Αυτός ο κηφήνας έχει υποστεί μια γενετική μετάλλαξη, αποτέλεσμα ενδογαμίας, η οποία του έδωσε αυτά τα κίτρινα μάτια. Δεν είναι λειτουργικά. Στην ουσία είναι τυφλός. Θα ζήσει μια φυσιολογική ζωή μέχρι να βγει από την κυψέλη για να ζευγαρώσει. Τότε η δυσλειτουργία των ματιών του θα τον προδώσει.

Οι κηφήνες, σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, είναι εκπληκτικά όντα. Αν παρομοιάζαμε το μελίσσι με ένα φυτό τότε οι εργάτριες θα ήταν οι ρίζες του, τα φύλλα του, ο κορμός του. Η βασίλισσα ο ύπερος και ο κηφήνας οι στήμονες του άνθους. Ο κηφήνας προκύπτει από αρρενοτόκο παρθενογένεση, δηλαδή από αγονιμοποίητο ωάριο και γι αυτό φέρει μόνο το γονιδίωμα της μητέρας του. Αυτό σημαίνει ότι δεν έχει πατέρα, έχει όμως παππού, ενώ επίσης θα αποκτήσει αποκλειστικά κόρες.

Οι κηφήνες δεν διαθέτουν προβοσκίδα με αποτέλεσμα να μη μπορούν να συλλέξουν μέλι, αλλά ούτε και κεντρί και έτσι δε μπορούν να τσιμπήσουν. Δεδομένου ότι η φυσική επιλογή οδήγησε τις μέλισσες (apis mellifera) στο ζευγάρωμα έξω και μακριά από την κυψέλη, ώστε να αποφευχθούν οι αιμομιξίες (όλα τα μέλη μιας κυψέλης είναι παιδιά της βασίλισσας), οι κηφήνες εξελίχθηκαν να έχουν πολύ μεγαλύτερα μάτια και εξαιρετική όραση ώστε να εντοπίζουν βασίλισσες από μεγάλες αποστάσεις.

Τα αρσενικά από τα θηλυκά μέλη της κυψέλης παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές ως προς τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Όμως στις μέλισσες, όπως και σε άλλα έντομα, παρουσιάζονται κάποιες φορές άτομα με μορφολογικά χαρακτηριστικά και από τα δύο φύλα, ένα φαινόμενο που ονομάζεται γυνανδρομορφισμός. Δηλαδή άτομα με ιστούς εν μέρει κηφήνων και εν μέρει εργατριών. Στα γυνανδρόμορφα άτομα όμως ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών των δύο φύλων δεν επεκτείνεται στον αναπαραγωγικό ιστό τους. Τα άτομα αυτά έχουν αμιγή αναπαραγωγικά όργανα του εκάστοτε φύλου και ως προς αυτό διαφέρουν από τα ερμαφρόδιτα άτομα.

Το πρόσωπο μιας μέλισσες (Megalopta amoena) της οποίας το μισό κεφάλι είναι θηλυκό και το μισό αρσενικό. Ένα φαινόμενο που ονομάζεται γυνανδρομορφισμός.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι τα κίτρινα μάτια στους κηφήνες (σε άλλες περιπτώσεις μπορούν να είναι και άσπρα) οφείλονται στο φαινόμενο του γυναδρομορφισμού. Οι κηφήνες προκύπτουν από παρθενογένεση, έτσι έχουν μόνο ένα χρωμόσωμα, με αποτέλεσμα όταν εμφανίζεται μια σπάνια γενετική μετάλλαξη να εκφράζεται πάντα. Έχουν παρατηρηθεί επίσης κηφήνες με πόδια εργάτριας, με ένα μάτι εργάτριας και ένα κηφήνα και άλλα περίεργα.

Στράτος Σαραντουλάκης
Μελισσοκόμος

Οι περισσότεροι άνθρωποι όταν σκέφτονται τις μέλισσες, ουσιαστικά φαντάζονται ένα είδος , την ευρωπαϊκή μέλισσα. Όμως οι περισσότερες από τις υπόλοιπες μέλισσες δεν έχουν καμία σχέση.

Για παράδειγμα πιστεύουν ότι υπάρχει ένα είδος μέλισσας, που έχει κίτρινο και μαύρο χρώμα και φτιάχνει μέλι. Εκτελει ένα χαρακτηριστικό χορό ώστε να υποδείξει στην υπόλοιπη αποικία την θέση της τροφής και όταν σας τσιμπήσει πεθαίνει. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν περίπου 20.000 είδη, μόνο ένα από τα οποία είναι η κοινή μέλισσα. Έχουν πολλά και διαφορετικά χρώματα. Οι περισσότερες μέλισσες δεν χορεύουν. Μόνο λίγα είδη φτιάχνουν μέλι. Για τις περισσότερες μέλισσες, το τσίμπημα δεν σημαίνει θάνατο. Μερικές μάλιστα δεν τσιμπάνε καθόλου.

Όλοι αγαπούν τις μέλισσες. Για χιλιετίες, οι άνθρωποι λαχταρούν το μέλι τους, ενώ παίζουν και σημαντικό ρόλο στην επικονίαση των φυτών. Αλλά η λατρεία μας σε αυτό το ένα είδος, κατανοητή εν μέρει, είναι ένα σημάδι ότι κάτι έχει πάει στραβά. Είναι το τέλειο παράδειγμα της απροκάλυπτα ανθρωποκεντρικής άποψης μας για τον φυσικό κόσμο. Υπάρχουν πράγματι περίπου 20.000 γνωστά είδη των μελισσών. Η διάσημη Ευρωπαϊκή μέλισσα Apis mellifera, είναι μόνο ένα από αυτά.

Η μεγαλύτερη μέλισσα στον κόσμο Megachile pluto που φτάνει τα 4 εκατοστά.

Έρχονται σε ένα ευρύ φάσμα μεγεθών. Μέλη του μικροσκοπικού αυστραλιανού γένους Euryglossina (Quasihesma) είναι συνήθως μικρότερα από 2 mm σε μήκος, ενώ το ανησυχητικά μεγάλο Megachile / Chalicodoma pluto από την Ινδονησία είναι σχεδόν 4 εκατοστά. Υπάρχουν επίσης πολλές μέλισσες που δεν συμμορφώνονται με την κοινή αντίληψη του κιτρινόμαυρου. Η βορειοαμερικανική μέλισσα Agapostemon splendens, για παράδειγμα, είναι πράσινη και μπλε. Μεταξύ των ξυλοκόπων μελισσών (Xylocopa varipuncta) της Βόρειας Αμερικής, τα θηλυκά είναι μαύρα και τα αρσενικά είναι κίτρινα.

Οι κοινές σε όλη την Ευρώπη σταχτί μέλισσες (Andrena cineraria).

Η Ευρωπαϊκή μέλισσα είναι με διαφορά η πιο παραγωγική δημιουργός μελιού. Αλλά υπάρχουν περίπου μισή ντουζίνα άλλες μέλισσες στη νότια Ασία που παράγουν μέλι με παρόμοιο τρόπο. Έχοντας δημιουργήσει μεγάλες κοινωνικές ομάδες όλα αυτά τα είδη μελισσών που παράγουν μέλι, έχουν εξελίξει πολύ τους τρόπους με τους οποίους επικοινωνούν σημαντικές πληροφορίες στην υπόλοιπη αποικία. Για παράδειγμα, οι συλλέκτριες μέλισσες εκτελούν ένα «χορό λικνισμάτων» μια σειρά από σκόπιμες κινήσεις σε όλη την κηρήθρα που αποκαλύπτει την κατεύθυνση και την απόσταση από μια πλούσια πηγή από γύρη και νέκταρ.

Διαφορετικά είδη φαίνεται να έχουν τη δική τους ξεχωριστή «διάλεκτο» για τον λικνιστό χορό. Αλλά οι μέλισσες είναι τόσο έξυπνες ώστε όταν οι ερευνητές έπεισαν ασιατικές και ευρωπαϊκές μέλισσες να κατοικήσουν την ίδια κυψέλη, οι ασιατικές μέλισσες ήταν σε θέση να μεταφράσουν τον χορό των ευρωπαϊκών!

Αν και αναμφισβήτητα ο χορός αυτός είναι αρκετά πολύπλοκος, μέλισσες όλων των μεγεθών και σχημάτων εκτελούν και άλλα κόλπα επικοινωνίας. Όταν μια μέλισσα είναι σε αναζήτηση τροφής, αφήνει πίσω της πτητικές χημικές ενώσεις που λειτουργούν σαν αυτοκόλλητες σημειώσεις· δύσοσμα μηνύματα που αποκαλύπτουν αν ένα λουλούδι έχει πρόσφατα τρυγηθεί. Οι μεταγενέστεροι επισκέπτες χρησιμοποιούν αυτά τα σήματα για να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα τους.

Τσίμπημα της γνωστής μας Ευρωπαϊκής μελιτοφόρας μέλισσας Apis mellifera.

