκαταστήσει εκεί, ελέγχει την έκταση του γόνου των μελισσών αλλά και την ποσότητα του μελιού που έχουν συλλέξει. Δυστυχώς οι ποσότητες είναι πολύ μικρές λόγω της μεγάλης απώλειας πληθυσμών.
«Λόγω των φυτοφαρμάκων;» ρωτάω και εκείνη γνέφει καταφατικά. Γι αυτό το λόγο η κ. Γούναρη έχει μεταφέρει άλλες 10 αποικίες στα ελατοδάση του Όρους Μαίναλος στην Πελοπόννησο. Τα βουνά εκεί αποτελούνται κυρίως από Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica), ωστόσο, η φετινή σοδειά μελιού στο Μαίναλο ήταν η χειρότερη εδώ και πολλά χρόνια, λόγω του κακού καιρού που επικράτησε στην περιοχή.
«Το 2006 έχασα πολλά μελίσσια από ψεκασμό με νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα στην περιοχή γύρω από το ινστιτούτο» διηγείται η ίδια. Αυτά τα νέου τύπου φυτοφάρμακα εισήχθησαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Στα πλαίσια της προετοιμασίας για την φιλοξενία των επισκεπτών, τότε, εισήχθησαν από τη Βόρεια Αφρική εξωτικοί κανάριοι φοίνικες για λόγους διακόσμησης αλλά και για σκίαση. Το κόκκινο σκαθάρι του φοίνικα, ένα έντομο που κατατρώει τους μαλακούς ιστούς και τις ίνες του κορμού του φοίνικα, είπε να πάει μια βόλτα, με αποτέλεσμα να εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη νότια χώρα, από τη Ρόδο και την Κρήτη μέχρι την Αττική. Ως αποτέλεσμα πολλά ξενοδοχεία και δήμοι πάνω στον πανικό τους ξεκίνησαν τον ψεκασμό χημικών ουσιών κατά βούληση, χρησιμοποιώντας τις περισσότερες φορές παράνομα σκευάσματα συμπεριλαμβανομένων νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην απώλεια του 50% των μελισσιών σ’ αυτές τις περιοχές.
Σήμερα στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται συστηματικά νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα και κυρίως το Gaucho (imidacloprid) της Bayer σε καλλιέργειες όπως το βαμβάκι, ο ηλίανθος, και τα πορτοκάλια. Και ενώ ο σημαντικότερος εχθρός της μέλισσας είναι το άκαρι βαρρόα, ένα παράσιτο που προσβάλλει τις μέλισσες, πολλοί υποστηρίζουν ότι τα φυτοφάρμακα με βάση τη νικοτίνη είναι σημαντικότερο πρόβλημα, καθώς θέτουν σε κίνδυνο το ανοσοποιητικό σύστημα των μελισσών, έτσι ώστε να μην μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους.
Η Ελλάδα όμως δεν θέλει απαγόρευση των νεονικοτινοειδών…
Το 2013, η ΕΕ, έπειτα από ψηφοφορία των κρατών μελών, ενέκρινε τη μερική απαγόρευση των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) αποφάσισε να περιορίσει προσωρινά τη χρήση τριών νεονικοτινοειδών ουσιών (clothianidin, imidacloprid, και thiamethoxam) οι οποίες θεωρούνται επιβλαβείς για την υγεία των μελισσών. Εκείνη την εποχή, τα 15 κράτη μέλη – συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας – ψήφισαν υπέρ των περιορισμών, παρά τις πιέσεις της Bayer, τέσσερις απείχαν, και οκτώ ψήφισαν κατά της απαγόρευσης, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιταλίας, της Ουγγαρίας, και της Ελλάδας…
Η Ομοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος (ΟΜΣΕ) είχε εκδηλώσει δημόσια την απογοήτευσή της γι αυτό. «Το υπουργείο είχε πλήρη επίγνωση του προβλήματος» είχε δηλώσει τότε ο καθηγητής μελισσοκομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Θρασυβούλου. «Ωστόσο, αντί να μας ακούσουν προτίμησαν να ακούσουν τις εταιρείες που παράγουν τα φυτοφάρμακα.»
