Λένε πως οι βασίλισσες που γεννιούνται κατά την ανθοφορία της καστανιάς είναι απ’ τις παραγωγικότερες, ενώ και οι παραφυάδες που θα εκμεταλλευτούν την σπουδαία γύρη της θα αναπτυχθούν ταχύτατα.

Με βάση αυτά λοιπόν αποφασίσαμε να μεταφέρουμε τις παραφυάδες που είχαμε δημιουργήσει κατά τον προηγούμενο μήνα, ώστε να τους δώσουμε την ευκαιρία να αναπτυχθούν πριν το φθινόπωρο. Αυτό δεν το είχαμε πράξει πέρσι και οι παραφυάδες μας είχαν παραμείνει στάσιμες μέχρι την ανθοφορία της ερείκης, τον Οκτώβριο, οπότε και ανέπτυξαν πληθυσμούς ίσα ίσα για να ξεχειμωνιάσουν.

Ταυτόχρονα είχαμε αποφασίσει να δημιουργήσουμε μερικές βασίλισσες στην καστανιά για να δούμε και στην πράξη πόσο καλές είναι. Όλες οι βασίλισσες που είχαμε φτιάξει μέχρι τώρα φέτος ήταν κατά την ανθοφορία της πορτοκαλιάς και θέλαμε να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης. Μάλιστα βασιζόμενοι στις σημειώσεις του μεγάλου δάσκαλου βασιλοτροφίας Roger A. Morse είχαμε σκοπό να αντικαταστήσουμε μέχρι το τέλος Ιουλίου όλες τις βασίλισσες των παραγωγικών μελισσιών, όταν αυτά θα γυρνούσαν απ’ τα έλατα, αλλά λίγο η κακή απόδοση της ελάτης που μας ανάγκασε να μεταφέρουμε τα μελίσσια στις βελανιδιές (όπου θα καθυστερούσαν) και λίγο ο καύσωνας που οδήγησε τις μέλισσες να πετάξουν έξω τους κηφήνες, μας έκαναν να το ξανασκεφτούμε.

Στα ορεινά της Πίνδου, στις πλαγιές του όρους Ξηροβούνι, από τα 400 έως τα 600 μέτρα υψόμετρο συναντά κανείς πυκνά καστανοδάση τα οποία καλλιεργούν οι ντόπιοι. Άλλωστε αυτά τα δέντρα ευδοκιμούν σ’ αυτό το υψόμετρο καθώς είναι πιο αποδοτικά. Αποδίδουν 30 με 50 κιλά κάστανα τον χρόνο και μπορούν να ξεπεράσουν τους 2 αιώνες ζωής. Το μέλι της καστανιάς είναι σκούρο, συχνά κοκκινωπό και πολύ θρεπτικό λόγω της πολύ υψηλής περιεκτικότητας σε γυρεόκοκκους. Από τις άγριες καστανιές προκύπτει ένα μέλι με μια ελαφρώς πικρή επίγευση, πράγμα που δεν συμβαίνει όμως στις ήμερες.

Το σημαντικότερο όμως δώρο της καστανιάς είναι η γύρη της. Πράγματι με το που βρέθηκαν εκεί οι μέλισσες, οι κηρήθρες άρχισαν να μπλοκάρουν με γύρη, πράγμα που μας χαροποίησε αρκετά, καθώς αυτή θα καταναλωθεί απ’ το σμήνος και αργότερα, κρατώντας το δυνατό για μεγάλο διάστημα. Για πολλούς μελισσοκόμους το «πέρασμα» απ’ την καστανιά επιβάλλεται, αν σκοπεύουν να μεταφέρουν τα μελίσσια τους τον Σεπτέμβριο στο πεύκο, όπου η γύρη είναι δυσεύρετη.

Το τοπίο είναι εντυπωσιακό, με τον Άραχθο πάντα στο φόντο και είναι μεγάλη χαρά και τύχη να εργάζεσαι εδώ. Είναι αδύνατον να μην αναπτυχθούν τα μελίσσια σ’ αυτό το περιβάλλον.

Στράτος Σαραντουλάκης

Οι μέρες περνούσαν και εμείς περιμέναμε με ένα τηλέφωνο στο χέρι τα νέα απ’ τον έλατο. Μελίσσια δείκτες είχαν τοποθετηθεί σε διάφορες περιοχές της ορεινής Πίνδου και έστελναν δεδομένα σχετικά με τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν εκεί αλλά και του βάρους τους. Αν ένα μελίσσι παρουσίαζε σημαντική αύξηση βάρους για συνεχόμενες ημέρες σήμαινε ότι η μελιτοφορία της ελάτης είχε ξεκινήσει. Οι μέλισσες έφερναν μέλι.