Σχετικά με το θέμα του τσιμπήματος, υπάρχουν αρκετές παρανοήσεις. Καταρχάς, είναι μόνο οι θηλυκές μέλισσες που μπορούν να τσιμπήσουν. Και αυτό γιατί το κεντρί είναι μια τροποποιημένη εκδοχή ενός οργάνου ωοτοκίας τους, του ωοθέτη. «Δεν υπάρχει αρσενική μέλισσα οποιουδήποτε είδους που μπορεί να τσιμπήσει, είτε ήμερη είτε αγριομέλισσα,» λέει ο Richard Comont του Bumblebee Conservation Trust στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ακόμη, υπάρχει η διαδεδομένη πεποίθηση ότι όλες οι μέλισσες έχουν αγκαθωτά κεντριά που σφηνώνουν στο δέρμα του στόχου με συνέπεια οι ίδιες να ξεκοιλιάζονται μετά το τσίμπημα και να πεθαίνουν. Κι όμως, αυτό συμβαίνει μόνο στις μελιτοφόρες μέλισσες. Τα περισσότερα είδη μελισσών έχουν κεντριά χωρίς ακίδες και έτσι μπορούν να τσιμπήσουν και να το αφαιρέσουν  χωρίς πρόβλημα.

Η άκεντρη μέλισσα (Trigona sp.) η οποία προτιμά να τρέφεται με σάπιες σάρκες παρά με νέκταρ και γύρη.

Ωστόσο, τα περισσότερα είδη δεν τσιμπάνε ιδιαίτερα ή και καθόλου. Αυτό ισχύει για τις περισσότερες μοναχικές μέλισσες, οι οποίες αποτελούν περίπου το ήμισυ του συνόλου των γνωστών ειδών μελισσών. Ανάμεσα στις μοναχικές μέλισσες, όλα τα θηλυκά είναι γόνιμα σε αντίθεση με τις κοινωνικές μέλισσες και τις στρατιές τους από στείρες εργάτριες. Αυτό σημαίνει ότι μια ριψοκίνδυνη στρατηγική όπως το τσίμπημα χρησιμοποιείται μόνο σε ακραίες καταστάσεις. «Είναι πολύ καλύτερο για αυτές να φύγουν και να προσπαθήσουν μια άλλη ημέρα», λέει ο Comont.

Υπάρχουν επίσης πολλές μέλισσες – περίπου 500 είδη – των οποίων τα κεντριά έχουν μειωθεί τόσο πολύ, ώστε να αναφέρονται συλλογικά ως άκεντρες μέλισσες. Μερικά είδη άκεντρων μελισσών έχουν εγκαταλείψει την αναζήτηση νέκταρος και γύρης για χάρη της σαπισμένης σάρκας. Αν εξαιρέσουμε όμως τις λεγόμενες μέλισσες γύπες, τις περισσότερες μέλισσες τις ενώνει η δύναμη τους να επικονιάζουν.

Η αξία αυτής της υπηρεσίας στη γεωργία είναι τεράστια. Αυτό εξηγεί και γιατί τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εξαφάνιση των μελισσών. Η πτώση στη μελισσοκομία, είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των μελισσών. «Για τις άγριες μέλισσες, δεν υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα», λέει ο Comont. «Αλλά η Βρετανία έχασε 18 είδη μοναχικών μελισσών και δύο είδη βομβίνων τον 20ο αιώνα».

Η σχέση μεταξύ μελισσών και λουλουδιών πηγαίνει πολύ πίσω στο χρόνο: η άνθηση των ανθοφόρων φυτών που σημειώθηκαν πάνω από 100 εκατομμύρια χρόνια πριν, είναι σχεδόν βέβαιο ότι συνδέεται με το βούισμα των μελισσών. Η εντατικοποίηση της γεωργίας έχει διαταράξει αυτή τη σχέση. «Έχουμε ήδη συστηματικά απογυμνώσει την ύπαιθρο από τα λουλούδια», λέει ο Comont. «Ο καλύτερος τρόπος για να αντιστραφεί αυτός ο κατήφορος είναι να βάλουμε τα λουλούδια πίσω».

πηγή: BBC

Οι λεγόμενοι «κατώτεροι» οργανισμοί επιδεικνύουν συχνά πολύπλοκες μαθησιακές ικανότητες, όταν αυτό βοηθά την επιβίωση και την αναπαραγωγή τους. Οι μέλισσες και οι συγγενείς τους είναι ιδιαίτερα καλές στη μάθηση της τοποθεσίας και της εμφάνισης των ανθέων.

Ο βραβευμένος με Νόμπελ Φυσιολογίας και Ιατρικής, Karl von Frisch, ενώ μελετά μέλισσες.

Τι είναι ο κουνιστός χορός της μέλισσας;

Οι μέλισσες επικοινωνούν πληροφορίες για την τοποθεσία στις συντρόφους τους με το διάσημο κουνιστό χορό που πρωτοπεριγράφηκε από το Von Frisch (1974). Μία μέλισσα που γυρίζει στην κυψέλη της, αν έχει βρει άνθη, κάνει ένα ξεχωριστό κούνημα της κοιλιάς της και χορεύει προς τα πάνω στην πλευρά της κηρήθρας. Η γωνία της μέλισσας από την κάθετο δείχνει τη γωνία του άνθους ως προς τον ήλιο. Ένας χορός 100 μοιρών αριστερά της θέσεις του 12 στο ρολόι σημαίνει ότι τα άνθη μπορούν να βρεθούν 100 μοίρες αριστερά απ’ τον ήλιο, όπως φαίνεται απ’ την κυψέλη.

Αν η τροφή βρίσκεται πετώντας μακριά από τον ήλιο, η μέλισσα χορεύει προς τα κάτω παρά προς τα πάνω. Η διάρκεια του χορού λέει στις άλλες μέλισσες την απόσταση της πηγής γύρεως (ένας γρήγορος χορός σημαίνει ότι η τροφή είναι κοντά). Ο Von Frisch επίσης ταυτοποίησε άλλους παράγοντες που βοηθούν τον προσανατολισμό των μελισσών, όπως σωματίδια οσμής φερόμενων από τη μέλισσα καθώς τρώει που επιστρέφει στην κυψέλη.

Ο Von Frisch κέρδισε ένα Βραβείο Νόμπελ για τη δουλειά του, αλλά πολλοί επιστήμονες την προκάλεσαν με διάφορους τρόπους. Κάποιοι πρότειναν ότι οι μέλισσες αποκρίνονται στους ήχους παρά στο χορό, εντούτοις άλλοι ερευνητές πίστευαν ότι οι μέλισσες είναι κουφές. Κάποιοι πρότειναν ότι οι μέλισσες χρησιμοποιούν μόνο την οσμή για να οδηγήσουν της συντρόφους της κυψέλης τους, κι ότι ο κουνιστός χορός είναι άνευ σημασίας.

Αυτές οι διαφωνίες όπως φαίνεται διευθετήθηκαν από λεπτομερή έρευνα που διενεργήθηκε από την ομάδα του Wolfgang H. Kirchner του Πανεπιστημίου του Wurzburg στη Γερμανία, και του William F. Towne του Πανεπιστημίου του Kutztown στην Πενσιλβανία. Κατασκεύασαν ρομποτικές μέλισσες που παρέδιδαν μηνύματα χρησιμοποιώντας κουνιστούς χορούς, ή παραδίδοντας δείγματα γύρεως, ή παράγοντας ένα δονούμενο ήχο παρόμοιο μ’ αυτόν του χτυπήματος των φτερών. Μεταξύ άλλων, ο kirchner κι ο Towne ανακάλυψαν τα ακόλουθα:

Πώς οι ερευνητές έλεγξαν τη θεωρία του «κουνιστού χορού» με ρομποτικές μέλισσες; Τι άλλες ανακαλύψεις έκαναν;

-Οι μέλισσες μπορούν πράγματι ν’ ακούσουν, «και τα’ αυτιά τους είναι καλά προσαρμοσμένα για την ανίχνευση των ήχων σχετιζόμενων με τους χορούς.»

-«Και ο ήχος και ο χορός χρειάζονται για την επικοινωνία της πληροφορίας για την τοποθεσία και την τροφή.» Μια μέλισσα με κομμένα φτερά, τα οποία ανέβασαν τη συχνότητα του ήχου παραγόμενου από τη χορεύτρια, δε μπόρεσε να προσεταιριστεί άλλες μέλισσες.

Ο χορός των μελισσών, με τον οποίο μεταδίδεται η πληροφορία σχετικά με τη θέση της τροφής.

-Οι μέλισσες του κοινού της κυψέλης μπορεί να τρίβουν τους θώρακές τους πάνω στην κηρήθρα, παράγοντας ένα τρίξιμο που δονεί την κηρήθρα. Αυτό κάνει τη μέλισσα που χορεύει να σταματήσει το χορό και να μοιράσει λίγα δείγματα τροφής, ώστε το κοινό της να γνωρίζει όχι μόνο την κατεύθυνση και την απόσταση για την τοποθεσία της τροφής, αλλά και πώς επίσης η τροφή μυρίζει και τι γεύση έχει.

-Μία ρομποτική μέλισσα, αλειμμένη με μια ελαφριά ευωδία άνθους και («κουνημένη» από έναν τεχνητό κινητήρα, οδηγεί επιτυχώς τις μέλισσες σ’ ένα διάλυμα ζάχαρης τοποθετημένο σ’ ένα μακρινό χωράφι. (Kirchner & Towne, 1994).

Ποιες είναι οι αποδείξεις ότι οι μέλισσες σχηματίζουν γνωστικούς χάρτες;

Ο Gould (1986) έδειξε ότι οι μέλισσες σχηματίζουν λεπτομερείς γνωστικούς χάρτες. Βελτιστοποιούν τους δρόμους τους προς τις τοποθεσίες ανθέων, παίρνοντας το συντομότερο δρόμο όταν επισκέπτονται πολλαπλές τοποθεσίες. Οι μέλισσες αρνούνται ν’ αποκριθούν σ’ έναν κουνιστό χορό που δείχνει στο μέσο μιας λίμνης. Εντούτοις, αποκρίνονται σ’ έναν κουνιστό χορό που δείχνει στην απέναντι όχθη μιας λίμνης.

