Το Εργαστήριο Μελισσοκομίας και Σηροτροφίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πραγματοποίησε μια έρευνα για τη βιολογική δράση των Ελληνικών μελιών και της Ελληνικής πρόπολης.

Στα πλαίσια αυτής της εργασίας, της οποίας ηγήθηκαν οι Τανανάκη Χ., Δήμου Μ., Θρασυβούλου Α., συλλέχθηκε μεγάλος αριθμός δειγμάτων ελληνικών μελιών και έπειτα από την αποτίμηση των μικροσκοπικών και φυσικοχημικών χαρακτηριστικών επιλέχθηκαν 48 δείγματα αμιγών κατηγοριών μελιού: πευκόμελο, πορτοκαλιάς, βελανιδιάς, ελάτης, βαμβακιού, ερείκης, καστανιάς, θυμαριού και παλιουριού. Στη συλλογή αυτή προστέθηκαν και 6 δείγματα Manuka που κυκλοφορούν στην Ευρωπαϊκή αγορά.

Σε όλα τα δείγματα πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες αναλύσεις: αντιοξειδοτική δράση (μέθοδος FRAP), ολικές φαινόλες (μέθοδος Folin-Ciocalteu), χρώμα (χρωματικές παράμετροι L*, a*, b*), αγωγιμότητα (αγωγιμομετρικά) και πλήρης γυρεοσκοπική ανάλυση (μέθοδος Louveaux).

Όπως φαίνεται κι απ’ τα διαγράμματα διαπιστώθηκε ότι το μέλι με την υψηλότερη αντιοξειδωτική δράση ήταν αυτό που παράχθηκε από μελιτώματα βελανιδιάς. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι η αντιοξειδωτική δράση του μελιού βελανιδιάς βρέθηκε τρεις φορές μεγαλύτερη απ’ αυτή του θυμαρίσιου μελιού και εννέα φορές απ’ αυτή του μελιού πορτοκαλιάς, που είναι ιδιαίτερα αγαπητά στους καταναλωτές λόγω του ευχάριστου αρώματος τους.

Αντίστοιχα ήταν τα πράγματα και στις ολικές φαινόλες με υψηλότερο να είναι το περιεχόμενο για το μέλι βελανιδιάς. Αρνητική συσχέτιση βρέθηκε μεταξύ της χρωματικής παραμέτρου L* και των μελετώμενων βιολογικών δράσεων, γεγονός που συνεπάγεται ότι τα σκουρόχρωμα μέλια έχουν υψηλότερη αντιοξειδωτική δράση και φαινολικό περιεχόμενο. Θετική ήταν η συσχέτιση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας και των βιολογικών δράσεων με τα μέλια με την υψηλότερη αγωγιμότητα να παρουσιάζουν και πιο έντονη δράση.

Όλη η έρευνα αναλυτικά παρουσιάστηκε στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επαγγελματικής Μελισσοκομίας που έλαβε χώρα στην Αλεξανδρούπολη.

Δυστυχώς ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων αρνείται να πιστέψει στην ύπαρξη μιας ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Κάποιοι μάλιστα ισχυρίζονται ότι δεν υφίσταται καν κλιματική αλλαγή, κάποιοι άλλοι αποδέχονται ότι υπάρχει αλλά δεν δέχονται ότι οφείλεται στον άνθρωπο γιατί το κλίμα πάντα άλλαζε, άλλοι ότι όλα αυτά είναι υπερβολές, των κυβερνήσεων, των πολυεθνικών, των ακτιβιστών, ενώ κάποιοι άλλοι ότι ήταν επινόηση της Θάτσερ…

Αρνητές της κλιματικής αλλαγής.

Όταν όμως ακόμα και ο διευθυντής της ΕΜΥ και ένας από τους πιο γνωστούς Έλληνες μετεωρολόγους, ο Θοδωρής Κολυδάς, συνυπογράφει την ψευδοεπιστημονική διακήρυξη «Η Κλιματική Κρίση δεν υπάρχει» και υποστηρίζει ότι όλα αυτά είναι υπερβολές, ότι γίνονται για λόγους μάρκετινγκ, ότι υπάρχει μια δαιμονοποίηση του άνθρακα, ότι το κλίμα πάντα άλλαζε και ότι “εντάξει με βάση τους στεγνούς αριθμούς, μπορεί όντως να φαίνεται ότι έχουμε κάποια δέκατα του βαθμού διαφορά στη θερμοκρασία μας σε σχέση 1950 αλλά“… Τότε τα πράγματα είναι κωμικοτραγικά.

Και γίνονται ακόμα πιο γραφικά με το Σωτήρη Καμενόπουλο, κάτοχο διδακτορικού από τη Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης, ο οποίος σε άρθρο του στη Huffington Post ισχυρίζεται ότι η αλλαγή υφίσταται μεν αλλά δεν είναι ανθρωπογενής. Στο εν λόγω άρθρο αναφέρει ότι αλλαγές στο κλίμα πάντα συνέβαιναν και μάλιστα ένα τέτοιο ακραίο καιρικό φαινόμενο περιγράφεται στην Παλαιά Διαθήκη… επιχείρημα που ασφαλώς στερείται σοβαρότητας, ενώ σε άλλο σημείο του άρθρου θέτει το επιχείρημα ότι ο Φεβρουάριος του 2019 ήταν ο πιο κρύος Φεβρουάριος των τελευταίων 132 ετών, αποδεικνύοντας ουσιαστικά ότι δε γνωρίζει καν τη διαφορά μεταξύ “καιρού” και “κλίματος” ¹⁹.

Παράλληλα ο καθηγητής Αντώνης Φώσκολος, επίσης από τη Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης (η συγκεκριμένη Σχολή έχει άμεσο συμφέρον να υποστηρίζει ότι η χρήση ορυκτών καυσίμων δεν αποτελεί παράγοντα αποσταθεροποίησης του κλίματος, καθώς ασχολείται με εντοπισμό, εξόρυξη, παραγωγή και αξιοποίηση ορυκτών), το πήγε ακόμα παραπέρα ισχυριζόμενος ότι “η κλιματική αλλαγή είναι ένα πελώριο παραμύθι, εφεύρεση της Θάτσερ προκειμένου να εξοντώσει το πανίσχυρο συνδικάτο των ανθρακωρύχων“²⁰. Και ότι “τα αυτοκίνητα δε μολύνουν την ατμόσφαιρα” και πως “το λιώσιμο των πάγων είναι παραμύθι“. Αργότερα πάντως φαίνεται να αποδέχτηκε τελικά ότι υφίσταται κλιματική αλλαγή, αλλά την απέδωσε στη δραστηριότητα του Ήλιου επικαλούμενος μάλιστα τη NASA η οποία όπως θα δούμε παρακάτω τον διαψεύδει κατηγορηματικά²¹. Φυσικά αυτές οι απόψεις στερούνται κάθε σοβαρότητας και δεν έχουν καμία επιστημονική βάση. Παρακάτω θα αναλύσουμε γιατί.

Βρισκόμαστε όντως αυτή τη στιγμή μπροστά σε μια παγκόσμια κλιματική αλλαγή; Είναι αυτή η αλλαγή ανθρωπογενής;

Το κλίμα της Γης άλλαζε προτού εμφανιστεί ο άνθρωπος και θα αλλάζει ανεξάρτητα από την ύπαρξη του. Στην ιστορία του πλανήτη έχουν συμβεί μικρές αλλά και ραγδαίες αλλαγές που οδήγησαν σε μαζικούς αφανισμούς ειδών. Είναι απαραίτητο πριν ξεκινήσουμε να κάνουμε μια συνοπτική αναδρομή στην ιστορία του πλανήτη και κάποιων σημαντικών μεταβολών.

Η μέση παγκόσμια θερμοκρασία και η ηλιακή ακτινοβολία από το 1880. Όπως αποδεικνύεται από το γράφημα η τρέχουσα υπερθέρμανση του πλανήτη δε μπορεί να αποδοθεί στις ηλιακές κηλίδες όπως ισχυρίζονται οι Κολυδάς και Φώσκολος. Πηγή: NASA

Μια σύντομη ιστορία του πλανήτη.

