Το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου οι μελιτοεκκρίσεις της βελανιδιάς στα όρη του Βάλτου, στις πλαγιές της Πίνδου, σταμάτησαν. Είχε έρθει η ώρα να μετακινηθούμε προς περιοχές με γυρεοδοτικά φυτά, μιας και στα δάση με βελανιδιές η γύρη συνήθως δεν επαρκεί. Πήραμε την απόφαση να κατεβούμε στον κάμπο της Άρτας και να παραμείνουμε εκεί μέχρι τα μέσα Σεπτέμβρη για… ξεκούραση.

Ο Αύγουστος για τις περισσότερες περιοχές είναι μια νεκρή περίοδος από άποψη ανθοφοριών. Στον κάμπο όμως όλο και κάτι υπάρχει και ειδικά από γύρη το οποίο είναι και το ζητούμενο έπειτα από 1 μήνα στις βελανιδιές. Απ’ την άλλη, τα μελίσσια απ’ τον Μάρτιο δουλεύουν ασταμάτητα πηγαίνοντας απ’ τη μία ανθοφορία στην άλλη, οπότε αυτή είναι μια περίοδος ξεκούρασης ώστε τους μήνες του φθινοπώρου, όπου θα συλλέξουν και το μέλι με το οποίο θα ξεχειμωνιάσουν, να μπουν πιο “φρέσκα”. Το καλοκαίρι όμως έχει κάποιες ιδιαιτερότητες…

Ο καλλιέργειες το καλοκαίρι και στην προκειμένη περίπτωση οι πορτοκαλιές, χρειάζονται πότισμα. Το πότισμα στον κάμπο της Άρτας γίνεται με αυλάκια τα οποία διαχέουν το νερό του Αράχθου μέσα στα κτήματα. Το πότισμα γίνεται συνήθως 1 φορά το μήνα για κάθε μήνα του καλοκαιριού πλημμυρίζοντας ουσιαστικά όλο το περβόλι. Για παν ενδεχόμενο σηκώσαμε τις κυψέλες λίγο ψηλότερα.

Το νερό μπορεί να γίνει πολύ επικίνδυνο ειδικά με τον διάτρητο πάτο που χρησιμοποιούμε στις κυψέλες. Κατά το πρώτο πότισμα του καλοκαιριού δίνουμε λιγότερο νερό ενώ στα επόμενα περισσότερο και με ένα φτυάρι οδηγούμε το νερό και προς τα στεγνά μέρη ώστε να μαλακώσει το χώμα το οποίο σε 24 με 36 ώρες απορροφά όλο αυτό το νερό. Κατά τη διάρκεια του ποτίσματος αλλά και μετά δεν παρατηρήσαμε πνιγμένες μέλισσες και δεν αντιμετωπίσαμε προβλήματα με τα μελίσσια.

Μαζί με τα ποτίσματα γίνεται και η λίπανση με κοπριά την οποία λιώνουν οι περιβολάρηδες, καθώς κυλάει το νερό στο αυλάκι. Πολλά κτήματα πλέον δεν ποτίζονται με το παραδοσιακό τρόπο των αυλακιών αλλά με λάστιχα.

Αυλάκι που μεταφέρει το νερό από τον Άραχθο ποταμό προς τις καλλιέργειες του κάμπου της Άρτας. Το νερό αυτό ξεκινά από τις κορυφές της βόρειας Πίνδου και έπειτα από μια πορεία 110 χιλιομέτρων και αφού πρώτα περάσει από ξακουστά γεφύρια όπως της Άρτας αλλά και της Πλάκας καταλήγει στον Αμβρακικό κόπλο.

Η πορεία αυτή του ποταμού είναι πολύ σημαντική για την βιοποικιλότητα της περιοχής καθώς το νερό μεταφέρει χρήσιμα για το έδαφος συστατικά από τα ορεινά.

Οι κότες φυσικά δεν χάνουν ευκαιρία να εκμεταλλευτούν τέτοιες καταστάσεις. Το νερό βγάζει απ’ τις φωλιές τους και φέρνει στην επιφάνεια πολλούς και εξαιρετικούς μεζέδες όπως σκουλικάκια και σπόρους.

Οι βασίλισσες την περίοδο αυτή κόβουν τον ρυθμό που γεννούν και έτσι πέφτουν λίγο οι πληθυσμοί. Τα μελίσσια πάντως έχουν συλλέξει και αποθηκεύσει γύρες στα πλαίσια. Θα παραμείνουμε εδώ μέχρι και τα μέσα περίπου του Σεπτέμβρη. Εποχή κατά την οποία θα μετακινηθούμε στα ορεινά για ρείκι και κουμαριά. Μέχρι τότε θα παρακολουθούμε τους πληθυσμούς των μελισσιών και θα προετοιμαστούμε για τις πολύ σημαντικές φθινοπωρινές ανθοφορίες.