Φαίνεται μη ρεαλιστικό να προτείνουμε ότι εικόνες και χάρτες θα μπορούσαν να διατηρηθούν στα μικροσκοπικά κεφάλια των εντόμων; Ο εγκέφαλος της μέλισσας είναι μικροσκοπικός συγκριτικά μ’ έναν ανθρώπινο εγκέφαλο, αλλ’ είναι πάραυτα ένα πολύπλοκο σύστημα με πάνω από 200.000 διαφορετικά νευρικά κύτταρα. Άξιο να απορεί κανείς ότι μπορούν να εκτελέσουν κάπως σύνθετη επεξεργασία πληροφοριών.

πηγή και μετάφραση: Το περιπλανώμενο τουατάρα

Ορισμένες μέλισσες είναι μοναχικές, μερικές ζουν σε μικρές ομάδες, και μερικές σε αποικίες χιλιάδων ατόμων. Μελετώντας το γονιδίωμα σε 10 είδη μελισσών που εκπροσωπούν και τους τρεις αυτούς τρόπους ζωής, οι επιστήμονες κατάφεραν να εντοπίσουν τις γενετικές υπογραφές των κοινωνικών μελισσών.

Μοναχικές μέλισσες.

Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science, αποκαλύπτουν ότι το βασικό χαρακτηριστικό που καθορίζει την κοινωνικότητα, σ’ αυτά τα έντομα, είναι η ρύθµιση της γονιδιακής έκφρασης. «Οι μέλισσες είναι πολύ κοινωνικά όντα, όπως και εμείς και γι αυτό έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιοι είναι οι μηχανισμοί που οδηγούν στην εξέλιξη ενός τέτοιου σύνθετου συστήματος» δήλωσε ο Laurent Keller εξελικτικός βιολόγος του Πανεπιστημίου της Λωζάνης.

Και ενώ ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον που παρουσιάζει συνεταιριστική συμπεριφορά δεν μπορεί να θεωρηθεί ευκοινωνικό. Ένα βασικό χαρακτηριστικό των ευκοινωνικών όντων είναι ο περιορισμός της αναπαραγωγής σε ένα μόνο άτομο, όπως είναι η βασίλισσα (μάνα) στις μέλισσες και τους τερμίτες. Η μετάβαση από την μοναχική ζωή στην ευκοινωνική μοιάζει πολύ με την μετάβαση των μονοκύτταρων σε πολυκύτταρους οργανισμούς. «Είναι μια από τις σημαντικότερες μεταβάσεις της εξέλιξης» δήλωσε η Karen Kapheim του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Γιούτα η οποία ηγήθηκε της μελέτης.

Στις κοινωνικές μέλισσες, η βασίλισσα είναι υπεύθυνη για την αναπαραγωγή.

Πράγματι, ορισμένες ευκοινωνικές ομάδες αναφέρονται ως υπεροργανισμοί. Μια τέτοια ομάδα μοιάζει περισσότερο με έναν οργανισμό όπου η βασίλισσα μπορεί να θεωρηθεί το αναπαραγωγικό σύστημα και οι εργάτες το σώμα. Και ενώ η γονιδιακή έκφραση αυξάνεται ή μειώνεται ανάλογα με τον τύπο κυττάρου στους πολυκύτταρους οργανισμούς, μερικοί ερευνητές έχουν προβλέψει ότι η εξέλιξη της ευκοινωνικότητας απαιτεί, από ένα είδος, να αυξήσει την ικανότητά του να ρυθμίζει τα γονίδια του ατομικά.

Για να διερευνηθεί κατά πόσο αυτό όντως συμβαίνει, η Kapheim και οι συνεργάτες της ανέλυσαν τις αλληλουχίες του γονιδιώματος, σε 10 είδη μελισσών, εκ των οποίων οι τρεις ζούσαν μοναχική ζωή ενώ οι επτά ήταν κοινωνικά είδη από δύο ανεξάρτητες προγονικές προελεύσεις, καθώς και διαφορετικούς βαθμούς ευκοινωνικότητας. Οι αναλύσεις αποκάλυψαν ένα σαφές πρότυπο δυνητικής αύξησης για τη ρύθµιση της γονιδιακής έκφρασης και στους δύο εξελικτικούς κλάδους της ευκοινωνικής μέλισσας.

«Η μελέτη δείχνει ότι υπήρξε μια αύξηση στην πολυπλοκότητα της γονιδιακής ρύθμισης με ταυτόχρονη αύξηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας» δήλωσε η Amy Toth του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αϊόβα. Αλλά ίσως το πιο εντυπωσιακό σύμφωνα με την Kapheim, ήταν οι ανεξάρτητες μεταβάσεις που μελετήθηκαν φαίνεται να ήταν πραγματικά ανεξάρτητες. Δηλαδή το σύνολο των γενετικών υπογραφών ευκοινωνικότητας ήταν παρόμοιο ανεξάρτητα από την καταγωγή.

Το επόμενο βήμα είναι να διευρυνθεί η σύγκριση σε μια ευρύτερη ποικιλία κοινωνικών ειδών, όπως για παράδειγμα στα πρωτεύοντα.

πηγή: The Scientist

Οι μέλισσες είναι από τ’ ασπόνδυλα που μ’ ενδιαφέρουν περισσότερο εξαιτίας της τέλειας κοινωνικής δομής τους. Σ’ αυτό το σχήμα, κάθε κοινωνία τέτοιων εντόμων λειτουργεί ως ένας οργανισμός (υπεροργανισμός), του οποίου τα μέλη βρίσκονται σε πλήρη συνεργασία όπως και τα κύτταρα ενός πολυκύτταρου οργανισμού. Αυτό έχει επιτευχθεί επειδή τα ομόφυλα μέλη είναι γενετικά όμοια, κι εκτός της βασίλισσας όλα τα θηλυκά είναι στείρα, επομένως δεν υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ τους για την αναπαραγωγή.

Μία τέτοια ιδιότητα που αρχικά εξυπηρετούσε την επιβίωση του είδους, η αυτοσυντήρηση δηλαδή για την εξασφάλιση της διαιώνισης, αφαιρέθηκε απ’ τη φυσική επιλογή εφόσον η κοινότητα έγινε ομοιογενής για την καλύτερη εσωτερική λειτουργία της, όπως θά’ γινε κάποτε και με τους πολυκύτταρους οργανισμούς – οπότε τα κύτταρα έχασαν την «αυτοσυνειδησία» τους και συνεργάστηκαν πλήρως, στο βαθμό κάποτε αυτοθυσίας -, οι οποίοι αρχικά ξεκίνησαν ως αποικίες μονοκύτταρων.

Αυτή η τέλεια κοινωνική δομή δεν παρατηρείται μόνο στις μέλισσες ως γνωστόν, αλλά και σε πολλά άλλα είδη εντόμων της ίδιας τάξης των υμενόπτερων όπως τα μυρμήγκια, αλλά και στους τερμίτες της τάξης των δικτυόπτερων, εκεί όπου ανήκουν και οι κατσαρίδες, όπου εξελίχθηκε εντελώς ανεξάρτητα, οι μέλισσες είναι όμως οι πλέον μελετημένες, το μοντέλο ας πούμε. Εξαιτίας αυτού του χαρακτηριστικού, τα συγκεκριμένα έντομα λέγονται ευκοινωνικά, δηλαδή τέλεια κοινωνικά. Ο άνθρωπος και τα λοιπά είδη με ατομικό συμφέρον δε μπορούν να χαρακτηριστούν ευκοινωνικά, όσο καλή συνεργασία κι αν έχουν.

Ο λόγος για τον οποίον μου κινούν τόσο πολύ το ενδιαφέρον αυτά τα έντομα είναι η εκτέλεση σύνθετων λειτουργιών απ’ αυτά παρά το μικροσκοπικό εγκέφαλό τους. Πώς για παράδειγμα οι μέλισσες μπορούν να δείχνουν σ’ άλλα μέλη της κυψέλης τους την απόσταση της τροφής, ή πώς μπορούν νά’ χουν καταμερισμό εργασίας, αφού όλες τους είναι ίδιες; Για το πρώτο ερώτημα καθώς και για διάφορα παρόμοια, έχω κάνει ένα θέμα στο πρόσφατο παρελθόν για την εξειδικευμένη νοημοσύνη των μελισσών.

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται το δεύτερο ερώτημα. Εντελώς κατά τύχη, ψάχνοντας τα νέα της επιστήμης και τεχνολογίας στο in.gr, έπεσα στο άρθρο με τίτλο «Πώς οι μέλισσες επιλέγουν το επάγγελμα που τους ταιριάζει». Λίγο αδόκιμος ο τίτλος, γιατί όπως φαίνεται παρακάτω δεν υπάρχει κάποιο επάγγελμα που ταιριάζει σε καθεμία, αφού γεννιούνται όλες όμοιες, και ούτε το επιλέγουν συνειδητά, αλλ’ είναι αποτέλεσμα ηλικίας ή ανάγκης. Παρακάτω το άρθρο:

Λονδίνο
Όλες οι μέλισσες σε μια κυψέλη γεννιούνται ίδιες, σύντομα όμως η καθεμία αναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο επάγγελμα για τη συντήρηση της αποικίας: βρεφοκόμος, τροφοσυλλέκτρια ή βασίλισσα. Η εξειδίκευση αυτή οφείλεται σε «επιγενετικές αλλαγές», δηλαδή σε χημική τροποποίηση του DNA σε συγκεκριμένες θέσεις, αποκαλύπτει το τελευταίο πείραμα στο Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς. Δεδομένου ότι επιγενετικές τροποποιήσεις απαντώνται και στο ανθρώπινο DNA, η μελέτη των μελισσών ίσως προσφέρει τελικά νέα στοιχεία για την αντιμετώπιση ασθενειών.

Προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι η βασίλισσα της κυψέλης διαφέρει από τις εργάτριες λόγω επιγενετικών αλλαγών, οι οποίες έχουν τη μορφή μεθυλομάδων (-CH3) που συνδέονται σε συγκεκριμένες θέσεις πάνω στο μόριο του DNA.

Στην περίπτωση της βασίλισσας, η μεθυλίωση του DNA είναι μόνιμη και το έντομο δεν μπορεί να αλλάξει ρόλο στην κυψέλη.

Τώρα, όμως, οι ερευνητές του Τζον Χόπκινς αναφέρουν ότι οι επιγενετικές αλλαγές που διαχωρίζουν τις τροφούς από τις τροφοσυλλέκτριες μιας κυψέλης αναστρέφονται όταν το απαιτούν οι συνθήκες.

Όλες οι εργάτριες μέλισσες μιας κυψέλης είναι γενετικά πανομοιότυπες και συνήθως ξεκινούν την καριέρα τους ως τροφοί, ταΐζοντας τη βασίλισσα και τις προνύμφες της αποικίας. Όταν όμως αρχίζουν να γερνούν, οι περισσότερες τροφοί αλλάζουν ρόλο και βγαίνουν από την κυψέλη για να γίνουν τροφοσυλλέκτριες.

Αυτή η αλλαγή καριέρας προκαλείται από αναστροφή των επιγενετικών αλλαγών, διαπιστώνει η ομάδα του Δρ Άντριου Φάινμπεργκ.

Οι ερευνητές ξεκίνησαν το πείραμα αφήνοντας θηλυκές μέλισσες της ίδιας ηλικίας να εγκατασταθούν σε μια άδεια κυψέλη. «Όταν οι νεαρές μέλισσες μπαίνουν για πρώτη φορά στην κυψέλη, μοιράζουν αυτόματα τις δουλειές έτσι ώστε να υπάρχει μια σωστή αναλογία τροφών και τροφοσυλλεκτριών» εξηγεί ο Δρ Φάινμπεργκ.

Εξετάζοντας το μοτίβο μεθυλίωσης στους εγκεφάλους 21 τροφών και 21 τροφοσυλλεκτριών, οι ερευνητές εντόπισαν 155 σημεία του γονιδιώματος που παρουσίαζαν διαφορές ανάμεσα στις δύο ομάδες.

Στην επόμενη φάση, οι ερευνητές εξέτασαν το κατά πόσο αυτές οι επιγενετικές αλλαγές ήταν μόνιμες. Για το λόγο αυτό απομάκρυναν τις περισσότερες τροφούς από την αποικία, και παρατήρησαν τότε ότι αρκετές από τις τροφοσυλλέκτριες μετατράπησαν μυστηριωδώς σε τροφούς, προκειμένου να αποκαταστήσουν την ισορροπία της κυψέλης.

Η αλλαγή επαγγέλματος διαπιστώθηκε ότι συνδέεται με αλλαγή των μοτίβων μεθυλίωσης σε 107 από τις 155 θέσεις του γονιδιώματος που είχαν εντοπιστεί στην πρώτη φάση της μελέτης.

Περαιτέρω αναλύσεις αποκάλυψαν ότι οι περισσότερες θέσεις μεθυλίωσης επηρεάζουν την έκφραση (λειτουργία) των λεγόμενων ρυθμιστικών γονιδίων, τα οποία ρυθμίζουν τη δραστηριότητα άλλων γονιδίων.

Όπως τονίζει ο Δρ Φάινμπεργκ, η μεθυλίωση του DNA παίζει καθοριστικό ρόλο για τη λειτουργία της αποικίας: «Οι γενετικές αλληλουχίες χωρίς αυτές τις χημικές ετικέτες είναι σαν δρόμοι χωρίς φανάρια» σχολιάζει.

Επισημαίνει μάλιστα ότι η έρευνά του είναι η πρώτη που αναγνωρίζει το ρόλο της αναστρέψιμης μεθυλίωσης στη συμπεριφορά και τον τρόπο ζωής ενός ζώου.

Δεδομένου ότι τα τελευταία χρόνια ανακαλύπτεται ότι οι επιγενετικές αλλαγές παίζουν ρόλο στη λειτουργία και του ανθρώπινου γονιδιώματος, οι μέλισσες ίσως προσφέρουν στοιχεία για την αντιμετώπιση ασθενειών μέσω της παρέμβασης στα μοτίβα μεθυλίωσης.

Η μελέτη δημοσιεύεται
στην επιθεώρηση Nature Neuroscience.

Newsroom ΔΟΛ

Βλέπουμε εδώ εξελικτική διαδικασία παρόμοια με την εξειδίκευση των κυττάρων στους πολυκύτταρους οργανισμούς, το ίδιο γονιδίωμα δηλαδή να ενεργοποιείται σε κάθε άτομο αλλιώς ώστε να του δώσει τα χαρακτηριστικά και μόνο αυτά που χρειάζεται, για τον τέλειο καταμερισμό της εργασίας. Η επιγενετική  είναι μεγάλος κλάδος της γενετικής που μόλις τις τελευταίες δεκαετίες γνωρίζει σπουδαία ανάπτυξη. Μελετά τις κληρονομήσιμες ιδιότητες των οργανισμών μη προερχόμενες από μετάλλαξη του γενετικού υλικού.

Η μεθυλίωση του dna παρατηρείται συχνά στους ζωντανούς οργανισμούς. Έχει βρεθεί ότι οι μεθυλιωμένες περιοχές αντιγράφονται δυσκολότερα. Άραγε πόσα αποτελέσματα θα μπορούσε να έχει στον άνθρωπο αυτή η γενικευμένη διαδικασία; Το άρθρο αναφέρει πως η γνώση της λειτουργίας αυτής στις μέλισσες ίσως βοηθήσει την έρευνα σε διάφορες γενετικές παθήσεις. Μήπως όμως παρόμοιοι μηχανισμοί επηρεάζουν και φυσιολογικές λειτουργίες, όπως τις αλλαγές της συμπεριφοράς μας σε διάφορες καταστάσεις; Μερικοί επιστήμονες, όπως ο γνωστός ψυχολόγος για τις κάποτε αμφιλεγόμενες έρευνές του Ιάπωνας-Αμερικανός Shatoshi Kanazawa, έχει παρατηρήσει βασικές και σταθερές αλλαγές της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε διάφορες καταστάσεις. Θα μπορούσαν τα ευρήματά του ν’ αποτελέσουν στόχο ερευνών για πιθανές επιγενετικές επιρροές για παράδειγμα.

πηγή: Το περιπλανώμενο τουατάρα

Ο χορός των μελισσών είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται στην μελισσοκομία για να περιγράψει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά συλλεκτριών, οι οποίες επιστρέφοντας στην κυψέλη εκτελούν μια κίνηση που θυμίζει 8, ώστε να μεταδώσουν πληροφορίες στις υπόλοιπες μέλισσες της αποικίας, για την ακριβή θέση που βρίσκεται η τροφή. Οι πληροφορίες αυτές έχουν να κάνουν με την κατεύθυνση και την απόσταση.

Όταν μία συλλέκτρια μέλισσα εντοπίσει τροφή, επιστρέφει πίσω στην κυψέλη ώστε να ενημερώσει τις συντρόφισσες της. Ο πληθυσμός όμως δεν θα ωφελούνταν αν μάθαινε ότι πχ σε απόσταση 2 χιλιομέτρων υπάρχει μια ανθισμένη φλαμουριά, εάν ταυτόχρονα δεν γνώριζε και την κατεύθυνση. Γι αυτό η συλλέκτρια εκτελεί έναν χορό που δείχνει με απόλυτη ακρίβεια την κατεύθυνση της ευθύγραμμης διαδρομής.

Η μέλισσα υποδεικνύει την κατεύθυνση, υπολογίζοντας τη γωνία που σχηματίζουν οι ηλιακές ακτίνες στην ευθεία ανάμεσα στην κυψέλη και την τροφή. Ενώ υποδεικνύει την απόσταση ανάλογα με τη διάρκεια εκτέλεσης του χορού (βλέπε σχήμα). Τι γίνεται όμως όταν πρέπει να το κάνει αυτό στο εσωτερικό της κυψέλης όπου επικρατεί σκοτάδι και δεν βλέπει τον ήλιο;

Εκεί χρησιμοποιεί μια ακόμα πιο εντυπωσιακή μέθοδο! Μετατρέπει τη γωνία προς τον ήλιο σε αντίστοιχη γωνία προς την κατεύθυνση της βαρύτητας. Έτσι κάνει τον εξής συμβολισμό: κίνηση προς τα πάνω, σημαίνει ότι η τροφή βρίσκεται προς την κατεύθυνση του ήλιου και αντίστροφα. Διαδρομή πχ 60° προς τα αριστερά από την κατακόρυφο και πάνω, σημαίνει πηγή τροφής 60° αριστερά απ’ την κατεύθυνση προς τον ήλιο κτλ. Οι νεοφώτιστες μέλισσες βγαίνοντας απ’ την κυψέλη με αυτή την πληροφορία, κάνουν τη μετατροπή της βαρύτητας με τη θέση του ήλιου καθώς πετούν.

