Το άκαρι βαρρόα εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο λιμάνι του Νιούκαστλ, στη Νέα Νότια Ουαλία, στην Αυστραλία, τη μοναδική ήπειρο μέχρι σήμερα που παρέμενε χωρίς βαρρόα.

Οι Αρχές επιβεβαίωσαν ότι τα ακάρεα εντοπίστηκαν στις 22 Ιουνίου, σε ορισμένες κυψέλες που βρίσκονταν, μέσω του προγράμματος επιτήρησης και ανίχνευσης, γύρω απ’ το λιμάνι. Στη συνέχεια περίπου 400 μελίσσια υποβλήθηκαν σε ευθανασία. Πρόθεσή τους ήταν να εξαλείψουν τα ακάρεα και να βεβαιωθούν ότι δεν θα μολυνθεί ολόκληρη η ήπειρος.

Η περιοχή χωρίστηκε σε ζώνες και μπήκε σε καραντίνα. Τα μελίσσια που βρίσκονται 10λμ γύρω απ’ τα σημεία που εντοπίστηκαν τα ακάρεα καταστρέφονται. Ως περιοχή παρακολούθησης ορίστηκε η περιοχή 25χλμ γύρω και μέχρι τα 50χλμ απαγορεύεται η μετακίνηση των μελισσιών.

Η βαρρόα είναι ένα άκαρι με καταγωγή από την Νοτιοδυτική Ασία, όπου ενδημούσε ως μόνιμο παράσιτο στην Ινδική μέλισσα Apis cerana. Η φυσική επιλογή οδήγησε έπειτα από την πάροδο εκατομμυρίων ετών τον ξενιστή και το παράσιτο σε μια κατάσταση ισορροπίας. Από το 1940 και μετά όμως άρχισε να εξαπλώνεται και στον υπόλοιπο κόσμο με αποτέλεσμα να μεταδοθεί και στην Ευρωπαϊκή μέλισσα Apis mellifera, με καταστροφικές όπως αποδείχτηκε συνέπειες. Στην Ελλάδα εμφανίστηκε γύρω στα 1978.

Η ίδια η βαρρόα δεν σκοτώνει τις μέλισσες, τις εξασθενεί όμως τόσο ώστε να είναι ευάλωτες σε άλλους παράγοντες, όπως για παράδειγμα ο ιός των παραμορφωμένων φτερών (Deformed Wing Virus), ή ο ιός οξείας παράλυσης (Acute Bee Paralysis Virus) των οποίων η βαρρόα είναι φορέας.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι το 1981 στην Ελλάδα το πρόβλημα πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις με 220.000 μελισσοσμήνη να καταστρέφονται ολοκληρωτικά. Όπως είναι φυσικό επικρατεί πανικός, όμως οι συνάδελφοι Αυστραλοί θα πρέπει να κρατήσουν την ψυχραιμία τους καθώς πλέον διαθέτουμε αρκετή γνώση σχετικά με την αντιμετώπιση του παρασίτου.

Μια Βρετανική έρευνα που δημοσιεύτηκε φέτος επιβεβαιώνει αυτό που έχουν επισημάνει αρκετοί μελισσοκόμοι ανά τον κόσμο την τελευταία δεκαετία. Τα φυτά ανθίζουν ένα μήνα νωρίτερα λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, που οφείλεται στην κλιματική αλλαγή.

Μια μέλισσα πάνω σε μια ονοβρυχίδα, ένα αγριολούλουδο της οικογένειας των μπιζελιών.

Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ ανέλυσαν τις ανθοφορίες 406 ειδών και βρήκαν μια μετατόπιση 26 ημερών κατά μέσο όρο, νωρίτερα, σε σχέση με τη δεκαετία του 1980, η οποία οφείλεται στις υψηλότερες θερμοκρασίες της άνοιξης. Τα βότανα παρουσίασαν τη μεγαλύτερη μετατόπιση (32 ημέρες) σε σύγκριση με τους θάμνους και τα δέντρα, γεγονός που μπορεί να υποδηλώνει ότι επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή λόγω του μικρότερου χρόνου μεταξύ των γενεών τους.