Η Γη έχει ηλικία 4,6 δισεκατομμύρια έτη. Κατά τα πρώτα 400 με 600 εκατομμύρια χρόνια το περιβάλλον ήταν ιδιαίτερα αφιλόξενο. Με τη σταδιακή μείωση της θερμοκρασίας του πλανήτη, σχηματίστηκαν οι πρώτοι ωκεανοί από συμπύκνωση των υδρατμών της ατμόσφαιρας. Ωστόσο η θερμοκρασία του νερού ήταν ακόμα πολύ υψηλή (80-90°C). Η ατμόσφαιρα περιείχε ελάχιστο οξυγόνο (λιγότερο από 0,001%) σε σύγκριση με το 21% που υπάρχει σήμερα, ενώ αντίστοιχα το διοξείδιο του άνθρακα ήταν 5%, πολύ πάνω από το σημερινό 0,036%, προκαλώντας έτσι ένα τεράστιας κλίμακας φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Η ζωή εμφανίστηκε στη Γη πριν από περίπου 3,7 δισεκατομμύρια έτη στη θάλασσα. Οι πρώτοι οργανισμοί ήταν αναγκαστικά αναερόβιοι, προσαρμοσμένοι στην έλλειψη οξυγόνου. Αργότερα εμφανίστηκαν τα κυανοβακτήρια οι πρώτοι οργανισμοί που παρήγαγαν οξυγόνο ως παραπροϊόν κατά τη φωτοσύνθεση, συμβάλλοντας σταδιακά ώστε να σπάσει το φράγμα του 0,1% στην συγκέντρωση του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα πριν από 2,2 δισεκατομμύρια έτη. Με τη δημιουργία της αερόβιας φωτοσύνθεσης η ζωή έπαψε να περιορίζεται τοπικά γύρω από θερμές πηγές και για πρώτη φορά στην ιστορία παγκοσμιοποιήθηκε. Ωστόσο ακόμα μόνο μέσα στη θάλασσα.

Η πρώτη μορφή ζωής που βγαίνει από το νερό είναι τα φυτά πριν από μόλις 450 εκατομμύρια χρόνια. Ο αποικισμός δεν ήταν εύκολος αλλά το άγονο για 4 δισεκατομμύρια έτη σεληνιακό τοπίο της Γης δίνει τη θέση του σε έναν πράσινο κόσμο. Η ρύθμιση οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα είναι πλέον αποκλειστική ευθύνη των χερσαίων φυτών, που αυξάνουν το μεν οξυγόνο στα επικίνδυνα επίπεδα του 25-30% και μειώνουν το διοξείδιο του άνθρακα στο 0,05% κατά τη Λιθανθρακοφόρο περίοδο⁹, των μεγάλων δασών. Οι υψηλές συγκεντρώσεις οξυγόνου προκαλούσαν αυτόματες πυρκαγιές, οι οποίες κατέστρεψαν σημαντικό μέρος της βλάστησης, οδηγώντας τελικά σε μια ισορροπία, σταθεροποιώντας το οξυγόνο σε τιμές κοντά στο 20-22% κατά τα τελευταία 170 εκατομμύρια χρόνια.

Η τεράστια ηφαιστειακή δραστηριότητα που συνόδευσε τη δημιουργία της Παγγαίας πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια εξαπλασίασε τη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα μέσα σε μόλις 10.000 χρόνια, οδηγώντας στην πλέον εκτεταμένη μαζική εξαφάνιση ειδών. Αντίστοιχα η πτώση αστεροειδούς στο τέλος της Κρητιδικής περιόδου, πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια, όταν και εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι, αύξησε το διοξείδιο του άνθρακα στο 20%. Τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια, για τα οποία υπάρχει σχετική βεβαιότητα, το CO₂ βρίσκεται σε δυναμική ισορροπία, κυμαινόμενο από 0,018% κατά τις μακροχρόνιες παγετώδεις περιόδους, σε 0,028% κατά τις σύντομες μεσοπαγετώδεις. Σε αυτές τις συνθήκες διαμορφώθηκε η ζωή και η εξέλιξη όπως την ξέρουμε, αλλά και οι ανθρώπινες κοινωνίες.

Αλλαγές είχαμε όμως και κατά τα τελευταία μερικά χιλιάδες χρόνια. Η Νεώτερη Δρυάδα, αυτό το ψυχρό συμβάν που έπληξε το Βόρειο Ημισφαίριο πριν από 13.000-11.000 χρόνια, κατέβασε τη μέση θερμοκρασία κατά τουλάχιστον 5 βαθμούς^10,11. Μικρότερα σε ένταση επεισόδια, όπως αυτά που παρεμβλήθηκαν πριν από 8.000-6.000 χρόνια, διάρκειας μόλις λίγων εκατοντάδων ετών, ήταν επίσης ψυχρά και ξηρά. Ακόμα πιο πρόσφατα μεταξύ 1550-1850 μ.Χ., η Ευρώπη δοκιμάστηκε από τη Μικρή Παγετώδη Περίοδο¹⁵, όταν η μέση θερμοκρασία έπεσε κατά 1 βαθμό, με σημαντικές συνέπειες στην παραγωγή σιτηρών.

Όλες αυτές οι αλλαγές ήταν αποτέλεσμα απειροελάχιστων διαταράξεων στην ηλιακή δραστηριότητα, αλλαγών στην απόσταση Γης – Ηλίου, ηφαιστειακών εκρήξεων, πτώσης μετεωριτών, αλλά και μεταβολών στη γωνία της τροχιάς της Γης με τον άξονα περιστροφής της. Η κλιματική αλλαγή που βιώνουμε σήμερα όμως δεν οφείλεται σε κανέναν απ’ αυτούς τους παράγοντες.

Η αύξηση των εκπομπών CO₂ από το 1880 έως σήμερα ανά χρήση.
Πηγή: Global Carbon Project

Η κλιματική αλλαγή που βιώνουμε σήμερα ξεκίνησε πριν από 250 χρόνια και οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα.

Η ισορροπία άρχισε να διαταράσσεται σταδιακά από τη βιομηχανική επανάσταση, πριν από περίπου 250 χρόνια, όταν ουσιαστικά ο άνθρωπος επανέφερε στην ατμόσφαιρα με τη μορφή θερμοκηπιακών αερίων, τον καθηλωμένο εδώ και εκατομμύρια χρόνια στο υπέδαφος άνθρακα (κάρβουνο, πετρέλαιο κτλ), διαταράσσοντας την ισορροπία της συγκέντρωσης του CO₂ στην ατμόσφαιρα⁴. Οι σημερινές συγκεντρώσεις του CO₂ αγγίζουν πλέον το 0,040%. Την ανώτερη τιμή εδώ και εκατομμύρια χρόνια³! Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι η αύξηση αυτή θεωρείται ταχύτερη από εκείνη που προκλήθηκε από τα ηφαίστεια κατά τη δημιουργία της Παγγαίας και ότι τότε οι κλιματικές αλλαγές οδήγησαν στην εξαφάνιση του 90% των ζωικών ειδών¹³. Τι επίδραση είχε αυτό στη θερμοκρασία; Από το 1850 η μέση θερμοκρασία της Γης έχει αυξηθεί κατά 1,1°C σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή και μάλιστα τα δύο τρίτα αυτής της ανόδου έχουν συντελεστεί μετά το 1980! Δηλαδή με ολοένα επιταχυνόμενο ρυθμό^5,6,16.

Τα τελευταία 8 χρόνια ήταν τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί ποτέ.
Πηγή: Copernicus.

Πόσο σημαντική είναι η ατμόσφαιρα και πόσο επηρεάζουν οι αλλαγές στη σύστασή της;

Η ατμόσφαιρα βοηθάει τον πλανήτη να διατηρήσει τη θερμοκρασία του, παγιδεύοντας την εσωτερική του θερμότητα. Χωρίς τα αέρια του θερμοκηπίου, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης θα ήταν περίπου -18 Κελσίου⁷. Δεν είναι όμως όλα τα αέρια εξίσου αποτελεσματικά. Το άζωτο και το οξυγόνο για παράδειγμα δε συμβάλουν σημαντικά στη θερμομόνωση, παρότι αποτελούν το 99% της ατμόσφαιρας κατ’ όγκο. Αντίθετα το νερό (H₂O, με τη μορφή υδρατμών), το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο (CH₄) και το όζον (O₃) είναι αυτά που κάνουν τη διαφορά. Τα ονομάζουμε αέρια του θερμοκηπίου και πολύ σπάνια θα ξεπεράσουν το 1% (όγκο ενός λίτρου ανά κυβικό μέτρο). Από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά τα CO₂ και CH₄ παρουσιάζουν σαφείς τάσεις αύξησης, τα αίτια της οποίας είναι χωρίς καμία αμφιβολία ανθρωπογενή^1,17. Μάλιστα αυτό που φαίνεται περισσότερο επικίνδυνο είναι το CO₂.