Στις τροπικές χώρες όμως ο ήλιος βρίσκεται 2 φορές το χρόνο κατά το μεσημέρι στο ζενίθ, επομένως σε κανένα συγκεκριμένο σημείο του ορίζοντα. Έτσι είναι αδύνατο να συσχετισθεί η κατεύθυνση. Τι κάνουν λοιπόν οι μέλισσες; Βρήκαν γι αυτό το πρόβλημα μια εκπληκτικά απλή λύση… Κατά τις ώρες του μεσημεριού κάθονται σπίτι ενώ γενικά δεν συνηθίζουν να διακόπτουν την εργασία μέσα στη μέρα.

Οι μέλισσες είναι σε θέση να αναγνωρίσουν μια απόκλιση 2-3° από το ζενίθ και να το αποδώσουν σωστά κατά τον χορό.
Βιβλιογραφία:
Από τη Ζωή των Μελισσών – Karl Von Frisch
Μελισσοκομία – Νίκου Νικολαΐδη

Η διάκριση μεταξύ «μοναχικών» και «κοινωνικών» μελισσών είναι πολύ σημαντική για την κατάταξή τους καθώς υπάρχουν πολλοί βαθμοί κοινωνικότητας μεταξύ των πρώτων, οι οποίες κατασκευάζουν μόνες τους τις φωλιές τους, ταΐζουν το γόνο και πεθαίνουν πριν τη γέννηση των νεογνών τους, και της υψηλότερης βαθμίδας κοινωνικότητας.

Μοναχικές μέλισσες του είδους Coelioxys afra.

Η υψηλή κοινωνικότητα χαρακτηρίζεται από την κατανομή της εργασίας ανάμεσα στις ενήλικες μέλισσες, τη συνεργασία για τη φροντίδα του γόνου και την αναπαραγωγή των γενεών. Οι πολύ κοινωνικές μέλισσες, στις οποίες ανήκει και το γένος Apis, ζουν σε πολυπληθείς αποικίες, που σχηματίζονται από δύο διαφορετικές κάστες μελισσών, οι οποίες περνούν μαζί το χειμώνα(πολυετείς αποικίες). Μια βασίλισσα παράγει τα αβγά, ενώ πολυάριθμες εργάτριες αναλαμβάνουν διαφορετικές εργασίες, απαραίτητες για την επιβίωση της αποικίας. Η βασίλισσα διαφέρει μορφολογικά από τις εργάτριες κι είναι ανίκανη να ζήσει μόνη. Οι εργάτριες δεν μπορούν να ζευγαρώσουν. Η αποικία αναπαράγεται με τη σμηνουργία.

Η γνωστή μας, μελιτοφόρα μέλισσα Apis mellifera που ζει σε κοινωνίες.

Στις ενδιάμεσες μορφές μεταξύ υψηλά κοινωνικών και μοναχικών ειδών, συναντάμε μέλισσες που συσπειρώνονται σε μικρές αποικίες με μέλη της ίδιας γενιάς και ζουν στην ίδια φωλιά. Οι εργάτριες μοιράζονται μεταξύ των ωοτόκων μελισσών και των εργατριών, που ασχολούνται με τη φωλιά και την αποθήκευση τροφής. Οι κοινωνίες αυτές ονομάζονται ημι-κοινωνικές.

Ορισμένα μοναχικά είδη ασχολούνται με το γόνο, ταΐζοντας τον άμεσα και παρέχοντας του σχετική φροντίδα. Τα είδη αυτά ανήκουν στην λιγότερο κοινωνική κατηγορία. Υπάρχουν επίσης αποικίες που ονομάζονται κοινοτικές, όπου όλες οι μέλισσες της ίδιας τάξης μοιράζονται την ίδια φωλιά και συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο, χωρίς να υπάρχει κατανομή της εργασίας.

Τέλος υπάρχουν φωλιές μελισσών που έχουν συνενωθεί, κυρίως πάνω στο έδαφος. Κάθε μέλισσα σκάβει κι αναπτύσσει τη δική της υπόγεια φωλιά πλάι σε αυτή των ομοειδών της. Η ένωση αυτή ονομάζεται σύμπηγμα.

Από τις πιο γνωστές μοναχικές μέλισσες η Mason bee του γένους Osmia που φωλιάζει σε κάθε είδους σχισμές.

Κύριοι εκπρόσωποι των κοινωνικών μελισσών είναι οι Apis, στις οποίες ανήκει και η γνωστή μας μελιτοφόρα μέλισσα, οι Melipona, οι οποίες είναι μέλισσες μικρού μεγέθους που ζουν στην τροπική Αμερική και το μέλι τους συλλέγεται από τους Ινδιάνους και οι Bombus (βομβίνοι), στις οποίες ανήκουν οι αγριομέλισσες.

Οι μοναχικές μέλισσες της υπεροικογένειας των Apoidea
Οι Colletes είναι πρωτόγονες μέλισσες που μεταφέρουν τη γύρη μέσα στον πρόλοβό τους ή ανάμεσα στις τρίχες των πίσω ποδιών τους. Οι μέλισσες της άμμου διαθέτουν μια «βούρτσα» για τη γύρη στα πίσω πόδια και μπορούμε να τις διαχωρίσουμε από τους αλίκτες (στενομέλισσα) και τους μελίτες από τη μορφή των νευρώσεων στα φτερά τους ή από το μήκος της γλώσσας τους. Όλες αυτές οι μέλισσες σκάβουν στοές στο έδαφος, σε πυκνότερα ή αραιότερα συμπήγματα. Ορισμένες φορές εξαρτώνται από κάποιο είδος φυτού: έτσι, η Melitta heamorrhoidalis τρέφεται αποκλειστικά από το νέκταρ της καμπανούλας και τα αρσενικά κοιμούνται μέσα στα άνθη της!

Η πράσινη μέλισσα της οικογένειας Halictidae, της δεύτερης μεγαλύτερης οικογένειας Apoidea. Φωλιάζει στο έδαφος.

Στην υποοικογένεια των Μεγαχειλινών, τα θηλυκά διαθέτουν ένα ιδιαίτερο σύστημα συλλογής γύρης, τη σκούπα, η οποία αποτελείται από μια «βούρτσα» με σκληρές τρίχες πάνω στην επιφάνεια της κοιλιάς. Από αυτές, οι οσμίες είναι κοντόχοντρες, τριχωτές μέλισσες, μερικά είδη των οποίων μπορούν να κάνουν φωλιές μέσα στις κοιλότητες των δέντρων, του εδάφους ή ακόμα και μέσα στο κέλυφος ενός σαλιγκαριού! Ορισμένες οσμίες επιλέγουν να φτιάξουν τη φωλιά τους μέσα σε καλάμια, γεγονός που τους επιτρέπει να «αναπτύσσονται» μέσα σε καλάμια μπαμπού ή κούφιους κορμούς δέντρων. Το θηλυκό φτιάχνει μια κοιλότητα, η οποία περιέχει ένα σβόλο συμπιεσμένης γύρης, πάνω στον οποίο εναποθέτει ένα αβγό. Έπειτα, σφραγίζει την κοιλότητα με λάσπη. Τα αβγά από τα οποία θα γεννηθούν τα αρσενικά επωάζουν πιο γρήγορα από αυτά που θα γεννήσουν θηλυκά, και παράγονται τελευταία. Αυτό αποτρέπει τον μεγάλο «συνωστισμό» όταν θα βγουν οι μέλισσες: τα αρσενικά βγαίνουν πρώτα, έπειτα τα θηλυκά.

Μέλισσα του είδους Tawny mining bee (Andrena fulva), γνωστή και ως η μέλισσα της άμμου.

Τα είδη του γένους των Μεγαχειλών (Megachiles) μπορούν να αναστρέψουν τη κοιλιά τους για να τσιμπήσουν. Ορισμένα είδη ελαφρώς τριχωτών μελισσών κατασκευάζουν τη φωλιά τους με κομμάτια από φύλλα, τα οποία κόβουν με τα σαγόνια τους, και τα μεταφέρουν στη φωλιά τους. Ένα άλλο είδος τριχωτών μελισσών φτιάχνει τη φωλιά του με λάσπη ή χοντρή άμμο. Οι μέλισσες του γένους των Ανθιδίων είναι κοντόχοντρες και σε γενικές γραμμές ελαφρώς τριχωτές, με έγχρωμες κηλίδες στην κοιλιά τους. Τα είδη αυτά συνηθίζουν να χτίζουν τη φωλιά τους με φυτικές ίνες ή με ρητίνη. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε τις μέλισσες του γένους Coelioxys οι οποίες διαφέρουν μορφολογικά από τις υπόλοιπες της υποκοικογένειας των μεγαχειλινών: η κοιλιά τους είναι κωνική και δεν έχει «βούρτσα» για τη γύρη ,είναι ελαφρώς τριχωτές και η συμπεριφορά τους θυμίζει εκείνη του κούκου. Για παράδειγμα, μια θηλυκή μέλισσα του γένους (στηλίς) stelis punctulatissima εισχωρεί σε μια φωλιά ενώ απουσιάζει η θηλυκή οσμία και αφήνει εκεί ένα αβγό. Αυτό εκκολάπτεται πρώτο, και η προνύμφη που βγαίνει καταβροχθίζει τον άλλο γόνο και τρέφεται με τη γύρη από το κελί.