Ο έλατος είναι ένα πολύ σημαντικό μέλι. Κι αυτό γιατί εκτός απ’ το ότι είναι ένα απ’ τα ποιοτικότερα και πιο φίνα Ελληνικά μέλια, όταν πάει καλά δίνει πολύ μεγάλες ποσότητες. Τόσες ώστε να σου εξασφαλίσει το μέλι της χρονιάς σου και να μην χρειαστεί να αναζητήσεις άλλες νομές, τουλάχιστον μέχρι αυτές του φθινοπώρου. Έτσι είσαι ελεύθερος να ασχοληθείς σχεδόν αποκλειστικά με την πώληση. Όμως τα τελευταία χρόνια δεν πάει καλά κι αυτό μας έχει αναγκάσει να κάνουμε μέχρι και 2000 χλμ πήγαινε-έλα για άλλες ανθοφορίες-μελιτοφορίες ώστε να γεμίσουμε τα βαρέλια μας.

Επίσης ο έλατος έχει κάποιες ιδιαιτερότητες. Πρέπει να είσαι σίγουρος ότι δίνει μελίτωμα για να πας τα μελίσσια σου, καθώς το μεγάλο υψόμετρο και το κρύο δεν σου δίνουν τη δυνατότητα να μείνεις καιρό. Οι πληθυσμοί στα μελίσσια πέφτουν και η νόσος των δασών προσβάλει τις μέλισσες. Εκ των πραγμάτων βέβαια ποτέ όμως δεν μπορείς να είσαι σίγουρος για την πορεία του έλατου, μιας και ο καιρός ακόμα αυτήν την εποχή είναι αρκετά άστατος και απρόβλεπτος στα ορεινά.

Η αλήθεια όμως είναι ότι όλες οι ενδείξεις ήταν μαζί μας. Ένας βαρύς χειμώνας με αρκετό χιόνι, που κράτησε μέχρι αργά, ευνοεί ιδιαίτερα το έλατο και όταν τα πρώτα θετικά μηνύματα άρχισαν να καταφτάνουν φορτώσαμε τα μελίσσια και ξεκινήσαμε για την Ελάτη Άρτας. Η Ελάτη είναι πανέμορφο χωριό μέσα σε ένα ελβετικό τοπίο, κοντά στα 750-800 μέτρα στο όρος Κοκκινόλακος σε μια, όπως την ονομάζουν «παραφυάδα» των Τζουμέρκων.

Η ώρα πρέπει να κόντευε 2 τα ξημερώματα όταν φτάναμε μετά από πολλές δυσκολίες με το φορτηγό. Η κίνηση στο βουνό απ’ τους μελισσοκόμους δεν περιγράφεται. Κάθε 100 μέτρα και ένα φορτηγό που ξεφόρτωνε. Άνθρωποι με φακούς κεφαλής να κουβαλάνε εδώ και εκεί στη μέση του πουθενά. Σαν ένα πανηγύρι που γίνεται κάθε χρόνο. Η κάκιστη περσινή χρονιά, οι ευνοϊκές, έως εκείνη τη στιγμή, συνθήκες και η ζήτηση του κόσμου για το συγκεκριμένο μέλι είχε δημιουργήσει μια παράκρουση στο μελισσοκομικό κόσμο.

Έπειτα όμως από 2-3 μέρες άρχισαν οι βροχές, οι οποίες μάλιστα κάνουν μεγάλη ζημιά, με αποκορύφωμα το χαλάζι της 11της Ιουνίου. Ευτυχώς στην περιοχή υπήρχαν και λίγες καστανιές, λαδανιές που σ’ αυτό το υψόμετρο κρατούσαν ακόμα αλλά και αυγουστόχορτα, για να τροφοδοτούν με λίγη γύρη. Ο χρόνος που έχει απομείνει πλέον δεν είναι πολύς, αλλά ελπίζουμε μέχρι τέλος να συλλέξουμε λίγο απ’ αυτό το πολύτιμο μέλι!

Στην πεδιάδα της Άρτας που απλώνεται στα νότια του νομού από τον Αμβρακικό κόλπο μέχρι τους πρόποδες της οροσειράς της Πίνδου, ξεχειμωνιάζουμε τα μελίσσια μας. Ένα μέρος αυτών των μελισσιών παραμένει εδώ μέχρι αργά την άνοιξη ώστε να εκμεταλλευτεί την ανθοφορία της πορτοκαλιάς.

Στον κάμπο της Άρτας κυριαρχούν τα εσπεριδοειδή, πορτοκαλιές, μανταρινιές, λεμονιές κτλ. Όπως είναι φυσικό, δεσπόζουσα θέση έχουν οι πορτοκαλιές απ’ τις οποίες προκύπτει ένα πολύ αρωματικό και ανοιχτόχρωμο μέλι γεμάτο από την γεύση των εσπεριδοειδών, το οποίο κρυσταλλώνει γρήγορα. Οι καλλιέργειες, εναλλάσσονται με θαμνοφράχτες και διάσπαρτα δασύλλια από αιωνόβιες βελανιδιές, φράξους και φτελιές, σχηματίζοντας μαζί με τη βλάστηση των καναλιών, ένα πολύτιμο δίκτυο φυσικών φραχτών όπου καταφεύγει η άγρια ζωή και όπως είναι φυσικό και οι μέλισσες.