Η Γη είχε πάντα στην ατμόσφαιρα της CO₂. Πριν την εμφάνιση της ζωής η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε CO₂ ήταν 50 φορές μεγαλύτερη απ’ τη σημερινή². Εκείνη την εποχή η θερμοκρασία ήταν πολύ υψηλότερη παρότι η τάση για υπερθέρμανση αντισταθμιζόταν εν μέρει απ’ τη μικρότερη λαμπρότητα (70% της σημερινής) του νεαρότερου τότε ήλιου⁸. Η εμφάνιση και η εξέλιξη της ζωής πρόσθεσε έναν νέο γεωχημικό κύκλο του άνθρακα αλλάζοντας σταδιακά το κλίμα. Τα φυτά καθηλώνουν τον άνθρακα μέσω της φωτοσύνθεσης και τα ζώα καταναλώνοντας τα φυτά τον αποδίδουν και πάλι στην ατμόσφαιρα μέσω της αναπνοής τους. Με τη πάροδο του γεωλογικού χρόνου η ισορροπία κλίνει προς την καθήλωση του άνθρακα στη βιομάζα. Ταυτόχρονα η συνεχώς μειούμενη συχνότητα ηφαιστειακών εκρήξεων συνεισφέρει στη μείωση των συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα¹⁴.

Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας από το 1850, από πέντε διαφορετικές πηγές¹².

Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή υπηρεσία Copernicus τα τελευταία 8 χρόνια ήταν τα πιο ζεστά από το 1850 ²⁴. Το 2022 oι ωκεανοί του πλανήτη ήταν πιο θερμοί που έχουν καταγραφεί ποτέ, ενώ οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έφθασαν κατά μέσο όρο τα 0,0417% ²⁴ το υψηλότερο επίπεδο εδώ και πάνω από δύο εκατομμύρια χρόνια σύμφωνα με το C3S ²⁴.

Το αν υφίσταται λοιπόν ή όχι κλιματική αλλαγή και αν αυτή είναι ανθρωπογενής δεν είναι θέμα προς διαπραγμάτευση. Ο William R. L. Anderegg δημσίευσε μια μελέτη το 2010, στην οποία ανέλυσε 1372 έρευνες σχετικά με την επιστήμη του κλίματος και βρήκε ότι το 97% συμφωνούσε με το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή υφίσταται και έχει ανθρωπογενή αίτια. Αντίστοιχο συμπέρασμα έβγαλε και ο John Cook το 2013, ο οποίος εξέτασε 11.944 μελέτες καταλήγοντας στο ίδιο ποσοστό 97%. Όλα τα δεδομένα επανεξετάστηκαν το 2016 καταλήγοντας για μια ακόμα φορά στο ίδιο αποτέλεσμα¹⁸. Για τα δεδομένα της επιστημονικής κοινότητας τα ποσοστά αυτά είναι τεράστια. Υπάρχει δηλαδή καθολική ομοφωνία.

Τι θα συμβεί στο άμεσο μέλλον;

Η μέση θερμοκρασία του πλανήτη είναι 15°C. Αν δε ληφθεί κανένα απολύτως μέτρο και με τους τρέχοντες ρυθμούς εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, η αύξηση της θερμοκρασίας ενδεχομένως να φτάσει τους 8°C έως το 2100¹⁴, ενώ με τους συμφωνημένους περιορισμούς εκπομπών που έθεσε η Διακυβερνητική Επιτροπή για την αλλαγή του κλίματος, τα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν αύξηση έως και 5°C μέχρι το τέλος του αιώνα²². Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι τέτοιες επιφανειακές θερμοκρασίες δεν έχουν υπάρξει στον πλανήτη εδώ και πολλά εκατομμύρια χρόνια και ότι η εξέλιξη των σημερινών οργανισμών συντελέστηκε σε θερμοκρασίες χαμηλότερες των 15°C.

Καπιταλισμός και οικολογική κρίση. Σκίτσο του Κάρλος Λατούφ.

Το άρθρο αυτό σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως καταστροφολογικό. Δεν είναι ο σκοπός του να τρομάξει. Από την κλιματική αλλαγή δεν κινδυνεύει ούτε ο πλανήτης, ο οποίος έχει επανέλθει από πολύ μεγαλύτερες καταστροφές και κατά πάσα πιθανότητα ούτε ο άνθρωπος ως είδος. Αυτό που κινδυνεύει είναι η ανθρωπότητα, δηλαδή οι κοινωνίες όπως τις έχουμε διαμορφώσει. Ο πολιτισμός, η τεχνολογία και κυρίως το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σύστημα. Αυτό θα καταρρεύσει.

Καπιταλισμός και οικολογική κρίση.

Σήμερα το 11% της χέρσου είναι καλλιεργούμενες εκτάσεις και το 26% βοσκότοποι. Δηλαδή το 37% χρησιμοποιείται για να θρέψει και να ντύσει ένα και μόνο είδος^14,23. Για τις υπόλοιπες ανθρώπινες χρήσεις, αστικές, βιομηχανικές κτλ αφιερώνεται το 31% ²³. Έτσι για τη λεγόμενη άγρια ζωή απομένει μόλις το 32%, παρότι ούτε αυτό μπορεί να θεωρηθεί εντελώς αδιατάραχτο. Η κλιματική κρίση που βιώνουμε λοιπόν, είναι υπαρκτή, είναι ανθρωπογενής και οφείλεται σε ένα σύστημα που σκοπό έχει την κυριαρχία πάνω στη φύση. Ένα σύστημα που αντιμετωπίζει τη βιόσφαιρα ως κάτι δίχως εγγενή αξία, ως έναν πόρο που πρέπει να αξιοποιηθεί από το κεφάλαιο, που βλέπει το περιβάλλον ως αντικείμενο της αγοραίας κερδοσκοπίας. Ένα οικονομικό σύστημα που θεωρεί ότι ο ανταγωνισμός είναι η μηχανή της κοινωνικής προόδου και βασίζει την ύπαρξη του στη ατέρμονη και με κάθε κόστος ανάπτυξη. Ένα σύστημα τελικά άπληστο, σε ένα πλανήτη με πεπερασμένους πόρους και εύθραυστες ισορροπίες.

Γι αυτό και η οικολογία σήμερα δε μπορεί να σταθεί ως μονοδιάστατο κίνημα, αγνοώντας τα ταξικά ζητήματα και χωρίς να αμφισβητεί τα θεμελιώδη αξιώματα του συστήματος της ελεύθερης αγοράς. Οικολογία και καπιταλισμός είναι έννοιες αντίθετες και κάθε προσπάθεια σταδιακής και εκ των έσω αναμόρφωσης του σημερινού συστήματος είναι καταδικασμένη σε αποτυχία. Οικολογική πολιτική δε μπορεί να σημαίνει βελτιωμένες μέθοδοι κυριαρχίας πάνω στο περιβάλλον. Η οικολογική δράση ή είναι επαναστατική δράση ή δεν είναι απολύτως τίποτα.

Είναι φυσικό λοιπόν το σύστημα αυτό που διψά ασυγκράτητα για κατανάλωση, να αντιλαμβάνεται κάθε είδους περιορισμό ως απειλή για την ύπαρξη του. Και φύσει τυχοδιωκτικό, από τη μία χρησιμοποιεί την κλιματική αλλαγή όπου μπορεί προς όφελός του, για παράδειγμα πουλώντας εναλλακτική πράσινη ανάπτυξη, αλλά και ως άλλοθι όπως είδαμε πρόσφατα, ώστε να αποφύγει αποζημιώσεις προς τους αγρότες που επλήγησαν από τον καιρό. Ταυτόχρονα όμως παραπληροφορεί, επιστρατεύει κάθε είδους ψευδοεπιστήμη και εκτρέφει μια στρατιά γραφικών και ηλίθιων αρνητών, που νομίζουν ότι αρνούμενοι την κλιματική αλλαγή αντιστέκονται στην ελίτ, ενώ ουσιαστικά, με το να μην πράττουν τίποτα εξυπηρετούν τα συμφέροντά της.