Ο καθηγητής μελισσοκομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Θρασυβούλου.
Αναμφίβολα, η απόφαση αυτή είχε σκοπό να διατηρήσει τις φαρμακευτικές εταιρείες ευτυχισμένες, λέει η κ. Γούναρη. «Η μη επιβολή ενός μορατόριουμ στη χρήση νεονικοτινοειδών δεν βοηθά τη γεωργία. Δεν βοηθά τη βιοποικιλότητα αλλά ούτε τον άνθρωπο. Κανείς δεν ωφελείται απ’ τον θάνατο των μελισσών» λέει η Έλενα Δανάλη της Greenpeace στην Ελλάδα. Για να υπερασπιστούν τη θέση τους, πηγές από το υπουργείο υποστήριξαν ότι η έκθεση της ΕΑΑΤ δεν παρουσίασε επαρκή στοιχεία για μαζική εξαφάνιση μελισσών, λόγω της χρήσης των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων.
Ωστόσο, με βάση τα αποτελέσματα, πάνω από 1.000 διεθνών μελετών οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα νεονικοτινοειδή είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην θνησιμότητα των μελισσών. Αυτά τα φυτοφάρμακα αποπροσανατολίζουν τις μέλισσες, καθιστώντας πιο δύσκολο να ξαναβρούν την φωλιά τους. Η απαγόρευση όμως τελικά τέθηκε σε ισχύ και αφορούσε την επικάλυψη των σπόρων και τις εφαρμογές του φυλλώματος για μια περίοδο δύο ετών και για τις καλλιέργειες του καλαμποκιού, του βαμβακιού, του ηλίανθου και της ελαιοκράμβης. Δεν περιελάμβανε όμως κανενός είδους περιορισμό στην ατομική χρήση σε κήπους και περιβόλια όπως π.χ. τα πορτοκάλια.
Κατά ειρωνικό τρόπο, οι φαρμακευτικές Bayer και Syngenta, στη συνέχεια μήνυσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ζήτησαν αποζημίωση για διαφυγόντα κέρδη. «Προσπαθούμε να υπερασπιστούμε τη φήμη μας, η οποία ζημιώθηκε σημαντικά. Ιδιαίτερα αν λάβετε υπόψη τις σημαντικές επενδύσεις που έχουμε κάνει επί σειρά ετών για την υγεία των μελισσών και τη βιώσιμη γεωργία γενικότερα» δήλωσε ο εκπρόσωπος της Bayer. Σήμερα πολλοί ελπίζουν ότι θα συνεχιστεί το μορατόριουμ και ότι αυτή τη φορά θα συμπεριληφθούν και οι έξι επίμαχες χημικές ουσίες πέρα απ’ τις προαναφερθείσες τρεις.
Μελισσοκομείο στη νότια Κρήτη.
«Πριν την έλευση των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα, οι Έλληνες μελισσοκόμοι δεν αντιμετώπιζαν απώλειες άνω του 7% με 10%, οι οποίες θεωρούνται αποδεκτές» λέει η βιολόγος και ερευνήτρια Δρ Φανή Χατζήνα, του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας (ΕΘΙΑΓΕ). «Τώρα όμως οι απώλειες έχουν αυξηθεί σημαντικά και παρουσιάζουν έξαρση διάφορες περιόδους του έτους και όχι μόνο το χειμώνα». Μαζί με άλλους ερευνητές, η κ. Χατζήνα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ουσία imidacloprid, σε μικρές δόσεις που δεν είναι θανατηφόρες, έχει σημαντική δυσμενή επίδραση σε διάφορες πτυχές των μελισσών, όπως είναι η φυσιολογία, η συμπεριφορά και η γενική υγεία. Οι μέλισσες παρουσιάζουν προβλήματα στον προσανατολισμό, την αναπνοή, τον καρδιακό ρυθμό και το ανοσοποιητικό.