Η υποοικογένεια των Ανθοφορινών (Anthophorines) περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο και αυτή παράσιτα είδη μελισσών, αλλά και είδη όπως είναι οι ξυλοκόποι (μέλισσες ξυλουργοί) που φτιάχνουν τις φωλιές τους μέσα σε άψυχους κορμούς δέντρων. Τα είδη αυτά διαφέρουν μορφολογικά το ένα από το άλλο, και ορισμένα μπορούν να μπερδευτούν με τις σφήκες.

Βομβίνος (Bombus).

Οι βομβίνοι ζουν σε μικρές κοινωνίες οι οποίες ιδρύονται από μια γονιμοποιημένη βασίλισσα που αναπτύσσει μόνη της την αποικία πραγματοποιώντας τις διάφορες απαραίτητες εργασίες μόλις γεννηθεί η πρώτη γενιά εργατριών. Οι εργασίες διαμοιράζονται λοιπόν ανάμεσα στην ιδρύτρια και τις εργάτριες, οι οποίες μορφολογικά μοιάζουν πάρα πολύ, αλλά διαφέρουν όσον αφορά στη συμπεριφορά και τη φυσιολογία τους. Το φθινόπωρο, οι αποικίες αυτές παράγουν άφθονες βασίλισσες και κηφήνες. Οι γονιμοποιημένες βασίλισσες εγκαταλείπουν τη φωλιά τους και η μητρική αποικία διαλύεται. Οι μέλισσες αυτές θεωρούνται πρωτόγονες πολύ κοινωνικές (το χειμώνα δεν μένουν στην αποικία).

Πηγή: Σύγχρονη Μελισσοκομία-Henri Clement

Ίσως η πιο χαρακτηριστική ιδιότητα του μελισσιού ως υπεροργανισμού είναι η ικανότητά του να διατηρεί τη θερμοκρασία του μέσα σε ορισμένα για κάθε εποχή ανώτερα και κατώτερα όρια, παρά τη μεταβολή της θερμοκρασίας στο περιβάλλον. Αυτό συνιστά ένα παράδειγμα του γενικότερου βιολογικού φαινομένου της ομοιόστασης.

Η μελισσόσφαιρα που σχηματίζουν οι μέλισσες το χειμώνα για να κρατήσουν τη θερμοκρασία.

Στον κόσμο των εντόμων η ιδιότητα ειδικά της θερμικής ομοιόστασης του μελισσιού αποτελεί μοναδική εξαίρεση, καθώς αυτή την ιδιότητα την έχουν φυλογενετικά πιο ανώτεροι οργανισμοί, π.χ. τα θηλαστικά. Η ομοιόσταση πάντως με τη γενικότερη έννοιά της χαρακτηρίζει ακόμη και ολόκληρα οικοσυστήματα.

Οι μηχανισμοί ειδικά για τη θερμική ομοιόσταση του μελισσιού κατά τη χειμερινή περίοδο στα εύκρατα κλίματα είναι οι ακόλουθοι (Winston 1987): Ο πρώτος είναι η επιλογή του χώρου εγκατάστασης ενός αφεσμού. Ο χώρος αυτός στην ελεύθερη φύση είναι ως γνωστόν μια κουφάλα δένδρου συνήθως ή η κοιλότητα ενός βράχου, και παρέχει στον ένοικό του άμεση προστασία από βροχές, και ανέμους, αλλά και ως ένα βαθμό από τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος.

Μέλισσες φωλιάζουν σε κορμό δέντρου.

Από την στιγμή που θα έχει εγκασταθεί το μελίσσι στο συγκεκριμένο χώρο, οι μέλισσες θέτουν σε εφαρμογή το δεύτερο μηχανισμό, δηλαδή σφραγίζουν με πρόπολη μη απαραίτητα ανοίγματα, αποτρέποντας έτσι την διαφυγή (κυκλοφορία) του αέρα προς το περιβάλλον, η οποία συνεπάγεται απώλεια θερμότητας. Παράλληλα οι μέλισσες περιορίζουν για τον ίδιο σκοπό την είσοδο του ενδιαιτήματός τους στη διάρκεια του χειμώνα, σχηματίζοντας ένα είδος κουρτίνας με πρόπολη.

Ο τρίτος κατά σειράν μηχανισμός, ο οποίος βοηθάει τη θερμική ομοιόσταση του μελισσιού, είναι η ίδια η δομή των κηρηθρών σε συνδυασμό και με το γεγονός ότι αυτές είναι αναρτημένες κατ’ ευθείαν από την οροφή του ενδιαιτήματος. Τα άδεια κέρινα κελιά και ο αεροστεγανός αποκλεισμός των διαδρόμων μεταξύ γειτονικών κηρηθρών στο ύψος της οροφής συντελούν στο να εγκλωβίζεται εν μέρει εκεί ο θερμός αέρας και να διατηρεί για μεγαλύτερο διάστημα σημαντική ποσότητα από τη θερμότητά του. Ο εγκλωβισμός του αέρα στους συγκεκριμένους χώρους ενισχύεται με το σχηματισμό της μελισσόσφαιρας.

Η ίδια η μελισσόσφαιρα συνιστά τον πιο σημαντικό μηχανισμό ομοιόστασης του μελισσιού στη διάρκεια του χειμώνα. Στην θερμοκρασία των +18 °c οι μέλισσες αρχίζουν να συσπειρώνονται πλησιάζοντας η μια την άλλη ανάμεσα στους διαδρόμους των κηρηθρών. Η πυκνότητα των μελισσών είναι μεγαλύτερη στην περίμετρο της μελισσόσφαιρας, ενώ στο κέντρο η απόσταση μεταξύ τους παραμένει τόση, ώστε αυτές να κινούνται άνετα επάνω στις επιφάνειες των κηρηθρών.

Όσο η θερμοκρασία περιβάλλοντος πέφτει τόσο ο όγκος της μελισσόσφαιρας μειώνεται. Από ένα σημείο και κάτω σχηματίζεται στην περιφέρεια της μελισσόσφαιρας ένα στρώμα από πολύ πυκνά διατεταγμένες μέλισσες, που έχουν το κεφάλι τους στραμμένο προς το κέντρο της μελισσόσφαιρας και την κοιλιά τους προς τα έξω. Ο σχηματισμός αυτός ονομάζεται «φλοιός » της μελισσόσφαιρας. Το πάχος του φλοιού επίσης αυξομειώνεται αντιστρόφως ανάλογα προς την αυξομείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος, καθώς προστίθενται ή αφαιρούνται αντίστοιχα νέα στρώματα επάλληλα μελισσών. Αλλά και η πυκνότητα των μελισσών σε κάθε στρώμα αυξάνει όσο εξακολουθεί η πτώση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος. Με τη μεταβολή του όγκου της μελισσόσφαιρας μειώνεται η επιφάνεια ακτινοβολίας του μελισσιού έτσι ώστε η απώλεια θερμότητας αυτής της μορφής ανά μέλισσα περιστέλλεται δραματικά.

Υπέρυθρη θερμογραφία ενός μελισσιού που έχει σχηματίσει μελισσόσφαιρα το χειμώνα.

Εξάλλου με το μηχανισμό του φλοιού περιορίζεται στο ελάχιστο δυνατόν η απώλεια θερμότητας και με διάχυση στους γύρω χώρους. Σημαντικό ρόλο εδώ παίζει η τριχοφυία του θώρακα των μελισσών. Το τρίχωμα του συνόλου των μελισσών του «φλοιού» αποτελεί στην κυριολεξία μια πρώτης τάξεως «γούνα» για τη μελισσόσφαιρα, η οποία συγκρατεί τον ζεστό αέρα ανάμεσα στα πυκνά και διακλαδισμένα σαν στάχυ τριχίδια. Με όλες τις πιο πάνω αναφερόμενες ιδιομορφίες στη δομή και λειτουργία της μελισσόσφαιρας το μελίσσι κατορθώνει τελικά να δαπανά τη μικρότερη ανά μονάδα βιομάζας ποσότητα θερμότητος για να ξεχειμωνιάσει σε σύγκριση με όλα Τα θηλαστικά (Gordon et al 1982).

Η θερμότητα παράγεται στο κέντρο της μελισσόσφαιρας και διαχέεται προς την περιφέρεια. Αυτό έχει ως συνέπεια να παρουσιάζεται μια διαβάθμιση της θερμοκρασίας από το κέντρο προς το φλοιό της μελισσόσφαιρας. Η θερμοκρασία στην επιφάνεια του φλοιού πάντως δεν πέφτει ποτέ κάτω από τους +8 °c. Αυτό είναι και το κρίσιμο όριο για να μπορεί να συγκρατείται στη θέση της μια μέλισσα του φλοιού. Ωστόσο οι μέλισσες αλλάζουν θέση περιοδικά στη μελισσόσφαιρα. Αυτές του φλοιού μετά από κάποιο διάστημα μετακινούνται στα ενδότερα Και αντικαθίστανται από άλλες, πριν εξαντληθούν ενδεχομένως τα όρια αντοχής τους στο στρες των χαμηλών θερμοκρασιών.