Η πορτοκαλιά είναι το Νο1 μελισσοκομικό φυτό. Κατά την ανθοφορία της οι μέλισσες τρελαίνονται κυριολεκτικά καθώς το νέκταρ της είναι ιδιαίτερα γλυκό και ελκυστικό για αυτές. Το μέλι της πορτοκαλιάς φημίζεται για την αγχολυτική και καταπραϋντική του δράση. Είναι πλούσιο σε εσπερίνη, μία ιδιαίτερα αντιοξειδωτική ουσία, πολύ θρεπτικό και ιδιαίτερα πλούσιο σε ιχνοστοιχεία ενώ διαθέτει ιδιαίτερα καλά οργανοληπτικά συστατικά. Διατίθεται άθερμο, χωρίς παστερίωση ή άλλη επεξεργασία. Δοκιμάστε το!

Έπειτα από έναν πολύ βαρύ χειμώνα με πολύ κρύο και χιόνι, δημιουργήθηκαν μεγάλες προσδοκίες για τις ανθοφορίες της άνοιξης. Κι αυτό γιατί το χιόνι λειώνει αργά με αποτέλεσμα η γη να ποτίζεται καλύτερα. Και πράγματι όταν ξεκίνησε η άνοιξη είδαμε για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια να δουλεύουν αγριολούλουδα στον κάμπο και τα μελίσσια να βάζουν μέλι πριν από την σημαντική ανθοφορία, που είναι αυτή της πορτοκαλιάς.

Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν όπως περιμέναμε. Ο Μάρτιος ήταν πολύ ξηρός με ελάχιστες βροχές με αποτέλεσμα ότι έφτιαχναν τα μελίσσια έναν μήνα να χαθεί μέσα σε λίγες ημέρες. Η χορτονομή αν δεν ποτίζεται δεν αποδίδει. Μετά τα μέσα του Μαρτίου το κλίμα ήταν τόσο ξηρό που το πρωί το έδαφος ήταν στεγνό κάτι που στον κάμπο της Άρτας δε συμβαίνει ούτε το καλοκαίρι. Το αποτέλεσμα ήταν να χαθεί ότι μέλι είχαν συλλέξει μέχρι τότε τα μελίσσια και να μειωθεί σημαντικά η γύρη και ως εκ τούτου να πέσει η ανάπτυξη. Πέρυσι λίγες μέρες πριν ανοίξει η πορτοκαλιά τα μελίσσια αντιμετώπιζαν πρόβλημα χώρου καθώς η γύρη είχε μπλοκάρει τα περισσότερα πλαίσια.

Φέτος ακόμα και σήμερα δεν έχω το θάρρος να κλείσω γυρεοπαγίδα… Όταν άνοιξε το πορτοκάλι, το πρώτο δεκαήμερο του Απρίλη, τα πράγματα ήταν απογοητευτικά. Συνήθως αυτό το δεκαπενθήμερο της ανθοφορίας της πορτοκαλιάς, επικρατεί ένας πανικός, στα κτήματα απ’ τα βουητά, στις κυψέλες όπου οι εργάτριες ανταγωνίζονται την βασίλισσα για τον διαθέσιμο χώρο, αλλά και για τον μελισσοκόμο που τρέχει να καταστείλει τις σμηνουργίες. Τίποτα από αυτά δε συνέβη. Τουλάχιστον μέχρι αυτή τη στιγμή. Τα μελίσσια παραμένουν στάσιμα εδώ και μία εβδομάδα και τα δέντρα δεν έχουν την αναμενόμενη κίνηση. Τα μελίσσια δεν δείχνουν διάθεση να χτίσουν και μάλιστα πολλά έχουν μπει σε διαδικασία αντικατάστασης της βασίλισσας.

Αυτή είναι η δεύτερη συνεχόμενη χρονιά που, όπως δείχνουν τα πράγματα δεν θα πάρουμε ανοιξιάτικο μέλι… Η πορτοκαλιά στην Άρτα έχει να αποδώσει από το 2011 και γι αυτό ευθύνονται πολλοί παράγοντες. Πλέον έχουμε μπει σε διαδικασία προετοιμασίας για τον έλατο και μετριασμού των απωλειών. Η χθεσινή βροχή θα δώσει λίγη ώθηση στη πορτοκαλιά αλλά πλέον η ανθοφορία βρίσκεται στο μέσο της και δεν δείχνει ότι μπορεί να αλλάξει κάτι…

Αφού μεταφέραμε τα νέα μελίσσια, από τη λίμνη των Κρεμαστών, τα αφήσαμε μερικές μέρες ώστε να προσαρμοστούν στο νέο τους περιβάλλον. Ο καιρός στον κάμπο είναι πιο ζεστός και το μελισσοκομείο εδώ έχει το πλεονέκτημα ότι είναι πιο ηλιόλουστο σε σχέση με το βουνό. Μετά μας περίμενε αρκετή δουλειά.