Έπειτα από σχεδόν έναν μήνα στα καστανοδάση της Πίνδου, στις πλαγιές του Ξυροβουνίου, ήρθε η ώρα να κινηθούμε για άλλες ανθοφορίες. Προσωπικά δεν θυμάμαι, τα τελευταία τουλάχιστον 15-20 χρόνια, τόσο άστατο και απρόβλεπτο καιρό. Οι βροχές κράτησαν μέχρι και το πρώτο δεκαήμερο του Ιούλη, καταστρέφοντας ολοκληρωτικά όλα μας τα σχέδια…

Κατά την επιθεώρηση στα καστανοδάση της Πίνδου, στις πλαγιές του Ξυροβουνίου.

Ο στόχος μας ήταν αρκετά φιλόδοξος αλλά όχι και ακατόρθωτος, αρκεί ο καιρός να μην ήταν απέναντι. Να κάνουμε από 5 κυψέλες σε έναν χρόνο 30! Και μέχρι την άνοιξη, παρ’ ότι και οι πορτοκαλιές δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, καταφέραμε να φτάσουμε τις 15. Αλλά από εκεί και μετά όπου κι αν πήγαμε, φύγαμε απογοητευμένοι καθώς όχι μόνο δεν κόψαμε παραφυάδες αλλά δεν αναπτύχθηκαν και ιδιαίτερα τα μελίσσια. Μετά βίας προσπαθούσαμε να κρατήσουμε τους πληθυσμούς.

Μονοπάτι που οδηγεί στο μελισσοκομείο, στα ορεινά της Ηπείρου.

Και χαμηλότερα, στους πρόποδες της Πίνδου, η ασφάκα και το παλιούρι καταστράφηκαν απ’ τον καιρό, αλλά και τώρα η καστανιά, απ’ την οποία περιμέναμε να αναπτύξει τα σμήνη, ξεπλύθηκε απ’ τις βροχές. Έτσι δεν έμεινε παρά μία τελευταία ευκαιρία πριν το κενό ανθοφορίας του Αυγούστου. Να μετακινηθούμε νοτιότερα προς τα όρη του Βάλτου στις βελανιδιές. Εκεί τα μελίσσια θα συλλέξουν μελίτωμα, το οποίο σύμφωνα με τους παλιούς μελισσοκόμους έτσι και “δώσει” μπορείς να τρυγήσεις δύο και τρεις φορές!

Τα μελίσσια λίγο πριν εγκαταλείψουν τις καστανιές.

Η βελανιδιά δίνει ένα σκουρόχρωμο πολύ αρωματικό μέλι, αλλά συνήθως στις περιοχές που φύεται υπάρχει έλλειψη γύρης. Πλέον όμως δεν έχουμε και άλλες επιλογές.

 

Έχοντας κάνει μια τρύπα στο νερό στις πλαγιές του Ξυροβουνίου και τις καστανιές, αποφασίσαμε να μετακινηθούμε νοτιότερα στην οροσειρά της Πίνδου στο νομό Αιτωλοακαρνανίας. Κοντά στα Όρη του Βάλτου και τις βελανιδιές.

Δάση με βελανιδιές στους πρόποδες των Ορέων του Βάλτου.

Σε υψόμετρο σχετικά χαμηλό, κοντά στα 550 μέτρα, στα όρια των δύο νομών, συναντά κανείς το κατ΄ εξοχήν δένδρο των Δρυμών, τη βελανιδιά. Δέντρα ψηλά, αιωνόβια, ο καρπός των οποίων (βελανίδι) είναι χρήσιμος για ζωοτροφές. Η περιοχή όπου επιλέξαμε να στήσουμε το μελισσοκομείο μας, ευτυχώς ήταν εύκολα προσβάσιμη με το φορτηγό, πράγμα που έκανε την εγκατάσταση παιχνιδάκι.

Η ευκολία πρόσβασης στο μελισσοκομείο είναι μία απ’ τις βασικές παραμέτρους για την επιλογή του χώρου.