Δεδομένου ότι η χώρα παρουσιάζει απώλειες μελισσών λόγω των νεονικοτινοειδών, τίθεται το ερώτημα αν οι μελισσοκόμοι στην Ελλάδα έχουν παρατηρήσει συμπτώματα «διαταραχής κατάρρευσης αποικίας» (CCD). «Όχι δεν έχουμε CCD στην Ελλάδα, έχουμε όμως κακούς μελισσοκόμους» δηλώνει με έμφαση η κ. Γούναρη. Ενώ συμφωνεί ότι τα νεονικοτινοειδή σκοτώνουν αργά αλλά σταθερά τις μέλισσες, πιστεύει ότι το κύριο πρόβλημα είναι η συνολική κακοποίηση και κακοδιαχείριση των μελισσών απ’ τους μελισσοκόμους. Για παράδειγμα, η εξαντλητική και χωρίς διακοπή εργασία των μελισσών και η συνολική τους αντιμετώπιση ως εμπόρευμα.
Άλλοι μελισσοκόμοι πάλι θεωρούν ότι στην Ελλάδα δεν έχουν παρουσιαστεί ακόμα συμπτώματα «διαταραχής κατάρρευσης αποικίας» λόγω του ότι δεν υπάρχουν γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Όμως η κ. Γούναρη επιμένει ότι υπεύθυνοι σε μεγάλο βαθμό είναι οι μελισσοκόμοι οι οποίοι εξαντλούν τα μελίσσια τους. Το 1995 στη Γαλλία και το 2006 στις ΗΠΑ ήρθαν αντιμέτωποι με μαζικές απώλειες μελισσών και τότε πρώτος ένοχος ήταν ο μελισσοκόμος. Πολλοί μελισσοκόμοι και επιστήμονες όμως δεν συμφωνούν με την κ. Γούναρη.
Το μελισσοκομείο μας, στο όρος Ξηροβούνι στην Πίνδο.
«Είναι εύκολο να κατηγορήσεις τον μελισσοκόμο, αλλά υπάρχουν σημάδια διαταραχής κατάρρευσης αποικίας» λέει ο John Phipps, εκδότης του μελισσοκομικού περιοδικού The Beekeepers Quarterly. Το 2010, ο Phipps είδε τις κυψέλες του να μειώνονται από 40 σε 28, παρατηρώντας ασυνήθιστη συμπεριφορά μελισσών, όπως εγκαταλελειμμένες κυψέλες. Και η κ. Χατζήνα όμως έχει παρατηρήσει περιπτώσεις εξαφάνισης αποικιών αλλά και μείωσης του χρόνου ζωής των βασιλισσών. Έχει παρατηρήσει επίσης ότι οι μέλισσες που έχουν έρθει σε επαφή με νεονικοτινοειδή παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε νοζεμίαση, μια κοινή ασθένεια των μελισσών.
Μια σημαντική διαφορά πάντως είναι ότι στην Ελλάδα τα μελίσσια ανακάμπτουν πιο εύκολα από ό, τι για παράδειγμα στις Ηνωμένες Πολιτείες επειδή μπορούν εύκολα να μετακινηθούν σε περιοχές χωρίς δηλητήρια. Εξάλλου μόλις το 29% της γης καλλιεργείται στην Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν έχει τεράστιες μονοκαλλιέργειες και οι άγριες – παρθένες περιοχές λειτουργούν ως ένα είδος προφύλαξης για τις μέλισσες.
Η ευαισθητοποίηση του κόσμου, η εκπαίδευση και η κατανόηση της έκτασης και των συνεπειών του προβλήματος είναι το κλειδί για τον περιορισμό της χρήσης των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων.
της Maryam Henein, ακτιβίστριας, δημοσιογράφου και σκηνοθέτιδας του ντοκιμαντέρ Vanishing of the Bees.
Beeculture