Μια άλλη μελέτη Αμερικανών επιστημόνων του 2020, διαπίστωσε ότι η δραστηριότητα των μελισσών ήταν λιγότερο ευαίσθητη στις θερμοκρασιακές μεταβολές σε σχέση με τα φυτά. Αυτό έχει σοβαρό αντίκτυπο στο οικοσύστημα καθώς φυτά και επικονιαστές δεν συγχρονίζονται, ένα φαινόμενο γνωστό στην εξελικτική βιολογία ως «Χρονική Αναντιστοιχία».

Το φυτό Corydalis ambigua. Οι μέλισσες δεν συγχρονίζονται μαζί του πλέον.

Αυτό επιβεβαιώνει άλλα προηγούμενα ευρήματα όπως μια έρευνα σε ορεινές περιοχές της Ιαπωνίας σύμφωνα με την οποία το φυτό Corydalis ambigua, της οικογένειας της παπαρούνας, άνθιζε νωρίτερα μέσα στο έτος λόγω του ότι έλιωναν και τα χιόνια νωρίτερα, αλλά οι επικονιαστές του δεν είχαν κάνει παρόμοια προσαρμογή. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει λιγότερη επικονίαση και τελικά λιγότερους σπόρους.

Στη Βρετανία περίπου το ένα πέμπτο των καλλιεργειών γονιμοποιείται από έντομα, με αποτέλεσμα μια πρώιμη ανθοφορία να βλάπτει τις αποδόσεις. Αλλά και οι ίδιοι οι επικονιαστές κινδυνεύουν καθώς αυτό το φαινόμενο οδηγεί σε διατροφικό κενό. Το μεγαλύτερο πρόβλημα το έχουν τα έντομα που τρέφονται αποκλειστικά από ένα είδος φυτού, όπως για παράδειγμα η μέλισσα Melitta dimidiata η οποία συλλέγει γύρη αποκλειστικά από ένα αγριολούλουδο της οικογένειας των μπιζελιών, την ονοβρυχίδα.

Πάντως μακροπρόθεσμα σύνολα δεδομένων μπορούν να γίνουν ένα πολύτιμο εργαλείο για τον εντοπισμό αυτών των αναντιστοιχιών. Υπάρχουν επίσης συστήματα παρακολούθησης της επιστήμης των πολιτών όπως αυτά που συλλέγονται από την Εταιρεία Καταγραφής Μελισσών, Σφηκών και Μυρμηγκιών, η οποία έχει αρχεία από τον 19ο αιώνα που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τις χρονικές αναντιστοιχίες.

Βιβλιογραφία

Plants in the UK flower a month earlier under recent warming
Rapid Changes in Flowering Time in British Plants
A 250-year index of first flowering dates and its response to temperature changes
Climate change and ecosystem services
Pollination services in the UK: How important are honeybees?
Climate change impacts on pollination
How does climate warming affect plant-pollinator interactions?
The potential impact of global warming on the efficacy of field margins sown for the conservation of bumble-bees
Bee phenology is predicted by climatic variation and functional traits
Early onset of spring increases the phenological mismatch between plants and pollinators
Using ecological and field survey data to establish a national list of the wild bee pollinators of crops

Η γύρη των μελισσών θεωρείται μια από τις πιο πλήρεις τροφές της φύσης. Είναι πλούσια σε πρωτεΐνες, ελεύθερα αμινοξέα και βιταμίνες του συμπλέγματος Β. Τι καλύτερο από ένα θρεπτικότατο αρωματικό βούτυρο για άλειμμα σε φρέσκο ζυμωτό ψωμί;

Χρόνος Εκτέλεσης 35 λεπτά

Μερίδες 5-6

Δυσκολία Εύκολο

Συστατικά:
430γρ βούτυρο γάλακτος
2 κουταλάκια του γλυκού φρεσκοτριμμένη κανέλα
2 κουταλιές της σούπας γύρη μελισσών
2 κουταλιές της σούπας μέλι
1 πρέζα μοσχοκάρυδο
αλάτι