Οι ζέστες αυτής της εποχής, εδώ δεν είναι τόσο έντονες, όσο για παράδειγμα κάτω στον κάμπο. Αυτό σημαίνει ότι τα μελίσσια δεν θα αντιμετωπίσουν πολύ δύσκολες συνθήκες. Εδώ έχουμε την τελευταία ευκαιρία να αναπτύξουμε τις παραφυάδες πριν το κενό ανθοφορίας του Αυγούστου. Συνήθως στις βελανιδιές και λόγω της εποχής έκκρισης του μελιτώματος δεν υπάρχει αφθονία γυρεοδοτικών φυτών τριγύρω. Ευτυχώς όμως, τα μικρά και αδύναμα μελίσσια έχουν προηγουμένως φροντίσει να μαζέψουν αρκετά αποθέματα γύρης και απ’ τα παλιούρια και απ’ τις καστανιές.

Το μελισσοκομείο στις βελανιδιές

Το Μέλι Βελανιδιάς είναι ένα σκουρόχρωμο μέλι με ιδιαίτερη γεύση, το οποίο παράγεται από μία ρητίνη που εκκρίνει το δέντρο. Δεν είναι ιδιαίτερα γλυκό λόγω της χαμηλής συγκέντρωσης σακχάρων, κάτι μεταξύ ανθόμελου και ελατόμελου με βότανα τού βουνού και δεν είναι πολύ διαδεδομένο στην Ελλάδα. Είναι όμως εξαιρετικά θρεπτικό καθώς είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε ιχνοστοιχεία όπως το κάλιο και το μαγνήσιο.

Τα πρώτα δείγματα των επιθεωρήσεων ήταν θετικά.

Οι πρώτες επιθεωρήσεις έδειξαν ότι η βελανιδιά άρχισε να δίνει άφθονο μελίτωμα, με αποτέλεσμα τα μελίσσια έπειτα από σχεδόν 2 μήνες στασιμότητας να αρχίσουν και πάλι να χτίζουν και να γεμίζουν τις κηρήθρες με μέλι. Σε επόμενες επιθεωρήσεις θα τοποθετήσουμε και σίτες πρόπολης ώστε να “δοκιμάσουμε” την περιοχή. Ελπίζουμε να συνεχίσει έτσι.

Ο Ιούνης τελειώνει και δε λέει να σταματήσει να βρέχει. Στους πρόποδες του Ξηροβουνίου, η ασφάκα και τα παλιούρια έριξαν τα άνθη τους και για τα μελίσσια δεν έμεινε τίποτα πια. Είναι ο καιρός της καστανιάς τώρα και γι αυτό πρέπει να μετακινηθούμε ακόμα πιο ορεινά.

Η θέα απ’ τις ανατολικές πλαγιές του Ξηροβουνίου στην οροσειρά της Πίνδου. Στο βάθος η λίμνη του Πουρναρίου που σχηματίζει ο ποταμός Άραχθος.

Ανεβαίνοντας τις πλαγιές της Πίνδου από τους πρόποδες του Ξηροβουνίου, με κατεύθυνση βόρεια, προς τα Τζουμέρκα, συναντάμε διαδοχικά τα χωριά Γρίμποβο και Έλατο. Στα δεξιά ο ποταμός Άραχθος σχίζει τα καταπράσινα ογκώδη βουνά. Στα 600-700 μέτρα υψόμετρο, η περιοχή ανάμεσα στη Ροδαυγή και τα Πιστιανά καλύπτεται από δάση με καστανιές, βελανιδιές και πουρνάρια. Η καστανιά θεωρείται ένα απ’ τα σημαντικότερα φυτά για την ανάπτυξη των μελισσιών καθώς η γύρη της είναι ίσως η ποιοτικότερη που παράγεται στην Ελλάδα. Απ’ την άλλη οι βελανιδιές αυτή την εποχή εκκρίνουν μελίτωμα απ’ το οποίο παράγεται ένα πολύ ιδιαίτερο σκουρόχρωμο μέλι που θυμίζει αυτό της ελάτης.

Η θέα απ’ το μελισσοκομείο

Εδώ το καλοκαίρι γίνεται η γιορτή του κάστανου και του τσίπουρου. Το τσίπουρο είναι ένα άλλο κεφάλαιο γι αυτή τη περιοχή. Εδώ παράγεται το πιο εύγευστο τσίπουρο από ζαμπέλα. Απ’ την άλλη η ανθοφορία της καστανιάς λένε ότι ευνοείται όταν προηγηθούν ήπιες καιρικές συνθήκες και βροχερός καιρός. Όλα θα φανούν τις επόμενες ημέρες. Το πρώτο πράγμα που έπρεπε να κάνουμε για να στήσουμε το μελισσοκομείο ήταν να καθαρίσουμε τον χώρο από τα αγριόχορτα.