Στράτος Σαραντουλάκης
Μελισσοκόμος

Βιβλιογραφία

Φυσικά ΣΤ’ Δημοτικού

Η ζωή σήμερα, άλλοτε, αλλού και στο μέλλον – Η λογική των βιολογικών συστημάτων – Γιάννης Μανέτας, Διδάκτορας Βιολογικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών

Προς μια οικολογική κοινωνία – Μάρεϊ Μπούκτσιν

Οικολογία και επαναστατική σκέψη – Μ. Μπούκτσιν, Α. Ρόμπερτς

Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου – Φρίντριχ Ένγκελς

Βιολογία ΙΙ Μηχανισμοί της εξέλιξης, Εξελικτική ιστορία της βιολογικής ποικιλότητας – Campell & Reece

Ο κύκλος που κλείνει – Μπάρι Κόμονερ

Κοσμικές καταστροφές – Chapman & Morrison 1992

Expanding frontiers in deep subsurface microbiology Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology – JP Amend · 2005

Παραπομπές

¹ Climate Change: Atmospheric Carbon Dioxide

² A Graphical History of Atmospheric CO2 Levels Over Time

³ A 40-million-year history of atmospheric CO₂

⁴ Global Greenhouse Gas Emissions Data

⁵ The Physical Science Basis

⁶ NASA: Combined land-surface air and sea-surface water temperature anomalies

⁷ NASA: Greenhouse Gases: Refining the Role of Carbon Dioxide

⁸ The faint young Sun problem – Feulner, Georg (2012)

⁹ Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica – Sahney, S.; Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. (2010)

¹⁰ Younger Dryas: A data to model comparison to constrain the strength of the overturning circulation

¹¹ Greenland temperature response to climate forcing during the last deglaciation

¹² Τα δεδομένα μέσης θερμοκρασίας σε παγκόσμια κλίμακα από τη NASA, τη NOAA, το Berkeley Earth και τα μετεωρολογικά γραφεία του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιαπωνίας, τα οποία δείχνουν την επιστημονική συναίνεση σχετικά με την πρόοδο και την έκταση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

¹³ Palaeos: Life Through Deep Time > The Permian Period

¹⁴ FAO: Land use in agriculture by the numbers

¹⁵ Little Ice Age – Report of Committee on Glaciers, April 1939 (Matthes, François E.)

¹⁶ NASA: Global land and ocean temperature anomalies 1880-2021

¹⁷ NASA: Comparison of atmospheric samples contained in ice cores and more recent direct measurements, provides evidence that atmospheric CO₂ has increased since the Industrial Revolution.

¹⁸ Expert credibility in climate change – William R. L. Anderegg & Quantifying the consensus on anthropogenic global warming in the scientific literature – John Cook & Consensus on consensus: a synthesis of consensus estimates on human-caused global warming

¹⁹ Οι ψευδοεπιστημονικές απόψεις των αρνητών της κλιματικής αλλαγής – Ελληνικά Hoaxes

²⁰ Η Θάτσερ ΔΕΝ κατασκεύασε τη κλιματική αλλαγή το 1978 – Ελληνικά Hoaxes

²¹ Η σύγχρονη κλιματική αλλαγή δεν οφείλεται στον ήλιο – Ελληνικά Hoaxes

²² Climate Change: Global Temperature Projections

²³ Η ζωή σήμερα, άλλοτε, αλλού και στο μέλλον – Η λογική των βιολογικών συστημάτων – Γιάννης Μανέτας

²⁴ 2022 saw record temperatures in Europe and across the world – Copernicus Climate Change Service

Αυτός ο κηφήνας έχει υποστεί μια γενετική μετάλλαξη, αποτέλεσμα ενδογαμίας, η οποία του έδωσε αυτά τα κίτρινα μάτια. Δεν είναι λειτουργικά. Στην ουσία είναι τυφλός. Θα ζήσει μια φυσιολογική ζωή μέχρι να βγει από την κυψέλη για να ζευγαρώσει. Τότε η δυσλειτουργία των ματιών του θα τον προδώσει.

Οι κηφήνες, σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, είναι εκπληκτικά όντα. Αν παρομοιάζαμε το μελίσσι με ένα φυτό τότε οι εργάτριες θα ήταν οι ρίζες του, τα φύλλα του, ο κορμός του. Η βασίλισσα ο ύπερος και ο κηφήνας οι στήμονες του άνθους. Ο κηφήνας προκύπτει από αρρενοτόκο παρθενογένεση, δηλαδή από αγονιμοποίητο ωάριο και γι αυτό φέρει μόνο το γονιδίωμα της μητέρας του. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει πατέρα, έχει όμως παππού, ενώ επίσης θα αποκτήσει αποκλειστικά κόρες.

Οι κηφήνες δεν διαθέτουν προβοσκίδα με αποτέλεσμα να μη μπορούν να συλλέξουν μέλι, αλλά ούτε και κεντρί και έτσι δε μπορούν να τσιμπήσουν. Δεδομένου ότι η φυσική επιλογή οδήγησε τις μέλισσες (apis mellifera) στο ζευγάρωμα έξω και μακριά από την κυψέλη, ώστε να αποφευχθούν οι αιμομιξίες (όλα τα μέλη μιας κυψέλης είναι παιδιά της βασίλισσας), οι κηφήνες εξελίχθηκαν να έχουν πολύ μεγαλύτερα μάτια και εξαιρετική όραση ώστε να εντοπίζουν βασίλισσες από μεγάλες αποστάσεις.

Τα αρσενικά από τα θηλυκά μέλη της κυψέλης παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές ως προς τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Όμως στις μέλισσες, όπως και σε άλλα έντομα, παρουσιάζονται κάποιες φορές άτομα με μορφολογικά χαρακτηριστικά και από τα δύο φύλα, ένα φαινόμενο που ονομάζεται γυνανδρομορφισμός. Δηλαδή άτομα με ιστούς εν μέρει κηφήνων και εν μέρει εργατριών. Στα γυνανδρόμορφα άτομα όμως ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών των δύο φύλων δεν επεκτείνεται στον αναπαραγωγικό ιστό τους. Τα άτομα αυτά έχουν αμιγή αναπαραγωγικά όργανα του εκάστοτε φύλου και ως προς αυτό διαφέρουν από τα ερμαφρόδιτα άτομα.

Το πρόσωπο μιας μέλισσες (Megalopta amoena) της οποίας το μισό κεφάλι είναι θηλυκό και το μισό αρσενικό. Ένα φαινόμενο που ονομάζεται γυνανδρομορφισμός.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι τα κίτρινα μάτια στους κηφήνες (σε άλλες περιπτώσεις μπορούν να είναι και άσπρα) οφείλονται στο φαινόμενο του γυναδρομορφισμού. Οι κηφήνες προκύπτουν από παρθενογένεση, έτσι έχουν μόνο ένα χρωμόσωμα, με αποτέλεσμα όταν εμφανίζεται μια σπάνια γενετική μετάλλαξη να εκφράζεται πάντα. Έχουν παρατηρηθεί επίσης κηφήνες με πόδια εργάτριας, με ένα μάτι εργάτριας και ένα κηφήνα και άλλα περίεργα.

Στράτος Σαραντουλάκης
Μελισσοκόμος

Συχνά αποδίδεται στον Άλμπερτ Αϊνστάιν μια ρήση σύμφωνα με την οποία «Αν κάποτε οι μέλισσες αφανιστούν από προσώπου γης, δεν θα απομείνουν στον άνθρωπο παραπάνω από τέσσερα χρόνια ζωής». Μάλιστα αναπαράγεται τόσο πολύ τα τελευταία χρόνια μέσω διαδικτύου που την υιοθέτησαν μέχρι και Υφυπουργοί του ΥπΑΑΤ όπως μπορείτε να δείτε εδώ. Το είπε όντως ο Αϊνστάιν; Και κατά πόσο ισχύει;

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ο Αϊνστάιν έχει κάνει αυτή τη δήλωση για τις μέλισσες. Το όνομά του πιθανότατα συνδέθηκε με αυτές και τα καταστροφολογικά αυτά σενάρια, από το Καναδικό περιοδικό Canadian Bee Journal και συγκεκριμένα, όπως αναφέρουν τα Ελληνικά Hoaxes, στο φύλλο 49 (σελίδα 13) του έτους 1941 όπου ο συντάκτης αναφέρει ότι «…αν θυμάμαι καλά ήταν ο Αϊνστάιν ο οποίος είπε ότι αν εκλείψουν οι μέλισσες από τη γη θα προκληθεί «εγκεφαλικό επεισόδιο» καθώς τουλάχιστον εκατό χιλιάδες φυτά δεν θα καταφέρουν να επιβιώσουν».