Ο Μπάμπης, απ’ τον οποίο αγοράσαμε τα μελίσσια, είχε τελείως διαφορετική τακτική στους χειρισμούς του και έτσι έπρεπε να δούμε αναλυτικά τα μελίσσια και όπου χρειαζόταν να επέμβουμε. Το πρώτο πράγμα που μας έκανε εντύπωση ήταν ότι είχε αφήσει και τα 10 πλαίσια μέσα στην κυψέλη, ανεξάρτητα απ’ το αν αυτά καλύπτονται από πληθυσμό ή όχι. Αυτό είναι μια τεχνική απ’ την οποία πιθανόν ο μελισσοκόμος να κερδίζει χρόνο, όμως καθυστερεί πολύ τα μελίσσια.

Οι μέλισσες αναπτύσσονται καλύτερα όταν το μελίσσι είναι σφιχτό, δηλαδή τόσα πλαίσια όσα «πατάει» ο πληθυσμός. Επίσης ενώ είχε αφήσει αρκετά πλαίσια με μέλι από το φθινόπωρο, δεν τα είχε κατανείμει σωστά πριν το ξεχειμώνιασμα,  με αποτέλεσμα να δημιουργήσουν οι μέλισσες μελισσόσφαιρα μόλις έπιασαν τα κρύα, να φάνε ότι έτυχε να βρίσκεται κοντά τους και στη συνέχεια να μην έχουν πρόσβαση στα υπόλοιπα μέλια καθώς αυτά βρίσκονταν στην άλλη άκρη της κυψέλης, με άδεια πλαίσια ενδιάμεσα, τα οποία ουσιαστικά λειτούργησαν ως εμπόδιο.

Έτσι παρατηρήσαμε το φαινόμενο νεκρών μελισσών από λιμοκτονία, ενώ δίπλα υπήρχαν 2 πλαίσια με σφραγισμένο μέλι και το μόνο που τις χώριζε ήταν ένα άδειο πλαίσιο. Αυτό το πρόβλημα λύθηκε με την αφαίρεση των παραπανίσιων πλαισίων.

Ένα άλλο σημαντικό θέμα ήταν η έλλειψη κηρόπανου. Είναι γεγονός ότι τα μελίσσια θέλουν «ταβάνι». Υπάρχουν πολλά διαφορετικά υλικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε να παίξουν αυτό το ρόλο (κηρόπανο, εφημερίδα, τροφοδότης, σήτα πρόπολης κτλ) αλλά τίποτα από αυτά δεν υπήρχε. Τον χειμώνα παίζουν ρόλο θερμομόνωσης για την κυψέλη και την άνοιξη αποτρέπουν τις μέλισσες απ’ το να χτίζουν κάτω απ’ τα καπάκια, ενώ και το σμήνος το προτιμά καθώς έτσι έχει συνηθίσει και στη φύση.

Αφού έγιναν όλες αυτές οι ενέργειες, αφήσαμε και πάλι τα μελίσσια, να εξερευνήσουν την περιοχή. Οι αμυγδαλιές, οι γκορτσιές και τα ζοχαδόχορτα είναι ήδη ανθισμένα και δίνουν πολύτιμη γύρη, που βοηθάει στην ανάπτυξη τους. Παρατηρήσαμε να εισέρχεται στις κυψέλες και κόκκινη γύρη, η οποία μάλλον είναι από ασφόδελο, ο οποίος φύεται αυτή την εποχή στην περιοχή.

Το κτήμα αυτό το δοκιμάζουμε για πρώτη φορά και απ’ ότι φαίνεται είναι καλύτερο από το μέρος που ξεχειμωνιάζαμε τα προηγούμενα χρόνια. Τα δέντρα του είχαν καεί στον παγετό του 2015 και κόπηκαν, όμως ουδέν κακό αμιγές καλού, καθώς πλέον μπορεί να φιλοξενήσει πολλά μελίσσια, προσφέροντας ήλιο για περισσότερες ώρες την ημέρα, αλλά και λιγότερη υγρασία, μιας και στεγνώνει γρηγορότερα.

Από εδώ και πέρα αναπτύσσουμε τα μελίσσια για τις ανοιξιάτικες ανθοφορίες (πορτοκαλιά), ρίχνοντας κλεφτές ματιές και στα ρείκια. Ελπίζουμε η φετινή χρονιά να πάει καλύτερα απ’ την περσινή.

Σαν χθες το θυμάμαι που σήκωνα το τηλέφωνο και παρήγγειλα τις πρώτες μας 5 κυψέλες. Επίσης θυμάμαι χαρακτηριστικά πόση προετοιμασία είχαμε κάνει στο κτήμα για αυτά τα 5 μελισσάκια. Λίγο καιρό μετά, αφού είχαμε αρχίσει να συνηθίζουμε τις επιθεωρήσεις και να είμαστε πιο άνετοι στους χειρισμούς, ξεκίνησαν δειλά δειλά και τα όνειρα για το μεγάλο μελισσοκομικό αγρόκτημα. Φάνταζε τόσο μακρινό τότε.

Το μελισσοκομείο του Μπάμπη, με φόντο τη λίμνη των Κρεμαστών και την γέφυρα της Επισκοπής.