Ο χώρος στον οποίο θα εγκατασταθεί το μελισσοκομείο πρέπει να καθαριστεί απ’ τα αγριόχορτα. Τα πάντα πρέπει να είναι απόλυτα σχεδιασμένα μιας και η μεταφορά γίνεται μέσα στο σκοτάδι της νύχτας.

Ο δρόμος απ’ τον οποίο θα περάσει το αυτοκίνητο, καθαρίζεται κι αυτός. Οι βροχές του χειμώνα προκαλούν μεγάλες φθορές στους δρόμους της περιοχής, καθιστώντας τους πολύ επικίνδυνους. Σταματήσαμε και παρατηρήσαμε τις καστανιές. Δεν έχουν ανοίξει ακόμα. Η ανθοφορία διαρκεί ένα δωδεκαήμερο αν το επιτρέψει ο καιρός. Οπότε δεν έχουμε αργήσει.

Ο καιρός είναι ακόμα βροχερός αν και κοντεύει να μπει ο Ιούλιος!

Όπως μαθαίνουμε απ’ τον Καθηγητή Βοτανικής & Οικολογίας Φυτών κ. Παναγιώτη Δημόπουλο, στην Πίνδο παρατηρείται η υψηλότερη οικολογική ποικιλότητα με την έννοια της διαφοροποίησης επιμέρους οικοτόπων/φυτοκοινωνιών στο εσωτερικό των δασών φυλλοβόλων δρυών που ανέρχεται σε 6 διαφορετικούς φυτοκοινωνιολογικούς τύπους βλάστησης (φυτοικοινωνίες).

Λαδανιές στις βουνοπλαγιές της Πίνδου. Κρατάνε ακόμα!

Διαπιστώσαμε ότι οι λαδανιές, οι οποίες επίσης ευδοκιμούν στην περιοχή, αντέχουν ακόμα (ανθίζουν μέσα Απριλίου με αρχές Ιούνη). Θα κρατήσουν τα μελίσσια μέχρι να ανοίξουν οι καστανιές.

Συναντήσαμε και έναν κάτοικο της περιοχής. Θα είναι πλέον ο φύλακας του μελισσοκομείου…

Ξεκινήσαμε το βράδυ λοιπόν να μεταφέρουμε τα μελίσσια. Η ζέστη όμως βγάζει τις μέλισσες έξω απ’ την κυψέλη στις πόρτες, όπου παίρνουν τον αέρα τους μέχρι αργά το βράδυ. Είναι ένας μπελάς μέχρι να τις βάλεις μέσα… Φτάνοντας στήσαμε τις βάσεις και τοποθετήσαμε τις κυψέλες. Στο σκοτάδι της νύχτας και παρά την κούραση απ’ το κουβάλημα δεν πρέπει να κάνεις το παραμικρό λάθος καθώς την επόμενη μέρα δεν μπορείς να το διορθώσεις. Οι κυψέλες δεν μπορούν να μετακινηθούν αφού εγκατασταθούν, πάνω από ένα μέτρο γιατί οι συλλέκτριες κρατούν στη μνήμη τους την ακριβή θέση της κυψέλης τους. Έτσι εάν ένα μελίσσι μετακινηθεί κάποια μέτρα, οι συλλέκτριες επιστρέφοντας θα χαθούν. Γι αυτό τα πάντα πρέπει να είναι σχεδιασμένα μέχρι την τελευταία λεπτομέρια από πριν. Ένα πράγμα που δεν πρέπει να ξεχάσει ποτέ ο μελισσοκόμος μετά τη μεταφορά είναι να ανοίξει τις πόρτες! Η ζημιά που μπορεί να προκληθεί από μία τόσο απλή αμέλεια μπορεί να είναι καθολική.

Τα πάντα φαίνονται την επόμενη μέρα… Ευτυχώς όλα δείχνουν καλά. Το μελισσοκομείο εγκαταστάθηκε επιτυχώς.

Η καστανιά πέρα απ’ το άφθονο νέκταρ και την εξαιρετικής ποιότητας γύρη, δίνει και μελιτώδεις εκκρίσεις από την αφίδα Myzocallis castanicola, οι οποίες ξεκινούν από τον τον Μάιο και φτάνουν μέχρι και τον Ιούλιο.

Το μελισσοκομείο στα ορεινά καστανοδάση της Ηπείρου. Στο βάθος διακρίνονται οι κορυφές των Τζουμέρκων.