Οι απαραίτητες θερμίδες για τη λειτουργία της μελισσόσφαιρας προέρχονται από την βιολογική καύση του μελιού με μικροδονήσεις των θωρακικών μυών, χωρίς να χρειάζεται να δονούνται και τα φτερά. Οι θωρακικοί μύες της μέλισσας αποδείχθηκε οτι είναι ο ποιό δραστήριος από πλευράς μεταβολισμού ιστός στο ζωικό βασίλειο (Esch,1964).

Μέλισσες κατά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες βγαίνουν έξω από την κυψέλη σχηματίζοντας ένα «γένι» στην πρόσοψη.

Το καλοκαίρι αντίθετα το μελίσσι διατηρεί τη θερμοκρασία του σταθερά στους 35 °C, που είναι η φυσιολογική για την ανάπτυξη του γόνου. Η μελισσόσφαιρα έχει ήδη διαλυθεί από Τα μέσα της άνοιξης, οι μέλισσες αφήνουν όλο και μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους όσο πλησιάζει το καλοκαίρι, πολλές βγαίνουν έξω από την κυψέλη σε ημέρες καύσωνα και σχηματίζουν ένα «γένι» στην πρόσοψη, σκιάζοντάς την. Η πρόπολη που στένευε το χειμώνα την είσοδο έχει και αυτή αφαιρεθεί από εκεί. Παράλληλα οι νεροκουβαλήτριες φέρνουν άφθονο νερό που ραντίζεται επάνω στις κηρήθρες, ενώ η ομάδα των αεριστριών φτερουγίζει «εν στάσει» μπροστά στην είσοδο απομακρύνοντας το ζεστό αέρα από το μελίσσι. Με την έντονη κυκλοφορία του αέρα εξατμίζεται γρήγορα και το ραντισμένο νερό και αυτό προκαλεί σχετική ψύξη.

Η ιδιότητα της θερμικής ομοιόστασης επιτρέπει στο μελίσσι να αντιμετωπίζει με επιτυχία τόσο υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες έως και +73 °c (Lindauer 1954), όσο και εξαιρετικά χαμηλές έως -80 °c (Southwick, 1988), αρκεί να έχει άμεση πρόσβαση σε νερό στην πρώτη περίπτωση και επαρκείς τροφές (μέλι) αποθηκευμένο στις κηρήθρες.

Μιχαήλ Δ. Υφαντίδης Καθ. Μελισσοκομίας Α.Π.Θ, iama.gr / MelissokomiaNet

Για την κοινωνία ο κηφήνας έχει μείνει ως ένας υποτιμητικός χαρακτηρισμός που προσδίδεται στους τεμπέληδες. Θυμάμαι μάλιστα έναν θείο μου (δεν θα πω το όνομά του 🙂 ) που αποκαλούσε τα παιδιά του κηφήνες. Ο χαρακτηρισμός αυτός προσδίδεται ενίοτε και στους γυναικάδες. Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι θεωρούν τον κηφήνα άχρηστο, καθώς δεν συλλέγει μέλι, δεν συμμετέχει σε άλλες εργασίες, ενώ τρώει απ’ το μέλι. Γι αυτό το λόγο άλλωστε δίνουν στα μελίσσια φύλλα κηρήθρας με προσχεδιασμένα εργατικά κελιά επάνω, ώστε να αποτρέψουν τις μέλισσες (όσο γίνεται) απ’ το να χτίσουν κηφηνοκελιά, τα οποία είναι ελαφρώς μεγαλύτερα και κατά συνέπεια απ’ το να παράγουν πολλούς κηφήνες.

Τα μάτια του κηφήνα είναι πολύ μεγαλύτερα απ’ των υπόλοιπων μελισσών ώστε να ανιχνεύουν τη βασίλισσα από μακριά κατά το πέταγμα τους προς τη γονιμοποίηση.

Σ’ αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να αποκαταστήσω την τιμή του παρεξηγημένου κηφήνα. Θα προσπαθήσω τουλάχιστον… Οι κηφήνες είναι πολύ ιδιαίτερα όντα. Δεν μπορούν να συλλέξουν μέλι γιατί δεν διαθέτουν προβοσκίδα αλλά ούτε και τα εργαλεία στα πόδια για τη μεταφορά της γύρης. Δεν διαθέτουν ούτε κεντρί! Ναι, δεν μπορούν να τσιμπήσουν. Είναι εντελώς άκακοι (παχουλούς και χαζούλιακες τους χαρακτήριζε ο δάσκαλός μου), σε αντίθεση με τις εργάτριες που μπορούν να στη “βαρέσουν” μόνο και μόνο επειδή έχει συννεφιά και τις εκνευρίζει. Μπορείτε να δώσετε έναν κηφήνα σε ένα παιδάκι για να παίξει, όπως ακριβώς και με ένα τζιτζίκι. Είναι πράγματι αγαθοί.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία για τον κηφήνα είναι ότι γεννιέται από αγονιμοποίητο ωάριο. Αν αρχίσετε να το επεξεργάζεστε αυτό στο μυαλό σας θα καταλήξετε στο επίσης εντυπωσιακό συμπέρασμα ότι δεν έχει πατέρα αλλά έχει παππού! Ο κόσμος των εντόμων είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό μας. Η βασίλισσα ανάλογα με το είδος των κελιών που βρίσκει γεννάει εργάτριες ή κηφήνες. Κηφήνας όμως μπορεί να γεννηθεί και από εργάτρια! Παρότι οι εργάτριες έχουν ουσιαστικά κατεστραμμένες ωοθήκες και δεν μπορούν να γονιμοποιηθούν, μπορούν να γεννήσουν κηφήνα καθώς αυτός δημιουργείται από αγονιμοποίητο ωάριο. Συμβαίνει σπάνια και κυρίως στις περιπτώσεις αρρενοτοκίας ενός μελισσιού, δηλαδή όταν αυτό μείνει για καιρό χωρίς βασίλισσα, δεν υπάρχει γόνος (άρα και συνέχεια στο είδος) και οι εργάτριες πάνω στον πανικό τους αρχίζουν να γεννάνε· αλλά μόνο κηφήνες. Είναι μία κατάσταση στην οποία αν δεν επέμβει ο μελισσοκόμος θεωρείται μη αναστρέψιμη.

Επάνω εργατικός γόνος και κάτω κηφηνοκελιά τα οποία όπως φαίνεται είναι λίγο μεγαλύτερα.

Ένα ακόμα εντυπωσιακό στοιχείο σχετικά με τον κηφήνα είναι ότι κατά την σεξουαλική πράξη, η οποία συμβαίνει στον αέρα και όχι μέσα στην κυψέλη, τα αναπαραγωγικά του όργανα εκρήγνυται μέσα στη βασίλισσα, με αποτέλεσμα, ο κηφήνας, να πέσει στο έδαφος και λίγο μετά να πεθάνει. Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα που η βασίλισσα δεν μπορεί να απαλλαγεί από τα γεννητικά όργανα του κηφήνα που έχουν μείνει μέσα της και επιστρέφει στην κυψέλη για να δεχτεί την βοήθεια των εργατριών, οι οποίες θα τα απομακρύνουν, πριν συνεχίσει το γαμήλιο ταξίδι της. Ένα φαντασμαγορικό ακροβατικό σόου με θανατηφόρο τέλος…

Ο κηφήνας χρειάζεται 24 ημέρες για να εκκολαφτεί, τις περισσότερες από κάθε άλλο μέλος της κυψέλης. Αφού γεννηθεί αρχίζει και περιφέρεται μέσα στην κυψέλη για λίγες ημέρες μέχρι να ξεκινήσει την πρώτη του δοκιμαστική πτήση. Ενώ από μια ηλικία και μετά μπορεί να τραφεί μόνος του, προτιμά να τον ταΐζουν οι εργάτριες… Ωραία λοιπόν έχω θέσει ως τώρα όλα όσα έχουν κάνει τον κηφήνα συνώνυμο της τεμπελιάς και έχουν μετατρέψει το όνομά του σε προσβλητικό χαρακτηρισμό. Γιατί όμως δεν είναι έτσι;

Τα αναπαραγωγικά όργανα του κηφήνα. Η καφέ ουσία στην άκρη είναι το σπέρμα του.

Ας δούμε καταρχάς αν ο κηφήνας είναι όντως τόσο άχρηστος όσο θεωρούμε και ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Το γεγονός ότι ο κηφήνας γίνεται δεκτός σε όλες τις κυψέλες και δεν εκδιώκεται από τις φρουρούς, σε αντίθεση με τις εργάτριες και τις βασίλισσες ξένων μελισσιών, μάλλον θα έπρεπε να μας έχει προβληματίσει.

Οι κηφήνες συμβάλουν στην διατήρηση της θερμοκρασίας της κυψέλης και μάλιστα καλύτερα απ’ τις εργάτριες μιας και έχουν μεγαλύτερο όγκο-φτερά. Σύμφωνα με τον Pierre Jean-Prost συμμετέχουν στην τροφάλλαξη, άρα στην μετατροπή νέκταρος σε μέλι, αν και σύμφωνα με κάποιες νεότερες θεωρίες σε πολύ μικρότερο βαθμό απ’ ότι πιστεύαμε. Ακόμα και έτσι όμως, διακόπτοντας ουσιαστικά την μεταφορά της φερομόνης, αναγκάζουν παραμάνες εργάτριες να μετατραπούν σε συλλέκτριες αυξάνοντας τη συλλογή νέκταρος και αντισταθμίζοντας κατά πολύ την ποσότητα που καταναλώνουν οι ίδιοι.