Αυτά τα χρόνια που μεσολάβησαν από τότε μέχρι σήμερα, ήταν αρκετά για να κατασταλάξω προσωπικά στο τι ακριβώς θέλω και σκοπεύω να κάνω από τη στιγμή που πήρα την απόφαση να εγκαταλείψω τη ζωή μου στην πόλη. Είχε έρθει πια η ώρα να γίνει το πρώτο μεγάλο βήμα προς τη μελισσοκομία μεγάλης κλίμακας. Για να καταστεί όμως αυτό δυνατό, έπρεπε να γίνει μια γενναία αύξηση της δυναμικότητας του μελισσοκομείου. Όμως το επάγγελμα αυτό, από ένα επίπεδο και μετά γίνεται πολύ ακριβό σπορ και μέσα στην οικονομική κρίση της εποχής είσαι υποχρεωμένος να σχεδιάσεις ένα πλάνο που ουσιαστικά δεν έχει περιθώρια αποτυχίας…

Στον δρόμο για τη λίμνη των Κρεμαστών.

Ήταν περασμένες δέκα όταν χτύπησε το τηλέφωνό μου και ένας άνδρας με ταλαιπωρημένη φωνή με ρώτησε αν ψάχνω να αγοράσω μελίσσια. «Τα παρατάω» μου είπε «φεύγω για Αμερική». Ο αρχικός ενθουσιασμός ξεθώριασε γρήγορα από περίεργα συναισθήματα. Σε μια χώρα βυθισμένη στο χρέος και με ένα μέλλον σκοτεινό και δυσοίωνο, αποφασίζουμε να πάρουμε τη σκυτάλη από κάποιον που απέτυχε και τα παρατά έχοντας μάλιστα την διπλή εμπειρία από εμάς. Μήπως είμαστε τρελοί; Δεν ξέρω. Φύσιν απαισιόδοξος, νοιώθω μια αδιανόητη σιγουριά της οποίας την προέλευση δε μπορώ να προσδιορίσω.

Το τοπίο στα σύνορα Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας είναι μοναδικό.

Το ασημί Seat του Νίκου κατάπινε τα χιλιόμετρα στην Ιονία Οδό καθώς κατευθυνόμασταν νότια για τη λίμνη των Κρεμαστών. Γρήγορα όμως επανήλθαμε στην πραγματικότητα μπαίνοντας στο απαρχαιωμένο οδικό δίκτυο της ξεχασμένης δυτικής Ελλάδας, που στέκει ακόμα από την δεκαετία του 1960. Από τον Άγιο Βλάση στο Χούνη και να τα πρώτα έλατα· και αμέσως μετά ένα απίστευτο τοπίο με τη λίμνη στο βάθος. Ένας κόσμος ανέγγιχτος, παρθένος, που όμως κατά ένα περίεργο τρόπο αποπνέει απογοήτευση και εγκατάλειψη.

Μελισσοκομικό τρέιλερ με κυψέλες.

Ο Μπάμπης μου είπε ότι θα μας περιμένει με ένα μαύρο αγροτικό στην άκρη του δρόμου που οδηγεί στην γέφυρα της επισκοπής. Δεν ήταν δύσκολο να τον βρούμε, τα αυτοκίνητα που διασχίζουν το δρόμο στην περιοχή είναι ελάχιστα. Το ίδιο και οι κάτοικοι. Το μελισσοκομείο του ήταν απ’ τα πιο γραφικά που έχω δει ποτέ. Ίσως περισσότερο κι από αυτό που είχαμε στήσει στη λίμνη του Πουρναρίου. Ανοιξιάτικα ρείκια με μπουμπούκια έτοιμα να ανοίξουν, πεύκα και έλατα πιο ψηλά, αλλά και στο φόντο πάντα η λίμνη, πανταχού παρόν. Πόσο άλλαξε τη ζωή των ανθρώπων αλλά και την φύση του τοπίου αυτή η λίμνη;

Επιθεωρώντας τα μελίσσια.

«Πήρα μερικά κοφίνια, τα έσκισα και μετάγγισα τα σμήνη σε κυψέλες. Σιγά σιγά τις αύξανα μέχρι που έφτασα εδώ» μου είπε. «Κάποιες κυψέλες είναι 30 χρονών!» Και όμως ακόμα άντεχαν. Στην περιοχή αυτή αλλά και στην απέναντι όχθη, που ανήκει στην Ευρυτανία μέχρι το Καρπενήσι, βγαίνει ένα εξαιρετικό μέλι ελάτης. Όλοι οι μελισσοκόμοι της περιοχής ζούσαν απ’ αυτό το μέλι καθώς οι μετακινήσεις από εδώ είναι δύσκολες λόγω του κακοσυντηρημένου οδικού δικτύου. Όμως τα 2-3 τελευταία χρόνια ο έλατος δεν πάει καλά και σε συνδυασμό με την κρίση και τις αλλαγές στην φορολόγηση των αγροτών, οι περισσότεροι γονάτισαν.

Ένα εγκαταλελειμμένο βενζινάδικο στο χωριό Ορφανό πάνω απ’ το φράγμα των Κρεμαστών.