Απ’ το μελισσοκομείο η θέα είναι εξαιρετική. Μπορεί κανείς να θαυμάσει σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια την ομορφιά της φύσης, αλλά και να απολαύσει την πανοραμική θέα της κοιλάδας του Αράχθου και της απέναντι οροσειράς της Πίνδου.

Μέχρι το τέλος σχεδόν του 18ου αιώνα η εξαγωγή μελιού απ’ την κηρήθρα ήταν μία πολύ δύσκολη διαδικασία. Απαιτούσε την σύνθλιψη της κηρήθρας με αποτέλεσμα την καταστροφή της. Αυτό ανάγκαζε τις μέλισσες να ξαναχτίζουν απ’ την αρχή με αποτέλεσμα να σπαταλούν πολύ νέκταρ. Αρχικά η κυψέλη κινητών πλαισίων του Langstroth το 1852 και ο μελιτοεξαγωγέας που λειτουργούσε με τη μέθοδο της φυγοκέντρισης του Francesco De Hruschka που παρουσίασε το 1865 σε ένα μελισσοκομικό συνέδριο στην Τσεχία, άλλαξαν ριζικά την ιστορία της μελισσοκομίας.

Χειροκίνητος μελιτοεξαγωγέας τεσσάρων πλαισίων.

Λένε πως ο Hruschka συνέλαβε την ιδέα της εξαγωγής του μελιού με τη φυγόκεντρο δύναμη, παρακολουθώντας τον γιο του να παίζει με μία κηρήθρα, την οποία περιέστρεφε πάνω απ’ το κεφάλι του, με αποτέλεσμα να πετάγεται το μέλι. Έτσι εμπνεύστηκε τον μελιτοεξαγωγέα (αυτός στην εικόνα δεν διαφέρει και πολύ) ο οποίος δεν κατέστρεφε τις κηρήθρες, οι οποίες επέστρεφαν στα μελίσσια για να ξαναγεμίσουν αργότερα πάλι με μέλι.

Με την ανθοφορία της πορτοκαλιάς να έχει φτάσει στο τέλος της και τα δέντρα κουρασμένα από τον βαρύ φετινό χειμώνα, να μην έχουν αποδώσει τα μέγιστα, αποφασίσαμε ό,τι πλαίσια με μέλι υπήρχαν στα μελίσσια να το τρυγήσουμε. Η επιλογή των πλαισίων γίνεται με βάση την ωριμότητα του μελιού. Όταν οι μέλισσες το φέρουν στην κατάλληλη μορφή, το σφραγίζουν. Τα πλαίσια τινάζονται ώστε να φύγουν οι μέλισσες, οι οποίες συνήθως αρνούνται να το εγκαταλείψουν. Αφού συλλέξουμε τα πλαίσια με ένα μαχαίρι απολεπισμού ή πυρούνα ξεσφραγίζονται και μπαίνουν στον μελιτοεξαγωγέα.

Μαχαίρι απολεπίσματος με το οποίο ξεσφραγίζεται η κηρήθρα ώστε να απελευθερωθεί το μέλι.

Εκεί τα πλαίσια αρχίζουν να περιστρέφονται, αρχικά αργά γιατί λόγω του βάρους του μελιού υπάρχει κίνδυνος να ξεκολλήσουν οι κηρήθρες. Το μέλι ρέει από μια κάνουλα και συλλέγεται σε ένα βαρέλι αφού πρώτα περάσει από μία σήτα όπου φιλτράρεται από ξένα σώματα (κεριά, τυχόν μέλισσες κτλ).

Χειροκίνητος μελιτοεξαγωγέας εν λειτουργία. Το μέλι, καθώς περιστρέφεται το πλαίσιο, τινάζεται στα τοιχώματα και μαζεύεται στη βάση.

Το μέλι στη συνέχεια πρέπει να ωριμάσει για περίπου 20 μέρες και να γίνει η διαύγαση. Στο μέλι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο απ’ το λάδι. Λόγω του ειδικού του βάρους οτιδήποτε ξένο ανεβαίνει στην επιφάνεια (στο λάδι πηγαίνει στον πάτο). Έτσι είτε το αφαιρούμε με μία κουτάλα, είτε αντλούμε από κάτω.

Η πορτοκαλιά δίνει ένα ανοιχτόχρωμο αρωματικό πολύ γλυκό μέλι. Φέτος όμως είναι η τρίτη συνεχόμενη χρονιά που δεν δίνει αποδόσεις στην Άρτα. Έτσι το μέλι έχει μια πιο ήπια γεύση κλασικού ελληνικού ανοιξιάτικου ανθόμελου.