Αργότερα το 1951, ο Αϊνστάιν απαντά σε μια επιστολή μαθητών οι οποίοι τον ρωτούν αν θα ήταν δυνατό να υπάρξουν έμβια όντα στη γη, χωρίς το φως του ήλιου, γράφοντας ότι «Χωρίς το φως του ήλιου: δεν θα υπήρχε σιτάρι, ούτε ψωμί, ούτε γρασίδι, ούτε βοοειδή, ούτε κρέας, ούτε γάλα , κι όλα θα πάγωναν. Δεν θα υπήρχε ζωή.» Και ενώ ούτε αυτός ούτε οι μαθητές αναφέρουν κάπου τις μέλισσες, αυτή η επιστολή σε συνδυασμό με τη δημοσίευση του Καναδικού περιοδικού προκαλεί σύγχυση συνδέοντας το όνομά του με τις μέλισσες.

Το 1966 το περιοδικό The Irish Beekeeper πηγαίνει τα πράγματα ακόμα παραπέρα αναφέροντας ότι Αϊνστάιν υπολόγισε και τον χρόνο που απομένει στην ανθρωπότητα μετά την εξαφάνιση των μελισσών «Ο καθηγητής Αϊνστάιν, ο γνωστός επιστήμονας, υπολόγισε ότι εάν εξαφανιστούν όλες οι μέλισσες από τη γη, τέσσερα χρόνια αργότερα, όλοι οι άνθρωποι θα εξαφανιστούν». Η Alice Calaprice συντάκτρια της συλλογής με τα αποφθέγματα του Αϊνστάιν (The Ultimate Quotable Einstein, 2010) ανέφερε ότι το ρητό δεν είναι πιθανότατα του Αϊνστάιν.

Ο Αϊνστάιν δεν το είπε. Τουλάχιστον όχι έτσι ακριβώς.

Ας δούμε όμως κατά πόσο ισχύει και αν έχει επιστημονική βάση η ρήση ανεξάρτητα από το ποιος την είπε. Η σημασία των μελισσών για το περιβάλλον αλλά και τον πολιτισμό μας είναι αδιαμφισβήτητη. Επικονιάζουν το 85% των καλλιεργούμενων φυτών και το 75% της αυτοφυούς βλάστησης. Η παραγωγή φρούτων, λαχανικών, καρπών, σπόρων εξαρτάται απόλυτα απ’ αυτές και μια πιθανή εξαφάνιση θα οδηγούσε σε κατάρρευση της παραγωγής.

Για να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της σημασίας τους αξίζει απλά να σημειωθεί ότι κάθε χρόνο το 70% όλων των μελισσιών των ΗΠΑ, δηλαδή 1,7 εκατομμύρια μελίσσια (!) μεταφέρονται στην Καλιφόρνια για να επικονιάσουν την αμυγδαλιά. Ο Μωρίς Μαίτερλινκ συγγραφέας του Η ζωή των μελισσών του 1901, έλεγε -προκλητικά- ότι ουσιαστικά οφείλουμε τον πολιτισμό μας στην μέλισσα.

Αν εξαφανιστούν λοιπόν οι μέλισσες δεν μας απομένουν παρά 4 χρόνια ζωής; Σύμφωνα με τον κ. Γιώργο Γκόρα, Επίκουρο Καθηγητή Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, αν οι μέλισσες εκλείψουν από τη γη, η ανθρωπότητα θα στραφεί στις ανεμόφιλες καλλιέργειες όπως το ρύζι, το σιτάρι και το καλαμπόκι που δεν χρειάζονται τα έντομα. Θα βιώσουμε μια μεγάλη επισιτιστική κρίση, η διατροφή μας θα γίνει μονότονη, φτωχότερη και κακής ποιότητας καθώς θα είναι κυρίως αμυλούχα όμως μην ξεχνάμε ότι οι μονοκαλλιέργειες όπως αυτή των δημητριακών έχουν μεγάλες αποδόσεις. Τα 4 χρόνια είναι πολύ μικρό διάστημα για να χαθεί η ανθρωπότητα.

Δε μπορούμε να πούμε με σιγουριά τι θα συμβεί αν χαθούν οι μέλισσες. Θα είναι μια τεράστια αλλαγή για το περιβάλλον και τον πολιτισμό μας. Πιθανότατα η ανθρωπότητα να επιβιώσει, παρά τις αντιξοότητες. Η σημασία των μελισσών είναι πολύ μεγάλη για τη ζωή όπως την ξέρουμε. Εξελίχθηκαν μαζί με τα ανθοφόρα φυτά πριν από 100εκ. χρόνια αλλάζοντας ριζικά τον πλανήτη, ο οποίος από τότε και έπειτα απέκτησε χρώματα, αρώματα και σχήματα. Μια πιθανή απώλειά τους θα σημάνει και το τέλος όλων αυτών. Οι μέλισσες και τα έντομα γενικότερα αντιμετωπίζουν πράγματι τον κίνδυνο της εξαφάνισης, όμως το να αποδίδουμε ακραία καταστροφολογικά σενάρια σε σημαίνοντα πρόσωπα δεν είναι η λύση για την ευαισθητοποίηση του κόσμου.

πηγές:
Ελληνικά Hoaxes
Γιατί χάνονται οι μέλισσες; (Podcast lifo)
Πρακτική μελισσοκομία – Ανδρέας Θρασυβούλου
Η ζωή σήμερα, άλλοτε, αλλού και στο μέλλον – Γιάννης Μανέτας

Η ερευνητική ομάδα του έργου ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ, Εμβληματική Δράση για την ανάδειξη του ελληνικού μελιού, τη μελισσοπροστασία, την πρακτική μελισσοκομία και τη μελισσοκομική χλωρίδα, δημιούργησε μια πολύ ενδιαφέρουσα βάση δεδομένων με εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες για τα μελισσοκομικά φυτά και τα μελιτογόνα έντομα της Ελλάδας.

Κράταιγος (Crataegus monogyna Jacq.) και ο γυρεόκοκκος του.

Στην πλατφόρμα που ανέβηκε στο διαδίκτυο, τον σύνδεσμο της οποίας θα βρείτε παρακάτω, θα βρείτε λεπτομέρειες για κάθε φυτό ξεχωριστά, την κοινή του ονομασία, τη γεωγραφική εξάπλωση, την εποχή και διάρκεια άνθησης, την ανθική παροχή και άλλες χρήσιμες πληροφορίες.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον όμως για όσους έχουν ασχοληθεί έστω και ερασιτεχνικά με την μελισσογυρεολογία, είναι ότι εκτός από τις φωτογραφίες των φυτών στη βάση υπάρχουν η φωτογραφία του γυρεοκόκκου του εκάστοτε φυτού, όπως αυτή φαίνεται απ’ το μικροσκόπιο. Αντίστοιχα υπάρχουν πληροφορίες και για τα μελιτογόνα έντομα, δηλαδή έντομα που παράγουν μελιτώδεις εκκρίσεις ελκυστικές στις μέλισσες.

Ο εργάτης του πεύκου (Marchalina hellenica). Από αριστερά: Ακμαίο άρρεν, ακμαίο θήλυ και νύμφη 1ου σταδίου.

Στο έργο συνεργάστηκαν επιστήμονες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Τεχνολογικό Ίδρυμα Κρήτης. Συντονίστρια του έργου ήταν η κα. X. Τανανάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Εργαστηρίου Μελισσοκομίας, ΑΠΘ.

Η Βάση για τα Μελισσοκομικά φυτά

Η Βάση για τα Μελιτογόνα έντομα

Την ώρα που μελέτες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που δημοσιεύτηκαν μόλις την προηγούμενη εβδομάδα προειδοποιούν ότι απαιτείται άμεσα επείγουσα και συλλογική δράση, οι πετρελαϊκές εταιρείες αναφέρουν αστρονομικά κέρδη σύμφωνα με την Guardian.