Στον γυρισμό αποφασίσαμε να πάμε απ’ το φράγμα. Όταν περάσαμε απ’ το Ορφανό, τον εγκαταλελειμμένο οικισμό της ΔΕΗ, αυτή η αίσθηση απογοήτευσης που μου είχε δημιουργήσει η περιοχή κορυφώθηκε μέσα μου. Δεν έχω ξανανιώσει ποτέ αυτήν την αίσθηση. Να φωνάζει η ίδια η φύση. Για αρκετά χιλιόμετρα δεν υπήρχε ψυχή, ενώ δεν συναντήσαμε κανένα αυτοκίνητο. Η εικόνα της έρημης παιδικής χαράς, των άδειων σπιτιών αλλά και του βενζινάδικου με την τιμή ακόμα σε δραχμές, έμεινε χαραγμένη στη μνήμη μου. «Κανείς δεν μένει πια εδώ» μας είπε ο φύλακας στην είσοδο του χωριού «οι τελευταίοι έφυγαν πριν 10-15 χρόνια».

Το μελισσοκομείο στη λίμνη των Κρεμαστών.

Όλο αυτό το σκηνικό εγκατάλειψης και παρακμής απ’ τη μία, αλλά και το γεγονός ότι ακριβώς γι αυτό το λόγο το τοπίο παρέμεινε παρθένο, μου δημιούργησε την επιθυμία να αναζητήσω πληροφορίες στο διαδίκτυο για την ιστορία του τόπου. Έμαθα για το φράγμα, που δημιούργησε τη λίμνη και έδωσε ηλεκτρικό ρεύμα σε όλη την Ελλάδα, εκσυγχρονίζοντας την, αλλά παράλληλα κατέστρεψε ολόκληρα χωριά, ξεριζώνοντας ανθρώπους, αναγκάζοντάς τους να μεταναστεύσουν στις κοντινές πόλεις. Ένα έργο που άλλαξε για πάντα τη μοίρα αυτού του τόπου και των κατοίκων του. Σήμερα πια έχουν απομείνει ελάχιστοι και είναι ξεχασμένοι απ’ όλους.

Είχαμε κάποιες αμφιβολίες για το κατά πόσον το 23 χρονών πια Mercedes θα μπορούσε να τα βγάλει πέρα φορτωμένο στις ανηφόρες, αλλά δεν είχαμε και άλλη επιλογή. Σε ένα φορτηγό δεν χωρούσαν όλες οι κυψέλες και θέλαμε απεγνωσμένα να αποφύγουμε την διπλή διαδρομή. Υπήρχαν σημεία στο δρόμο όπου κατολισθήσεις μεγάλων πέτρινων βράχων είχαν κλείσει τουλάχιστον το μισό οδόστρωμα και κανείς δεν φαινόταν να νοιάζεται. Ίσως βγαίνουν μόνο μια φορά στο τέλος του χειμώνα και τα μαζεύουν. Ελπίζω…

Τα φορτηγά λίγο πριν τη μεταφορά των μελισσιών.

Ήταν φανερό ότι ο Μπάμπης δεν ήθελε να φύγει μετανάστης για την Αμερική, αλλά το είχε πάρει απόφαση πως δεν είχε άλλη εναλλακτική. 50 χρόνια μετά οι κάτοικοι αυτής της περιοχής συνεχίζουν να ξεριζώνονται βίαια. Αυτές οι σκέψεις μου δημιουργούσαν μια μελαγχολία που με έκανε να ξεχάσω το γεγονός ότι ήμασταν εκεί για να πάρουμε μελίσσια, αρκετά ώστε να μας δώσουν παραγωγές που όταν ξεκινούσα μου φαίνονταν άπιαστες.

Η θέα απ’ το μελισσοκομείο ήταν εντυπωσιακή.

Αφού επιθεωρήσαμε τα μελίσσια, κάτσαμε μέχρι να σουρουπώσει ώστε να επιστρέψουν στις κυψέλες τους και οι τελευταίες συλλέκτριες μέλισσες. Ήταν 15 με 20 μέρες πίσω απ’ τα μελίσσια του κάμπου, αλλά αυτό ήταν απόλυτα φυσιολογικό. Ήταν σκεπασμένα με χιόνι μέχρι και πριν από τρεις εβδομάδες. Και κάπου εκεί καθώς συζητούσαμε διάφορα, άκουσα τον Μπάμπη να λέει «αχ και που θα ξημερώσουν αύριο…»

Αυτή η φράση θα με στοιχειώνει πάντα. Ο πόνος του ενός γίνεται η χαρά του άλλου, γεγονός που δεν σ’ αφήνει να χαρείς όσο θα ήθελες, δημιουργώντας σου ένα γλυκόπικρο συναίσθημα. Η Δυτική Ελλάδα ήταν ανέκαθεν μια βασανισμένη περιοχή. Η πιο φτωχή της Ευρώπης και αυτή με τους περισσότερους μετανάστες στο εξωτερικό σε αναλογία πληθυσμού. Για μένα που ζω εδώ, αλλά δεν κατάγομαι από εδώ, είναι περίεργη αίσθηση.