Στις 13 Απριλίου για να αναστείλουμε την έντονη τάση σμηνουργίας ορισμένων μελισσιών μας, κόψαμε κάποιες παραφυάδες ώστε να αποσυμφορήσουμε τα μελίσσια, δημιουργώντας ουσιαστικά τεχνητούς αφεσμούς. Στις παραφυάδες αυτές βάλαμε 2 πλαίσια γόνου (πλαίσια τα οποία περιέχουν προνύμφες μελισσών), τα οποία είχαν τουλάχιστον 2 βασιλικά κελιά επάνω ώστε να έχουν τη δυνατότητα να βγάλουν νέες βασίλισσες, ένα πλαίσιο με τροφή (γύρη-μέλι) και 2 άδεια, άχτιστα πλαίσια. Στη συνέχεια μεταφέραμε, τα τρία αυτά νέα ορφανά μελίσσια, σε μία περιοχή 5χλμ απ’ το μελισσοκομείο γιατί διαφορετικά θα γυρνούσαν στις μητρικές τους κυψέλες. Τα πλαίσια γόνου τα δώσαμε ώστε να ανανεώνεται ο πληθυσμός μέχρι να γεννηθεί η νέα βασίλισσα.

Στην περιοχή αυτή υπάρχουν ακτινίδια που δίνουν γύρη, τα οποία όπως φαίνεται στην φωτογραφία παραπάνω έχουν πλέον αναπτύξει φύλλωμα και είναι έτοιμα να ανθίσουν. Δείτε πως ήταν πριν από 20 ημέρες περίπου. Υπάρχουν επίσης και ανθισμένα εσπεριδοειδή που δίνουν νέκταρ. Αυτή η μέθοδος πάντως, διαίρεσης μελισσιών, δεν ενδείκνυνται καθώς εμπεριέχει μεγάλο ρίσκο, μιας και δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την ακριβή ηλικία των κελιών. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα στάδια ανάπτυξης, σε ημέρες, του γόνου για τις μέλισσες:

Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνουμε ότι το βασιλικό κελί σφραγίζεται την 8η μέρα και ανοίγει την 16η. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε την ακριβή ηλικία του κελιού διότι η πρώτη βασίλισσα που θα γεννηθεί συνήθως ψάχνει για τυχόν άλλα βασιλικά κελιά και τα καταστρέφει αλλά και αν υπάρχουν άλλες παρθένες βασίλισσες που μόλις γεννήθηκαν. Παρθένες βασίλισσες θα “πολεμήσουν” μεταξύ τους μέχρις ότου μία μόνο επιζήσει. Βασίλισσα η οποία θα γεννηθεί με τυχόν ελαττώματα (χωρίς κάποιο πόδι, τσαλακωμένο φτερό κτλ) σκοτώνεται επιτόπου απ’ τις εργάτριες.  Οι νεαρές παρθένες βασίλισσες δεν δείχνουν ενδιαφέρον για βασιλικά κελιά τα οποία περιέχουν βασιλικές προνύμφες σε εξέλιξη, μάλιστα οι εργάτριες μπορεί να συνεχίσουν την τροφοδότησή τους για λίγο ακόμα, αν και συνήθως τα καταστρέφουν αυτές. Περίπου 4-5 ημέρες απ’ την εκκόλαψη, η παρθένα βασίλισσα θα βγει για την γαμήλια πτήση της και θα γονιμοποιηθεί από 8-12 κηφήνες. Μετά δεν θα ξαναβγεί από την κυψέλη παρά μόνο σε περίπτωση σμηνουργίας. Θα είναι σε θέση να γεννάει μέχρι και 1500 αυγά την ημέρα.

Βασιλικό κελί μετά την έξοδο της βασίλισσας. Η νεαρή βασίλισσα μασάει και κόβει την κορυφή του βασιλικού κελιού.

Δώσαμε στα τρία μελίσσια ένα χρονικό διάστημα 20-25 ημερών μέχρι να βγουν και να γονιμοποιηθούν οι βασίλισσες. Στην συνέχεια επιθεωρήσαμε τις κυψέλες. Στις 2 από τις 3 τα μελίσσια με την πρώτη ματιά έδειχναν ήρεμα και να εργάζονται. Είχαν αρχίσει να χτίζουν τα άχτιστα πλαίσια που τους δώσαμε και αποθήκευαν μέλι. Το ένα έδειχνε λίγο πιο νευρικό, βούιζε και δεν έχτισε. Ελέγχοντας περαιτέρω τα πλαίσια, παρατηρήσαμε στα 2, γόνο ημέρας (αυγά) και αμέσως μετά την νέα βασίλισσα.