Εκτέλεση:
Τοποθετούμε το βούτυρο στον κάδο του μίξερ και χτυπάμε με το σύρμα μέχρι να αφρατέψει και να ασπρίσει. Στη συνέχεια ρίχνουμε την κανέλα, το μοσχοκάρυδο, το αλάτι και το μέλι και αναδεύουμε έως ότου αναμειχθούν καλά όλα τα υλικά. Τοποθετούμε το μείγμα του βουτύρου σε ένα φύλλο αντικολλητικό χαρτί. Διπλώνουμε τη μια άκρη του χαρτιού πάνω από το βούτυρο και το τυλίγουμε σφιχτά σε ρολό, διπλώνοντας τις άκρες του χαρτιού σαν καραμέλα. Το βάζουμε στην κατάψυξη ώστε να σκληρύνει ελαφρώς. Απλώνουμε τη γύρη σε μια επιφάνεια, βγάζουμε το βούτυρο από την κατάψυξη και το κυλάμε πάνω στη γύρη ώστε να κολλήσει. Το τοποθετούμε και πάλι στην κατάψυξη για 1 ώρα τουλάχιστον, πριν το κόψουμε σε μικρότερα κομμάτια, τα οποία τυλίγουμε σε μεμβράνη και μπορούμε να κρατήσουμε έως και 6 μήνες.

Εκτός από άλειμμα για το ψωμί το αρωματικό βούτυρο γύρης μπορεί να συνδυαστεί και με ξυρούς καρπούς. Η γεύση της γύρης ποικίλει και εξαρτάται από τα φυτά από τα οποία την συλλέγουν οι μέλισσες. Η γύρη των μελισσών διαθέτει ένα εντυπωσιακό θρεπτικό προφίλ. Περιέχει πάνω από 250 βιολογικά δραστικές ουσίες, οι κυριότερες των οποίων είναι οι πρωτεΐνες και τα αμινοξέα, οι υδατάνθρακες και τα σάκχαρα, τα λιπίδια και τα ελεύθερα λιπαρά οξέα, καθώς και οι βιταμίνες και τα ιχνοστοιχεία.

Τα οφέλη της γύρης στη διατροφή μας είναι πολλά. Ενισχύει την αντιοξειδωτική δύναμη του οργανισμού, βελτιώνει την υγεία της καρδιάς, έχει αντιφλεγμονώδη δράση, ενισχύει την καλή λειτουργία του ήπατος, ενισχύει την άμυνα του οργανισμού, καταπραΰνει παθήσεις του δέρματος και βοηθάει στην επούλωση των πληγών, ενώ διευκολύνει από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης.

Η νωπή γύρη έχει την υψηλότερη περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά. Στις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης διατίθεται μόνο αποξηραμένη γύρη, η οποία όμως υστερεί σε θρεπτική αξία, καθώς λόγω της υψηλής υγρασίας δεν είναι δυνατή η διάθεση νωπής γύρης. Η Ελλάδα έχει το πλεονέκτημα λόγω του ξυρού κλίματος και της αφθονίας άγριων γυρεοδοτικών φυτών να παράγει φρέσκια νωπή γύρη με αναλλοίωτα τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά.

Μπορείτε να βρείτε τη γύρη μας η οποία διατίθεται νωπή, εδώ.

Το 2008 στην Τουρκία, τέθηκε σε εφαρμογή από τη Γενική Διεύθυνση Δασών το πρόγραμμα «Σχέδιο Δράσης για Δάση Μελιού». Έως σήμερα έχουν δημιουργηθεί 600 μελισσοκομικά δάση με σκοπό να γίνουν 720 ως το 2023, με την Τουρκία να ανεβαίνει στη δεύτερη θέση παγκοσμίως στην παραγωγή μελιού, πίσω μόνο από την Κίνα.

Μελισσοκομικά δάση ονομάζονται οι δασικές εκτάσεις που είτε προϋπήρχαν είτε δημιουργήθηκαν με τη φύτευση των κατάλληλων, ανάλογα την περιοχή, μελισσοκομικών φυτών, στις οποίες πραγματοποιούνται έργα που διευκολύνουν την πρόσβαση και εγκατάσταση μελισσοσμηνών. Η μεγάλη μείωση των επικονιαστών παγκοσμίως λόγω της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων, της κλιματικής αλλαγής της αστικοποίησης κ.α. έχει κάνει την ανάγκη ύπαρξης τέτοιων δασών επιτακτική.