Έπειτα από μια σειρά πολύ σοβαρών αναφορών ο διακεκριμένος Σουηδός επιστήμονας Γιόχαν Ρόκστρεμ δήλωσε ότι απαιτείται συλλογική δράση από όλα τα έθνη του κόσμου περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ώστε να αποφευχθεί η κλιματική κατάρρευση, όμως οι γεωπολιτικές εντάσεις βρίσκονται σε υψηλό επίπεδο.

«Ο κόσμος πλησιάζει όλο και πιο κοντά σε μη αναστρέψιμες αλλαγές… ο χρόνος τελειώνει πραγματικά πολύ, πολύ γρήγορα» λέει. Οι εκπομπές πρέπει να μειωθούν περίπου στο μισό έως το 2030 για να επιτευχθεί ο διεθνώς συμφωνημένος στόχος του περιορισμού της αύξησης της θερμοκρασίας στους 1,5°C, όμως νέες μελέτες δείχνουν ότι αυτό είναι πρακτικά ανεφάρμοστο πια. Αν ο στόχος ξεπεραστεί ακόμα και κατά μισή μονάδα , στους 2°C, ο πλανήτης ξεπερνά τις κόκκινες γραμμές που επιτρέπουν την επιβίωσή του.

Την περασμένη Πέμπτη, η Shell και η TotalEnergies διπλασίασαν τα τριμηνιαία κέρδη τους σε περίπου 10 δισ. δολάρια. Οι δύο πολυεθνικοί γίγαντες πετρελαίου και φυσικού αερίου απολαμβάνουν τα αυξημένα κέρδη τους καθώς η ζήτηση μετά την πανδημία αλλά και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αυξήθηκε. Όμως όλες οι εκθέσεις του ΟΗΕ διαπιστώνουν ότι είναι πρακτικά αδύνατος ο στόχος του 1,5°C, ότι η πρόοδος είναι «θλιβερά ανεπαρκής» και ότι ο μόνος τρόπος πλέον για να περιοριστούν οι εκπομπές άνθρακα είναι ένας «ταχύς μετασχηματισμός των κοινωνιών» με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει.

Η Μετεωρολογική Υπηρεσία του ΟΗΕ αναφέρει ότι οι εκπομπές των κυριότερων αερίων που συμβάλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, έφθασαν σε ιστορικά υψηλά επίπεδα ρεκόρ το 2021, με μια ιδιαίτερα ανησυχητική αύξηση των εκπομπών μεθανίου. Απ’ την άλλη η έκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Ενέργειας ενώ αναφέρει ότι οι υψηλές τιμές ενέργειας ωθούν τα έθνη προς την καθαρή ενέργεια προειδοποιεί ότι πλέον αυτό δεν θα ήταν αρκετό για να αποφευχθούν σοβαρές κλιματικές επιπτώσεις.

Ο Γιόχαν Ρόκστρεμ διευθυντής του Ινστιτούτου Πότσνταμ για την Έρευνα των Κλιματικών Επιπτώσεων στη Γερμανία, έγινε γνωστός με την ερευνητική του εργασία για το πλαίσιο των πλανητικών ορίων, που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 2009. Σύμφωνα με αυτό η ανθρωπότητα έχει ξεπεράσει ήδη τα τέσσερα από τα εννέα όρια που διατηρούν τον πλανήτη μας φιλόξενο για ζωή.

«Η κατάσταση είναι ζοφερή», δήλωσε ο καθηγητής Σάιμον Λιούις από το Πανεπιστημιακό Κολέγιο Λονδίνου. «Η Shell είχε κέρδη 26 δισεκατομμυρίων λιρών φέτος, οι εκπομπές άνθρακα επανήλθαν στα προ πανδημίας επίπεδα, ενώ 53.000 άνθρωποι πέθαναν από ζέστη στην Ευρώπη το καλοκαίρι και οι πλημμύρες έχουν εκτοπίσει εκατομμύρια από τη Νιγηρία στο Πακιστάν».

Ο Ρόκστρεμ είναι απαισιόδοξος. Θεωρεί ότι η επερχόμενη σύνοδος κορυφής για την Κλιματική Αλλαγή δεν θα φέρει καμία πρόοδο. Χώρες όπως το Πακιστάν θα απαιτήσουν χρηματοδότηση για την ανοικοδόμηση μετά τις κλιματικές καταστροφές και οι πλούσιες χώρες που είναι και υπεύθυνες για τις υψηλές εκπομπές έχουν ήδη απορρίψει αυτό το σενάριο. «Το ρήγμα μεταξύ Βορρά και του Νότου βαθαίνει και αυτό ακριβώς δεν χρειαζόμαστε τώρα».

«Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι είναι αρκετά έξυπνοι να αναπτυχτούν ακόμα κι αν η Γη απομακρυνθεί από τη σταθερότητα της Ολόκαινου Περιόδου. Αλλά γιατί να πάρουμε αυτό το ρίσκο;»

πηγή: The Guardian

Καθώς ολοένα περισσότεροι άνθρωποι προσελκύονται από τις πόλεις σε όλο τον πλανήτη, οι επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι παρατηρούν πλέον ένα «σαφές σήμα» πως η αστυφιλία και η συνακόλουθη αστικοποίηση επηρεάζει την εξέλιξη των άλλων έμβιων οργανισμών, των φυτών και των ζώων. Η τάση αυτή -που παρατηρείται για πρώτη φορά σε παγκόσμια κλίμακα- έχει περαιτέρω επιπτώσεις και για τους ίδιους τους ανθρώπους.

Οι ερευνητές από διάφορες χώρες, με επικεφαλής την καθηγήτρια Μαρίνα Αλμπέρτι του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σιάτλ, ανέλυσαν πάνω από 1.600 περιπτώσεις στη Γη. Η βασική τους διαπίστωση είναι ότι «παγκοσμίως η αστικοποίηση επηρεάζει ξεκάθαρα όλα τα πράγματα». Οι αλλαγές αυτές στα οικοσυστήματα επηρεάζουν στη συνέχεια όλο και περισσότερο τις διάφορες σημαντικές υπηρεσίες που τα οικοσυστήματα παρέχουν στους ανθρώπους.

Καθώς περισσότερος από τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό ζει πλέον σε αστικές περιοχές (ποσοστό που θα μεγαλώσει κι άλλο στο μέλλον), τα ζώα και τα φυτά επηρεάζονται εξελικτικά από αυτή την επέκταση των πόλεων, πολύ περισσότερο και με διαφορετικό τρόπο από ό,τι αν εξελίσσονταν στη φύση απερίσπαστα, χωρίς ανθρώπινες δραστηριότητες ολόγυρα. Οι διαχρονικές αυτές μεταβολές εξαιτίας των πόλεων αφορούν το μέγεθος των ζώων και των φυτών, τη συμπεριφορά τους, την αναπαραγωγή τους κ.α.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι σπόροι μερικών φυτών που ζουν σε αστικές περιοχές, οι οποίοι γίνονται μεγαλύτεροι σε σχέση με τους σπόρους των ίδιων φυτών που ζουν σε αγροτικές περιοχές. Αυτό συμβαίνει, επειδή καθώς ο αέρας παρασέρνει τους μικρότερους και ελαφρύτερους σπόρους μακριά, αυτοί κινδυνεύουν να πέσουν πάνω σε τσιμέντο ή σε άσφαλτο, οπότε το φυτό δεν θα αναπαραχθεί. Ενώ αν οι σπόροι είναι μεγάλοι και βαριοί, θα πέσουν κοντά στο χώμα που ζει το φυτό (σε κήπο, πάρκο κλπ).

Αυτό, κατά τους ερευνητές, σημαίνει ότι η διευρυνόμενη αστικοποίηση επιδρά στην πορεία της εξέλιξης της ζωής στον πλανήτη μας. Η διαπίστωση αυτή ενισχύει την πεποίθηση αρκετών επιστημόνων ότι η Γη εισέρχεται πλέον σε μια νέα γεωλογική εποχή, την Ανθρωπόκαινο, όπου οι άνθρωποι αφήνουν πλέον ανεξίτηλα το στίγμα τους και την κληρονομιά τους στο περιβάλλον. «Αλλάζουμε την εξέλιξη της Γης και η αστικοποίηση παίζει ρόλο, σημαντικό ρόλο, σε αυτό», τόνισε η Αλμπέρτι. Η μελέτη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση «PNAS».