Νεαρή βασίλισσα η οποία γονιμοποιήθηκε και ξεκίνησε να γεννάει. Διακρίνεται σε κάποια κελιά τα φρέσκα αυγά.

Στο τρίτο μελίσσι αντίθετα όχι μόνο δεν υπήρχε βασίλισσα αλλά έλλειπε και μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Συνήθως η πρώτη βασίλισσα που θα εκκολαφτεί καταστρέφει τα υπόλοιπα βασιλικά κελιά που θα βρει. Όχι πάντα όμως. Παραφυάδες που προέρχονται από μελίσσια με έντονες τάσεις σμηνουργίας μπορεί να βγάλουν βασίλισσες οι οποίες αν βρουν άλλα βασιλικά κελιά, μόλις γεννηθούν, δεν τα καταστρέφουν αλλά σμηνουργούν και οι ίδιες. Μελίσσια που έχουν παρθένες βασίλισσες δεν τα ενοχλούμε γιατί οι βασίλισσες αυτές είναι αρκετά νευρικές και δεν παράγουν φερομόνες σε ικανή ποσότητα ώστε να γίνουν αποδεκτές από τις μέλισσες. Έτσι με το φως που εισέρχεται από το άνοιγμα της κυψέλης, αρχίζουν να τρέχουν πανικόβλητες. Οι εργάτριες βλέποντας τες να τρέχουν, τις θεωρούν ξένο σώμα, τις περικυκλώνουν και τις σκοτώνουν με θερμοπληξία.  Αν ένα μελίσσι μείνει “αβασίλευτο” για περισσότερο από 30 ημέρες και χωρίς να υπάρχει μέσα φρέσκος γόνος ώστε να προσπαθήσουν οι μέλισσες, ταΐζοντας με βασιλικό πολτό, να δημιουργήσουν νέα βασίλισσα, με τον πληθυσμό να μειώνεται συνεχώς ενεργοποιείται ένας ύστατος μηχανισμός σωτηρίας του μελισσιού. Αρχίζουν να γεννούν οι εργάτριες…

Οι εργάτριες μέλισσες όμως είναι στείρες (ατελή θηλυκά) και δεν μπορούν να ωοτοκήσουν. Έτσι αρχίζουν να γεννούν κηφήνες οι οποίοι προέρχονται από αγονιμοποίητο ωάριο. Γίνεται κατανοητό πως απ’ τη στιγμή που θα συμβεί αυτό, το μελίσσι είναι καταδικασμένο (αν δεν επέμβει ο μελισσοκόμος) καθώς οι κηφήνες δεν εκτελούν εργασία, με αποτέλεσμα να αυξάνονται συνεχώς οι ανάγκες σε τροφές και τα εργατικά χέρια συνεχώς να μειώνονται καθώς πεθαίνουν οι εργάτριες. Είναι επίσης γνωστό πως από τότε και μετά οι μέλισσες δεν δέχονται βασίλισσα (έχουν δημιουργήσει ψευδομάνες) και αν επιχειρήσει κανείς να εισάγει βασίλισσα με τους συνηθισμένους τρόπους, οι εργάτριες θα την σκοτώσουν.

Για να είμαστε 100% σίγουροι ότι η βασίλισσα είναι γονιμοποιημένη πρέπει να περιμένουμε μέχρι να σφραγιστεί ο γόνος ώστε να δούμε αν είναι εργατικός και όχι κηφηνόγονος (ο οποίος είναι μεγαλύτερος σε μέγεθος). Επίσης όταν οι μέλισσες συλλέγουν γύρη είναι ένδειξη ότι υπάρχει βασίλισσα που γεννά.

Τυπική ανοιξιάτικη επιθεώρηση στα μελίσσια και να τα πρώτα βασιλικά κελιά σμηνουργίας! Και ακόμα δεν έχει ανοίξει το άνθος της πορτοκαλιάς, το οποίο περιμένουμε από μέρα σε μέρα. Η φετινή άνοιξη, μετά από μία πολύ κακή χρονιά, θα είναι πολύ έντονη. Ας τα πάρουμε όμως απ’ την αρχή.

Βασιλικό κελί σμηνουργίας το οποίο έχει σφραγιστεί. Συνήθως όταν σφραγίζεται το κελί η παλαιά βασίλισσα με ένα μέρος του πληθυσμού εγκαταλείπει την κυψέλη. Αν όμως ο μελισσοκόμος είναι τυχερός και δεν έχει σμηνουργήσει το μελίσσι το πλαίσιο αυτό μαζί με το κελί μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία μίας παραφυάδας.