Το 2017 ρυθμίστηκαν από Γενική Διεύθυνση Δασών της Τουρκίας, όλες οι λεπτομέρειες σχετικά με τους μόνιμους αλλά και τους νομάδες μελισσοκόμους, δίνοντας τους τη δυνατότητα να επωφεληθούν από αυτούς τους τομείς πιο αποτελεσματικά. Όπως δήλωσε ο μελισσουργός Hüseyin Baş «Αντιμετωπίζαμε δυσκολίες για να φτάσουμε εδώ. Από τη στιγμή που δημιουργήθηκε το δάσος μελιού, η πρόσβαση έγινε πιο εύκολη. Εκμεταλλευτήκαμε αυτή την ευκολία που μας παρέχει το κράτος».

Η Τουρκία ανέβηκε στη δεύτερη θέση παγκοσμίως στην παραγωγή μελιού. Από 81.000 τόνους το 2010, έφτασε τους 110.000 το 2019, με τις κυψέλες να παρουσιάζουν επίσης άνοδο από τα 5,6εκ στα 8εκ.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το δάσος μελιού της Αδριανούπολης, το οποίο είχε υποβαθμιστεί. Εκεί από το 2016 φυτεύτηκαν 130.000 δέντρα και αρωματικά φυτά σε μια έκταση περίπου 3.000 στρεμμάτων. Η περιοχή εμπλουτίστηκε με φυτά όπως η ακακία, η καστανιά, η φλαμουριά, η λεβάντα και το θυμάρι. Έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί φιλοξενήσει περίπου 1500 κυψέλες.

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή έρχονται 2-3 μελισσάκια και μπαίνουν από μόνα τους μέσα σε κάτι παλιές ξεχασμένες άδειες κυψέλες. Αν το καταλάβω νωρίς τους δίνω μερικά φύλλα κηρήθρας ώστε να χτίσουν τη φωλιά τους, διαφορετικά χτίζουν όπως νομίζουν αυτά.

Το μελίσσι είναι ένας υπεροργανισμός καθώς η μέλισσα ως άτομο δεν μπορεί να επιβιώσει έξω από αυτό. Αν παρομοιάζαμε το μελίσσι με ένα φυτό θα λέγαμε ότι οι εργάτριες είναι οι ρίζες του, τα φύλλα του, ο κορμός του, η βασίλισσα είναι ο ύπερος και ο κηφήνας οι στήμονες του άνθους. Το μελίσσι δεν έχει φύλο και γι αυτό αναπαράγεται διαιρώντας τον εαυτό του · μια διαδικασία που ονομάζεται σμηνουργία και λαμβάνει χώρα την άνοιξη.

Όταν το σμήνος φτάσει σε ένα ικανοποιητικό μέγεθος, είναι δυνατόν να εγκαταλείψει την κυψέλη μαζί με την παλαιά βασίλισσα, οδεύοντας προς τη δημιουργία μιας καινούργιας αποικίας, αφήνοντας πίσω το υπόλοιπο σμήνος με βασιλικά κελιά από τα οποία θα προκύψει μια νέα βασίλισσα. Η όλη διαδικασία είναι πολύ εντυπωσιακή καθώς οι μέλισσες στροβιλίζονται στον ουρανό μέχρι να φτάσουν σε ένα σημείο όπου θα εγκατασταθούν προσωρινά. Ο τρόπος με τον οποίο αποφασίζεται η τελική εγκατάσταση έχει επίσης εξαιρετικό ενδιαφέρον και αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης του καθηγητή Thomas Seeley στο βιβλίο «Honeybee Democracy».

Το σμήνος που φεύγει ονομάζεται αφεσμός ή στην γλώσσα των μελισσοκόμων πρωτοπούλι. Είναι αυτό με την παλιά βασίλισσα που εγκατέλειψε την κυψέλη. Συνήθως αυτό είναι και το μεγαλύτερο. Πετάει πιο κοντά και πιο χαμηλά. Δεν είναι όμως το μόνο. Κάποιες χρονιές η τάση για σμηνουργία είναι πολύ μεγάλη και μπορεί μετά την έξοδο της νέας βασίλισσας, στο σμήνος που έμεινε πίσω στην κυψέλη, να υπάρξει και δεύτερη σμηνουργία, αυτή τη φορά με μια παρθένα βασίλισσα ή και περισσότερες. Το σμάρι αυτό αλλά και όλα τα κατοπινά που μπορεί να προκύψουν ονομάζεται μεθεσμός, ή στη γλώσσα των μελισσοκόμων δευτεροπούλι, τριτοπούλι κλπ.