Απ’ τις αετοκορφές στα χειμαδιά, αναζητώντας την Άνοιξη.

Μετά το χωμάτινο φράγμα των Κρεμαστών, στην ανηφόρα μέχρι την Αλευράδα, το φορτηγό έφτασε στα όρια του. Αυτά τα 10 χιλιόμετρα τα κάναμε σε 1 ώρα και κάτι. Δεν συναντήσαμε ψυχή. Το ταξίδι της επιστροφής διήρκεσε συνολικά 4,30 ώρες. Μαλεσιάδα, Βαρετάδα, Αμφιλοχία, στάση στο Λουτρό για φαγητό, Ανοιξιάτικο και ευθεία για τον κάμπο της Άρτας. Αφού τοποθετήσαμε τα μελίσσια, αποφασίσαμε να μην τα ενοχλήσουμε για λίγες μέρες μέχρι να συνηθίσουν το νέο τους περιβάλλον. Οι μέλισσες στρεσάρονται πολύ εύκολα.

Υποσχέθηκα στον Μπάμπη ότι θα του τα προσέχω.

Στράτος Σαραντουλάκης

Επισκεφτήκαμε σήμερα το μελισσοκομείο, μιας και ο καιρός ήταν αρκετά καλός τουλάχιστον μέχρι το μεσημέρι και πράγματι υπήρχε μια σχετική κίνηση από μέλισσες. Παρατηρήσαμε ότι το κτήμα είχε γεμίσει με ζοχαδόχορτα τα οποία τα επισκέπτονταν με μεγάλη ένταση και αυτό ήταν ένα πολύ καλό νέο.

Τα ελάχιστα μελισσοκομικά φυτά που ανθίζουν μέσα στο χειμώνα είναι πολύ σημαντικά για τις μέλισσες. Το ζοχαδόχορτο δίνει μια γύρη χρώματος κίτρινου, αλλά σήμερα δεν είδαμε μέλισσες να κουβαλούν γύρη. Αυτό ίσως είναι δείγμα ότι δεν υπάρχει γόνος στα μελίσσια. Απόλυτα φυσιολογικό για την εποχή.

Το κακό νέο είναι ότι για πρώτη φορά ξεχειμωνιάζουμε τόσο αδύνατα μελίσσια. Προσωπικά δεν θυμάμαι άλλη χρονιά να συμβαίνει κάτι τέτοιο και μάλιστα μετά από φθινοπωρινές ανθοφορίες που έδειξαν ότι βοήθησαν τα μελίσσια. Ίσως το κρύο στα ορεινά όπου βρισκόμασταν ήρθε νωρίτερα φέτος και αυτό ανάγκασε και τις βασίλισσες να σταματήσουν να γεννούν νωρίτερα.

Το 2016 ήταν μια πολύ κακή χρονιά και ελπίζουμε να μην ολοκληρωθεί με απώλειες αποικιών. Θα δούμε που θα μας βγάλει. Αυτή την εποχή δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά, πέρα από συνενώσεις. Αλλά μέχρι σήμερα φροντίζαμε τα μελίσσια να μπαίνουν δυνατά στο χειμώνα ώστε να αναπτυχθούν γρηγορότερα και την άνοιξη. Ίσως την επόμενη άνοιξη να χρειαστεί να αλλάξουμε την τακτική μας σχετικά με την προετοιμασία.

Οι νομάδες δεν έχουν μόνιμη κατοικία. Δεκέμβρης πια και το κρύο στα βουνά ήρθε. Ώρα για τα μελίσσια να πάρουν το δρόμο για τα χειμαδιά κάτω στον κάμπο, όπου θα περάσουν το χειμώνα.

Έπειτα από τρεις μήνες στις πλαγιές γύρω από τη λίμνη Πουρναρίου, όπου είχαμε ξεκινήσει για το ρείκι, αλλά τελικά τρυγήσαμε την κουμαριά, είχε έρθει πια η ώρα να αφήσουμε εκείνο το εκπληκτικό τοπίο για τη μονοτονία, αλλά και την ασφάλεια του κάμπου. Με καθαρό ουρανό και πανσέληνο, η μεταφορά ήταν πολύ εύκολη και το μόνο μας πρόβλημα ήταν το κρύο. Για πρώτη φορά επιλέξαμε να αλλάξουμε περιοχή για το ξεχειμώνιασμα. Ο λόγος ήταν γιατί εκεί που ξεχειμωνιάζαμε τις προηγούμενες χρονιές υπήρχε μεγάλη πυκνότητα δέντρων που δημιουργούσε πολύ υγρασία στο έδαφος, ενώ τα μελίσσια δεν είχαν τη μέγιστη δυνατή έκθεση στον ήλιο.