Συνήθως την άνοιξη όπου τα περισσότερα φυτά ανθίζουν, τα μελίσσια αρχίζουν να εργάζονται πυρετωδώς καθώς οι συλλέκτριες φέρνουν νέκταρ στην κυψέλη. Η βασίλισσα βλέποντας το αυτό αρχίζει να γεννά με μεγαλύτερο ρυθμό ώστε να δημιουργήσει πληθυσμό που θα εκμεταλλευτεί όσο το δυνατόν περισσότερο την νεκταροέκκριση που υπάρχει έξω. Έτσι κάποια στιγμή φτάνει η ώρα, ειδικά αν ο μελισσοκόμος δεν φροντίσει να δώσει έγκαιρα χώρο, όπου η μάνα μπλοκάρεται από τις εργάτριες που γεμίζουν τα πλαίσια με μέλι και γύρη και δεν έχει χώρο να γεννήσει. Τότε η μάνα μαζί με ένα μέρος του πληθυσμού (περίπου τα 2/3 του συνόλου) εγκαταλείπει την κυψέλη οδεύοντας προς τη δημιουργία μιας καινούργιας αποικίας. Θεωρείται εν μέρει επιβλαβής, διότι παράγεται διάσπαση της δύναμης του μελισσιού. Πριν φύγουν όμως δεν αφήνουν τον υπόλοιπο πληθυσμό στην τύχη του αλλά δημιουργούν βασιλικά κελιά, συνήθως στις άκρες των πλαισίων, ώστε να γεννηθεί νέα μάνα.

Βασιλικό κελί σμηνουργίας το οποίο δεν έχει ακόμα σφραγιστεί. Χτίζονται συνήθως στις άκρες των πλαισίων λόγω έλλειψης χώρου και σ’αυτό διαφέρουν από τα βασιλικά κελιά αντικατάστασης.

Αυτό λοιπόν αντικρίσαμε σε ορισμένα μελίσσια μας και μάλιστα πριν την κύρια ανθοφορία της πορτοκαλιάς. Για να καταλαγιάσουμε το φαινόμενο καθώς ακόμα δεν είχε φύγει κάποιο μελίσσι κόψαμε παραφυάδες παίρνοντας πλαίσια με γόνο και μέλι και δίνοντας στα μελίσσια αντ’ αυτού άδεια πλαίσια ώστε να έχουν χώρο. Οι παραφυάδες μας ήταν μεν ορφανές αλλά τα πλαίσια με γόνο τα οποία τους δώσαμε είχαν επάνω βασιλικά κελιά ώστε να έχουν την ευκαιρία να βγάλουν δικές τους βασίλισσες. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν 5 χλμ μακριά ώστε να μην επέστρεψουν στις αρχικές τους κυψέλες. Στα μητρικά μελίσσια, χαλάσαμε όλα τα βασιλικά κελιά ώστε να σταματήσουμε τη σμηνουργία. Έλεγχος έπρεπε να ξαναγίνει άλλες δύο φορές ανά 5-6 ημέρες και να χαλαστούν τυχόν νέα βασιλικά κελιά μέχρι να καταλαγιάσει τελείως το φαινόμενο. Επίπονη δουλειά καθώς το παραμικρό λάθος, πχ αν ξεφύγει έστω ένα κελί, οδηγεί σε σμηνουργία.

Οι παραφυάδες εγκαταστάθηκαν 5χλμ βορειότερα στα ακτινίδια τα οποία δίνουν γύρη.

Τέτοια εποχή και μετά από τόσο βαρύ χειμώνα, δεν έχουμε έτοιμες μάνες ώστε να δώσουμε στις παραφυάδες μας και να γλιτώσουμε χρόνο αλλά και το ρίσκο του εγχειρήματος. Έχουμε αφήσει 2 κελιά σε κάθε μελίσσι, τα καλύτερα, αλλά δεν γνωρίζουμε την ηλικία τους. Έτσι τα παρακολουθούμε συχνά ώστε να δούμε πότε θα βγει η μάνα και να χαλάσουμε το δεύτερο κελί (αν δεν το κάνει η ίδια). Στη συνέχεια θα περιμένουμε άλλες 10-15 περίπου ημέρες ώστε να βγει, να γονιμοποιηθεί και να αρχίσει να γεννάει. Αν μετά από όλο αυτό το διάστημα επιθεωρήσουμε το μελίσσι και βρούμε φρέσκο γόνο σημαίνει ότι όλα πήγαν καλά.