πηγή: Βήμα Science

Ορισμένες μέλισσες είναι μοναχικές, μερικές ζουν σε μικρές ομάδες, και μερικές σε αποικίες χιλιάδων ατόμων. Μελετώντας το γονιδίωμα σε 10 είδη μελισσών που εκπροσωπούν και τους τρεις αυτούς τρόπους ζωής, οι επιστήμονες κατάφεραν να εντοπίσουν τις γενετικές υπογραφές των κοινωνικών μελισσών.

Μοναχικές μέλισσες.

Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science, αποκαλύπτουν ότι το βασικό χαρακτηριστικό που καθορίζει την κοινωνικότητα, σ’ αυτά τα έντομα, είναι η ρύθµιση της γονιδιακής έκφρασης. «Οι μέλισσες είναι πολύ κοινωνικά όντα, όπως και εμείς και γι αυτό έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιοι είναι οι μηχανισμοί που οδηγούν στην εξέλιξη ενός τέτοιου σύνθετου συστήματος» δήλωσε ο Laurent Keller εξελικτικός βιολόγος του Πανεπιστημίου της Λωζάνης.

Και ενώ ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον που παρουσιάζει συνεταιριστική συμπεριφορά δεν μπορεί να θεωρηθεί ευκοινωνικό. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των ευκοινωνικών όντων είναι ο περιορισμός της αναπαραγωγής σε ένα μόνο άτομο, όπως είναι η βασίλισσα (μάνα) στις μέλισσες και τους τερμίτες. Η μετάβαση από την μοναχική ζωή στην ευκοινωνική μοιάζει πολύ με την μετάβαση των μονοκύτταρων σε πολυκύτταρους οργανισμούς. «Είναι μια από τις σημαντικότερες μεταβάσεις της εξέλιξης» δήλωσε η Karen Kapheim του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Γιούτα η οποία ηγήθηκε της μελέτης.

Στις κοινωνικές μέλισσες, η βασίλισσα είναι υπεύθυνη για την αναπαραγωγή.

Πράγματι, ορισμένες ευκοινωνικές ομάδες αναφέρονται ως υπεροργανισμοί. Μια τέτοια ομάδα μοιάζει περισσότερο με έναν οργανισμό όπου η βασίλισσα μπορεί να θεωρηθεί το αναπαραγωγικό σύστημα και οι εργάτες το σώμα. Και ενώ η γονιδιακή έκφραση αυξάνεται ή μειώνεται ανάλογα με τον τύπο κυττάρου στους πολυκύτταρους οργανισμούς, μερικοί ερευνητές έχουν προβλέψει ότι η εξέλιξη της ευκοινωνικότητας απαιτεί, από ένα είδος, να αυξήσει την ικανότητά του να ρυθμίζει τα γονίδια του ατομικά.

Για να διερευνηθεί κατά πόσο αυτό όντως συμβαίνει, η Kapheim και οι συνεργάτες της ανέλυσαν τις αλληλουχίες του γονιδιώματος, σε 10 είδη μελισσών, εκ των οποίων οι τρεις ζούσαν μοναχική ζωή ενώ οι επτά ήταν κοινωνικά είδη από δύο ανεξάρτητες προγονικές προελεύσεις, καθώς και διαφορετικούς βαθμούς ευκοινωνικότητας. Οι αναλύσεις αποκάλυψαν ένα σαφές πρότυπο δυνητικής αύξησης για τη ρύθµιση της γονιδιακής έκφρασης και στους δύο εξελικτικούς κλάδους της ευκοινωνικής μέλισσας.

«Η μελέτη δείχνει ότι υπήρξε μια αύξηση στην πολυπλοκότητα της γονιδιακής ρύθμισης με ταυτόχρονη αύξηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας» δήλωσε η Amy Toth του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αϊόβα. Αλλά ίσως το πιο εντυπωσιακό σύμφωνα με την Kapheim, ήταν οι ανεξάρτητες μεταβάσεις που μελετήθηκαν φαίνεται να ήταν πραγματικά ανεξάρτητες. Δηλαδή το σύνολο των γενετικών υπογραφών ευκοινωνικότητας ήταν παρόμοιο ανεξάρτητα από την καταγωγή.

Το επόμενο βήμα είναι να διευρυνθεί η σύγκριση σε μια ευρύτερη ποικιλία κοινωνικών ειδών, όπως για παράδειγμα στα πρωτεύοντα.

πηγή: The Scientist

Το Black Mirror είναι μια εμβληματική σειρά κοινωνικο-πολιτικό-επιστημονικής φαντασίας που διαδραματίζεται στο άμεσο μέλλον. Στο τελευταίο επεισόδιο της τρίτης σεζόν (S03E06) παρουσιάζει μια ιστορία, σε ένα μέλλον όχι πολύ μακριά, όπου οι μέλισσες έχουν εξαφανιστεί λόγω της διαταραχής κατάρρευσης αποικίας (CCD) και μια εταιρεία έχει αναλάβει τη δημιουργία ρομποτικών μελισσών ώστε να επιτελέσουν την επικονίαση. Αυτές οι τεχνητές μέλισσες ελέγχονται από ένα κεντρικό σύστημα και είναι προγραμματισμένες να πηγαίνουν από φυτό σε φυτό για να τα γονιμοποιούν.

Η σειρά θέτει παράλληλα και άλλους προβληματισμούς όπως τον διαδικτυακό εκφοβισμό (Bullying) και τις επιπτώσεις του, αλλά το σημαντικότερο και ίσως τρομακτικότερο όλων είναι το γεγονός ότι αποκαλύπτεται πως για να χρηματοδοτηθεί από την κυβέρνηση η έρευνα και ανάπτυξη του εγχειρήματος, η εταιρεία συμφώνησε να εντάξει έναν αισθητήρα αναγνώρισης προσώπων, στις ρομποτικές μέλισσες ώστε να μπορεί το κράτος να ελέγχει τους πολίτες…

Σκεφτείτε το λίγο. Με τις μέλισσες να βρίσκονται παντού και κανέναν να μην δίνει σημασία στην παρουσία τους, το κράτος μπορεί να συλλέγει πληροφορίες για οποιονδήποτε πολίτη με πολύ μεγαλύτερη άνεση απ’ τις π.χ. στατικές κάμερες κυκλοφορίας ή απλώς παρακολουθώντας τα τηλέφωνα. Κι αν αυτό φαντάζει σαν σενάριο σκληροπυρηνικής Sci-Fi νουβέλας, διαβάστε παρακάτω για να καταλάβετε ότι δεν είναι πολύ μακριά.

Με την εισαγωγή στις καλλιέργειες των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ) των οποίων το γενετικό υλικό (DNA) τροποποιήθηκε με την εισαγωγή γονιδίου που προέρχεται από άλλο είδος, αλλά και από την συστηματική χρήση, από το 1990 και μετά, των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων με τη μορφή επικαλυμμένων σπόρων αλλά και εφαρμογών στο φύλλωμα, οι μέλισσες παρουσίασαν μια μυστηριώδη συμπεριφορά η οποία έως τότε δεν είχε παρατηρηθεί ξανά. Το φαινόμενο ονομάστηκε «διαταραχή κατάρρευσης αποικίας» (Colony Collapse Disorder, CCD) και στην ουσία περιέγραφε ακριβώς αυτό. Οι αποικίες τους κατέρρεαν και οι μέλισσες απλώς εξαφανίζονταν από τη μια στιγμή στην άλλη.

Οι μελισσοκόμοι στις ΗΠΑ, όπου έχει εντοπιστεί το φαινόμενο στο μεγαλύτερο εύρος του, αναφέρουν ότι οι αποικίες αυτές δεν περιέχουν νεκρά έντομα, ούτε εντοπίζονται νεκρές μέλισσες γύρω τους. Απλώς οι μέλισσες μια ωραία πρωία εξαφανίζονται, χάνονται στους αγρούς κατά τον δρόμο της επιστροφής ή πεθαίνουν έξω. Η βασίλισσα μαζί με ελάχιστες εργάτριες (αλλά συνήθως με αρκετές προμήθειες τροφών) μένουν πίσω στην κυψέλη, αλλά ο πληθυσμός τους είναι τόσο μικρός που στην ουσία είναι καταδικασμένες να πεθάνουν.