Επίσης η πρόσβαση, το φόρτωμα και το ξεφόρτωμα ήταν δυσκολότερο. Το συγκεκριμένο κτήμα σχεδόν καταστράφηκε από τους παγετούς του 2015 και από τότε δεν κατάφερε να αναρρώσει… Είναι πολύ άσχημο να βλέπεις καμμένη γη, αυτό το μέρος που κάποτε ήταν γεμάτο πορτοκαλιές. Δυστυχώς ολόκληρη η περιοχή δείχνει σημάδια εγκατάλειψης, καθώς η πτωτική τιμή του πορτοκαλιού έχει αναγκάσει τους περισσότερους παραγωγούς να τα παρατήσουν ή να δοκιμάσουν αλλάξουν καλλιέργειες.

Το μεγαλύτερο κομμάτι του κάμπου της Άρτας βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση, στην οποία όμως οδηγούμαστε με τον αυτόματο πιλότο. Δεν υπάρχει κανένα σχέδιο, ο κάθε ένας πράττει ανάλογα με το τι ελπίζει ότι θα του αποφέρει κέρδος και αυτό δεν γνωρίζουμε που θα καταλήξει. Εμείς πάλι με τη σειρά μας ελπίζουμε οι μέλισσες να βοηθήσουν το κτήμα να επανέλθει, όσο γίνεται πια, αλλά και η παρουσία μας εκεί να του δώσει λίγη από τη ζωή που είχε κάποτε.

Αρχικά όμως θα αφήσουμε τις μέλισσες να ηρεμήσουν, να συνηθίσουν το νέο τους περιβάλλον και να εξερευνήσουν την περιοχή. Εμείς όπως πάντα θα παρακολουθούμε διακριτικά.

Στις αρχές του φθινοπώρου μεταφέραμε τα μελίσσια μας στις κατάφυτες πλαγιές της οροσειράς της Πίνδου, γύρω από τη λίμνη Πουρναρίου, σε υψόμετρο 450 μέτρων. Ο αρχικός μας στόχος ήταν η ανθοφορία της ερείκης, η οποία όμως ενώ βοήθησε τα μελίσσια να αναπτυχθούν, δεν έδωσε μέλι ώστε να πάρουμε. Μετά τον Οκτώβρη το μόνο φυτό που μπορεί να δώσει μέλι είναι αυτό της κουμαριάς.

Το μέλι της κουμαριάς.

Από την κουμαριά προκύπτει ένα σπάνιο και πολύ ιδιαίτερο μέλι με χαρακτηριστική υπόπικρη γεύση, σκουροχάλκινο χρώμα και αρωματικές νότες πικρής καραμέλας. Είναι σπάνιο γιατί η συλλογή του είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Δεν εξαρτάται ούτε από τους χειρισμούς του μελισσοκόμου, αλλά ούτε και από τις μέλισσες. Λίγο μετά τη συγκομιδή του κρυσταλλώνει αποκτώντας μια πολύ ξεχωριστή βουτυρένια υφή. Η υπόπικρη γεύση του, στην οποία οφείλει και την διεθνή ονομασία του ως “bitter honey” αποδίδεται στο γλυκοζίδιο αρβουτίνη.

Το μελισσοκομείο στη λίμνη Πουρναρίου, στην Πίνδο, απ’ όπου τρυγήσαμε το μέλι της κουμαριάς.

Το μέλι κουμαριάς εμφανίζει υψηλή περιεκτικότητα σε φαινόλες, τανίνες, που έχουν αντισηπτικές ιδιότητες για το ουροποιητικό σύστημα και έντονη αντιοξειδωτική δράση η οποία έχει αποδοθεί στις υψηλές συγκεντρώσεις 2,5-υδροξυφαινυλαοξικό οξύ (homogentisic acid). Οι θερμίδες που εμπεριέχει το μέλι κουμαριάς είναι λιγότερες από τα άλλα μέλια λόγω του χαμηλού ποσοστού γλυκόζης και φρουκτόζης και έτσι συνίσταται σε περιπτώσεις δίαιτας. Το συγκεκριμένο μέλι χρησιμοποιείται στο εξωτερικό από μεγάλους σεφ για τη δημιουργία γκουρμέ πιάτων, καθώς συνδυάζοντας την υπόπικρη γεύση του αναδεικνύουν τις αντιθέσεις.

Το μελισσοκομείο στη λίμνη Πουρναρίου, στην Πίνδο, απ’ όπου τρυγήσαμε το μέλι της κουμαριάς.

Μπορείτε να κρατήσετε σε μια “ημικρυσταλλωμένη” κατάσταση το μέλι, αφήνοντάς το κοντά στο καλοριφέρ ή δίπλα στο τζάκι. Έτσι θα του δώσετε μια μοναδική κρεμώδη υφή στην οποία μπορείτε να βουτήξετε ώριμα και παλαιωμένα κίτρινα τυριά, αναδεικνύοντας την δυναμική της αντίθεσης των γεύσεων. Επίσης μπορείτε να δοκιμάσετε την κουμαριά σε αφέψημα φασκόμηλου, το οποίο είναι και αυτό πικρό, ώστε να διαπιστώσετε την αρμονία των δύο γεύσεων. Τέλος το μέλι κουμαριάς είναι εκπληκτικό όταν συνδυαστεί με φρέσκια γύρη στο γιαούρτι.

Δοκιμάστε το!