Οι μεθεσμοί είναι μικρότεροι σε μέγεθος, έχουν δηλαδή λιγότερο πληθυσμό και πετούν πιο ψηλά και πιο μακριά από τους αφεσμούς. Συνήθως δεν έχουν μεγάλες πιθανότητες επιβίωσης και χάνονται λίγο πριν ή μέσα στο χειμώνα. Κάποια μελίσσια δίνουν μόνο έναν κύριο αφεσμό κάποια άλλα μπορεί να δώσουν δύο ή και παραπάνω. Γι αυτό το λόγο αρκετοί μελισσοκόμοι δημιουργούν παγίδες σύλληψης αφεσμών ώστε να προσελκύσουν κάποιο σμήνος.

Μερικά χρήσιμα πράγματα που πρέπει να γνωρίζει κανείς σχετικά με την προσέλκυση σμήνους είναι: α) το μέγεθος της φωλιάς να είναι όσο μια κυψέλη 5-8 πλαισίων. Οι ανιχνεύτριες μέλισσες ψάχνοντας μετρούν τον εσωτερικό χώρο περπατώντας την επιφάνεια και το εγκρίνουν ή το απορρίπτουν ανάλογα. β) Η είσοδος να μην ξεπερνά τα 12,5εκ και ο προσανατολισμός της να είναι νότιος, ώστε να έχει τον ήλιο μπροστά. γ) Είναι καλό το υλικό κατασκευής να είναι ξύλο και εσωτερικά να έχει επιχριστεί με πρόπολη. Βοηθάει αρκετά και το μελισσόχορτο. δ) Οι παγίδες πρέπει να είναι τοποθετημένες 2μ με 3μ από το έδαφος σχετικά κοντά στο μελισσοκομείο 100-200μ και σε σκιαζόμενη θέση.

Έπειτα από ένα μακρύ χειμώνα ήρθε επιτέλους η άνοιξη. Άργησε αλλά ήρθε. Και μπορεί ο χειμώνας να είχε μεγάλη διάρκεια. αλλά ευτυχώς δεν είχε ακραίες θερμοκρασίες. Αυτό οδήγησε σε μια όψιμη χρονιά, με έντονες ανθοφορίες και ασυγκράτητα μελίσσια…

Άνοιξη στις πλαγιές της λίμνης Πουρναρίου, στην Πίνδο.

Έτσι θα έπρεπε να είναι. Τα φυτά συμπλήρωσαν τις απαιτούμενες κρύες μέρες κατά την κρίσιμη περίοδο του Φεβρουαρίου. Βρήκαν την απαραίτητη περίοδο για ξεκούραση και ξεκίνησαν με έντονες ανθοφορίες. Αντίστοιχα τα μελίσσια παρέμειναν για αρκετό διάστημα χωρίς την υποχρέωση της εκτροφής του γόνου, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν πιο ξεκούραστα, με μεγάλους πληθυσμούς και με ελάχιστες απώλειες.

Βέβαια όλο αυτό δε σημαίνει ότι θα πάρουμε απαραίτητα και μέλι (χρειαζόμαστε που και που και καμιά βροχή), αλλά είναι μια καλή αρχή. Δυστυχώς η αφρικανική σκόνη μας δυσκολεύει. Τα μελίσσια πάντως παρουσιάζουν έντονες τάσεις σμηνουργίας, πράγμα που σημαίνει πολύ τρέξιμο για τον μελισσοκόμο, ο οποίος από ένα σημείο και μετά κάνει όσα προλαβαίνει.

Το ανοιξιάτικο ρείκι σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια.

Οι ανθοφορίες εδώ στους πρόποδες της Πίνδου ξεκίνησαν όπως κάθε χρόνο απ’ τις γκορτσιές (αγριοαχλαδιές) που έδωσαν τη σειρά τους στο ανοιξιάτικο ρείκι. Το ρείκι παρουσίασε αρκετά όψιμη ανθοφορία, ουσιαστικά ταυτόχρονα με την κουτσουπιά. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην καρδιά της άνοιξης, γεγονός που σημαίνει ότι έχουμε ακόμα δρόμο, μέχρι έναν πιθανό τρύγο. Το ενθαρρυντικό όμως είναι ότι τα μελίσσια δείχνουν υγιή και δυνατά!