Από το 2006 που ξεκίνησε μαζικά το φαινόμενο, σε κάποιες Πολιτείες των ΗΠΑ παρουσιάστηκε μείωση που κυμαίνονταν μεταξύ 50% και 90%, συχνά μέσα σε μόλις μερικές εβδομάδες. Παρόμοια ήταν η κατάσταση και στη Βραζιλία αλλά και στον Καναδά, ενώ αργότερα εμφανίστηκε και στην Ευρώπη, κυρίως στην Ισπανία και τη Γαλλία, δηλαδή τις χώρες με μεγάλες και εντατικές καλλιέργειες. Ο Bill Dahle ιδιοκτήτης της Big Sky Honey στη Μοντάνα είχε δηλώσει «Φαινόντουσαν τόσο υγιείς την περασμένη άνοιξη. Ήμασταν τόσο περήφανοι για αυτές. Τότε κατά την πρώτη Σεπτεμβρίου, άρχισαν να πέφτουν και να πεθαίνουν σαν τρελές. Κάνουμε αυτή την δουλειά 30 χρόνια, και ποτέ δεν βιώσαμε τέτοια απώλεια πριν».

Οι μέλισσες είναι ίσως ο σημαντικότερος επικονιαστής στην φύση. Το 90% εκ των 107 σημαντικότερων καλλιεργούμενων καρποφόρων φυτών γονιμοποιείται από τις μέλισσες. Έτσι μια πιθανή εξαφάνισή τους θα έθετε σε τεράστιο κίνδυνο την ισορροπία στον πλανήτη. Οι διαθέσιμες τροφές θα μειώνονταν σημαντικά για τον άνθρωπο αλλά και για τα φυτοφάγα ζώα. Επίσης αν τα  φυτά δεν γονιμοποιηθούν για να παράξουν σπόρο θα μειωθούν σταδιακά και μεγάλο μέρος του πλανήτη θα ερημοποιηθεί.

Και κάπου εκεί αρχίζει η ιστορία των ρομποτικών μελισσών. Έπειτα από 12 χρόνια ερευνών η Σχολή Μηχανικής και Εφαρμοσμένων Επιστημών του Χάρβαρντ κατάφερε να δημιουργήσει μια μέλισσα ρομπότ. Γιατί να εξαρτώνται τα αποθέματα τροφής απ’ τις μέλισσες, τις πεταλούδες και τα πουλιά, όταν σμήνη από ρομποτικές μέλισσες φτιαγμένες από τιτάνιο και πλαστικό θα μπορούν να επικονιάζουν τεράστιες μονοκαλλιέργειες γενετικά τροποποιημένων οργανισμών και χωρίς τα προβλήματα που παρουσιάζουν οι μέλισσες της φύσης. Έτσι και η Bayer θα συνεχίσει να πουλάει τα τοξικά εντομοκτόνα της και η Monsanto θα προωθεί τους φτιαγμένους σε εργαστήρια σπόρους της.

Δανειζόμενοι από την εμβιομηχανική και την κοινωνική οργάνωση των μελισσών, η ομάδα των ερευνητών δημιουργεί μικροσκοπικά ιπτάμενα ρομπότ που θα πετάνε από λουλούδι σε λουλούδι, χωρίς να επηρεάζονται από τις τοξίνες που ρέουν από τα πέταλα, για να μοιράζουν την γύρη. Ακόμη πιστεύουν ότι σύντομα θα μπορούν οι ρομποτικές μέλισσες να ζουν σε τεχνητές κυψέλες, συντονίζοντας τους αλγόριθμους και επικοινωνώντας μεταξύ τους για τις μεθόδους επικονιάσεως και εντοπισμού των καλλιεργειών.

Ο καθηγητής του Χάρβαρντ, Robert Wood, δηλώνει ότι νοιώθει κάπως άβολα για τις εικασίες σχετικά με τις μελλοντικές χρήσεις της ρομποτικής μέλισσας. Ο ίδιος πιστεύει ότι χρειάζονται αρκετά χρόνια ακόμη μέχρι να υπάρξει εμπορική εφαρμογή, καθώς ο χρόνος πτήσης είναι μέχρι στιγμής σχετικά μικρός, όμως αυτά είναι περισσότερο τεχνικά ζητήματα που αργά ή γρήγορα θα λυθούν.  Το Micro Air Vehicles είναι ένα εργαστήριο του Χάρβαρντ που δουλεύει πάνω σ’ αυτήν την τεχνολογία της μινιατούρας.

Φανταστείτε σμήνη χιλιάδων μελισσών, διασκορπισμένα σε μια πόλη. Κανείς δεν αντιλαμβάνεται την παρουσία τους. Αυτά όμως είναι εκεί. Σας ακολουθούν και καταγράφουν. Όπως ο Μεγάλος Αδελφός.

Στράτος Σαραντουλάκης – Ορεινό Μέλι

Νέα έρευνα δείχνει ότι η κοκκινοπόδαρη χελώνα (Chelonoidis carbonaria) μπορεί να θυμηθεί τη θέση των αγαπημένων πηγών τροφής της για τουλάχιστον 18 μήνες.

Για τα ζώα και τα έντομα είναι πολύ σημαντικό να θυμούνται όχι μόνο την τοποθεσία των κυριότερων πηγών τροφής της περιοχής τους, αλλά και τη θέση που βρίσκονται τα περισσότερα αποθέματα ή αυτά που προτιμούν περισσότερο. Τα αποτελέσματα της έρευνας του Πανεπιστημίου του Λίνκολν, στο Ηνωμένο Βασίλειο, δείχνουν ότι αυτά τα ερπετά έχουν ακόμη μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη μνήμη από ό, τι πιστεύαμε μέχρι σήμερα.

Και προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι τα ζώα μπορούν να θυμηθούν την θέση των τροφίμων, αλλά αυτή η νέα έρευνα αποκαλύπτει για πρώτη φορά, ότι είναι σε θέση να πάρουν αποφάσεις σχετικά με την ποιότητα και την ποσότητα, πληροφορίες που μπορεί να αποδειχτούν ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή τους. Τα ευρήματα δημοσιεύτηκαν την 1 Φεβρουαρίου 2017 στην επιστημονική επιθεώρηση Biology Letters.

«Η μακροπρόθεσμη μνήμη είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό για τα ζώα που ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, ειδικά αν κατοικούν σε περιβάλλοντα όπου οι πόροι είναι διάσπαρτα κατανεμημένοι όπως τα δάση» εξηγεί η Δρ Anna Wilkinson από το School of Life Sciences στο Πανεπιστήμιο του Λίνκολν. «Η μελέτη μας δείχνει ότι μπορούν να θυμούνται οπτικά ερεθίσματα που σχετίζονται με διαφορετικούς βαθμούς ανταμοιβής για μια περίοδο τουλάχιστον 18 μηνών. Το γεγονός ότι επιλέγουν θέσεις με καλύτερης ποιότητας τροφές ή θέσεις με μεγαλύτερη ποσότητα, μας δείχνει ότι μπορούν να θυμηθούν πολλά περισσότερα από απλώς την παρουσία ή την απουσία αυτών των τροφίμων.»

Στην έρευνα αυτή, η κοκκινοπόδαρη χελώνα, εκπαιδεύτηκε να συνδέει οπτικά ερεθίσματα (χρωματιστά φύλλα) με τις ειδικές ιδιότητες των τροφίμων (ένα ζελέ με γεύση μάνγκο που το προτιμούν, έναντι ενός ζελέ με γεύση μήλου όχι τόσο ελκυστικό γι αυτές) και σε διαφορετικές ποσότητες. Τα ζώα έμαθαν να συνδέουν ποια χρώματα σχετίζονται με κάθε είδος τροφής και πήραν τις ίδιες επιλογές και 18 μήνες αργότερα.

Οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι αυτή η μακροπρόθεσμη μνήμη είναι πιθανό να επηρεάζει άμεσα τις αποφάσεις τους στην αναζήτηση τροφής. Η διατήρηση αυτών των πληροφοριών κάνει πιο αποδοτική την αναζήτηση εξαλείφοντας την ανάγκη επαναξιολόγησης διαφορετικών πηγών τροφής κάθε σεζόν, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο να επισκεφτούν ανεπαρκείς θέσεις.

Επίσης προκύπτει το συμπέρασμα ότι και τα φυτά που παρέχουν καλύτερους καρπούς, όσον αφορά την ποιότητα αλλά και σε μεγαλύτερη ποσότητα, θα λάβουν περισσότερες επισκέψεις σε μια δεδομένη περίοδο. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι αυτό το μοτίβο θα μπορούσε να έχει συνέπειες στο περιβάλλον και τη διασπορά των σπόρων.

πηγή: Scienmag