Είναι όμως αυτές οι εργασίες αρκετές ώστε να αποκαταστήσουν την τιμή του κηφήνα;

Βασικά βλέπουμε τα πράγματα από λανθασμένη οπτική γωνία. Ο σκοπός του μελισσιού δεν είναι να συλλέξει μέλι! Αυτός είναι ο σκοπός του μελισσοκόμου. Ο σκοπός του μελισσιού είναι η συνέχεια. Η διαιώνιση του είδους. Το μέλι είναι ένα αναγκαίο μέσο για να επιτευχθεί η διαιώνιση, δεν είναι όμως ο σκοπός. Απ’ την άλλη αντιμετωπίζουμε το μελίσσι σαν μία κοινωνία μελισσών. Άρα και τα μέλη της ως άτομα. Το έχω κάνει και εγώ από αυτό εδώ το blog. Το ξέρω είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αυτή η προσέγγιση γιατί οι μέλισσες είναι πολύ μακριά απ’ τον κόσμο των θηλαστικών που έχουμε συνηθίσει και κατανοούμε εύκολα. Μας θυμίζει κάποιου είδους sci-fi κοινωνία που μας γοητεύει, όμως η πραγματικότητα απέχει πολύ από αυτό. Το μελίσσι ΔΕΝ είναι κοινωνία, είναι ΑΤΟΜΟ! Είναι ένας υπεροργανισμός και οι μέλισσες είναι τα κύτταρα του. Καμία κοινωνία δεν λειτουργεί όπως το μελίσσι.

Μέλισσες θα σας επιτεθούν, θυσιάζοντας τον εαυτό τους, για να προστατέψουν την κυψέλη τους, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση μεταξύ τους ή κάποια εντολή μιας ελίτ. Απλά επειδή έτσι κρίνουν ότι πρέπει για το καλό του συνόλου. Θα αλλάξουν εργασία επειδή έτσι επιβάλουν οι συνθήκες. Κατά βούληση. Δεν λειτουργούν οι κοινωνίες με αυτά τα αντανακλαστικά. Έτσι λειτουργεί μόνο το σώμα μας. Όταν ένα ιός μας προσβάλει, μια ομάδα από αντισώματα θα αναλάβει να τον καταπολεμήσει, επειδή έτσι επιτάσσουν οι συνθήκες. Αν για παράδειγμα σταματήσετε να τρώτε, ο οργανισμός σας θα πρέπει άμεσα να βρει αλλού το καύσιμο ώστε να διατηρήσει την ενέργειά του και έτσι αρχίζει να σπάζει τη πρωτεΐνη από τους μυϊκούς ιστούς. Χωρίς κάποιος ή κάποια ομάδα να αποφασίσει τι πρέπει να γίνει και από ποια μέλη. Απλά επειδή έτσι δεν θα τεθεί σε κίνδυνο η επιβίωση του (υπερ)οργανισμού.

Κηφήνας και βασίλισσα κατά την σύζευξη τους στον αέρα.

Οι κηφήνες λοιπόν είναι τα αναπαραγωγικά όργανα αυτού του οργανισμού. Σκεφτείτε επίσης το εξής συσχετισμό. Τι παραπάνω κάνει μια βασίλισσα; Δεν χτίζει, δεν συλλέγει μέλι, ούτε γύρη, δεν φροντίζει το γόνο, ούτε καν τρώει αν δεν την ταΐσουν. Μόνο γεννάει. Τριγυρίζει στην κυψέλη αφήνοντας αυγά και τίποτα άλλο. Θεωρείται όμως το πιο σημαντικό μέλος της αποικίας και όχι άδικα γιατί είναι και η μόνη που εκτελεί την συγκεκριμένη εργασία. Άρα πολύτιμη.

Για έναν μελισσοκόμο ο κηφήνας είναι άχρηστος ή έστω ότι δεν είναι βλαβερός. Για έναν βασιλοτρόφο όμως είναι η ουσία της δουλειάς του. Είπαμε ότι ο κηφήνας προκύπτει παρθενογεννητικά και μεταφέρει μόνο το γονιδίωμα της μητέρας του. Έτσι είναι σημαντικότατος παράγοντας στην παραγωγή βασιλισσών. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου, ορίζονται απομακρυσμένα μέρη, όπως μικρά ακατοίκητα νησιά ή απομονωμένες πλαγιές βουνών στα ορεινά, ως τόποι σύζευξης βασιλισσών. Για τους σύγχρονους μελισσοκόμους η παραγωγή βασιλισσών είναι καθοριστικής σημασίας. Σε τέτοιες περιοχές όπου μπορεί να ελεγχθούν οι πληθυσμοί και το είδος των εντόμων, μπορεί να επιτευχθεί σύζευξη κηφήνων και βασιλισσών της ίδιας φυλής.

Όπως και στην κτηνοτροφία, έτσι και στη μελισσοκομία τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρήθηκε μια ανταλλαγή φυλών, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν ιθαγενείς φυλές και να δημιουργηθούν υβρίδια, τα οποία όπως αποδείχτηκε αργότερα παρουσίασαν μεγαλύτερες ευαισθησίες σε ασθένειες και μικρότερη προσαρμοστικότητα. Είναι γνωστό και πλέον αποδεκτό ότι η καλύτερη φυλή είναι πάντοτε η ντόπια φυλή και με βάση αυτό ο ρόλος των κηφήνων είναι καθοριστικής σημασίας. Μπορούμε να επιλέξουμε μια βασίλισσα ντόπιας φυλής, αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε από τι είδους κηφήνες θα γονιμοποιηθεί, δεδομένου ότι θα συζευχθεί με 10-12 από αυτούς έξω από την κυψέλη.

Αφεσμός μελισσών. Μέρος του πληθυσμού ενός μελισσιού, μαζί με την βασίλισσα εγκαταλείπει την κυψέλη οδεύοντας προς τη δημιουργία μιας καινούργιας αποικίας.

Για το ίδιο το μελίσσι ο κηφήνας είναι εξίσου σημαντικός. Οι κηφήνες αναθρέφονται την άνοιξη με σκοπό, όταν θα σμηνουργήσει το μελίσσι (φυσικός τρόπος πολλαπλασιασμού του μελισσιού, άρα και διαιώνισης του είδους που λέγαμε παραπάνω), να γονιμοποιήσει τη νέα βασίλισσα. Μην ξεχνάτε πως η φυσική πορεία ενός μελισσιού μέσα στο χρόνο είναι αυτή. Όχι να συλλέξει τόνους μέλι που θα μας αποφέρουν μεγάλο εισόδημα, αλλά να σμηνουργήσει. Όλο αυτό το διάστημα μέχρι το φθινόπωρο οι κηφήνες θα τριγυρίζουν μέσα στην κυψέλη. Κάπου εκεί όταν θα πλησιάζει ο χειμώνας και οι διαθέσιμες τροφές θα αρχίσουν να μειώνονται θα απομακρυνθούν από τη φρουρά της εισόδου και θα αφεθούν να πεθάνουν από την πείνα και το κρύο. Σκληρό, αλλά για το μελίσσι είπαμε προέχει η συνέχεια και την περίοδο του χειμώνα λόγω του κρύου οι μέλισσες δεν πετούν, άρα και οι κηφήνες δεν γονιμοποιούν, οπότε για εκείνη την περίοδο είναι πράγματι περιττοί. Θα ανατραφούν νέοι την άνοιξη. Κάτι αντίστοιχο δεν κάνει το μελίσσι άλλωστε και σε μια βασίλισσα που δεν γεννάει ικανοποιητικά; Την θανατώνει και την αντικαθιστά με συνοπτικές διαδικασίες.

Ο κηφήνας λοιπόν όχι μόνο άχρηστος δεν είναι, αλλά αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα για την ποιοτική παραγωγή βασιλισσών, ενώ έχει καθοριστική συμμετοχή στον βασικό σκοπό του μελισσιού που είναι η συνέχεια. Το μελίσσι είναι σαν ένα φυτό. Οι εργάτριες είναι οι ρίζες του, τα φύλλα του, ο κορμός του. Η βασίλισσα είναι ο ύπερος και ο κηφήνας οι στήμονες του άνθους.

Στράτος Σαραντουλάκης
Μελισσοκόμος

Μια νέα μελέτη αποδεικνύει πως οι μέλισσες έχουν ένα αξιοσημείωτο  επίπεδο νοημοσύνης παρά το μικρό εγκέφαλο που διαθέτουν. Η μελέτη μας δείχνει επίσης την ικανότητα που έχουν για την «διάδοση του πολιτισμού τους» και την ικανότητα να μαθαίνουν καθώς και να μεταδίδουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους.

Η ομάδα από το Πανεπιστήμιο Queen Mary of London, δήλωσε ότι πειράματα που γίνονται συχνά σε πιθήκους και πουλιά με σκοπό να ελέγξουν την νοημοσύνη τους, έδειξαν για πρώτη φορά ότι δεν είναι τα μόνα καθώς επίσης και τα έντομα μπορούν να επιδείξουν παρόμοιες δεξιότητες. Τα ευρήματα μας δίνουν στοιχεία ότι οι μέλισσες δείχνουν να μαθαίνουν και να μεταδίδουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους με σκοπό την διάδοση του πολιτισμού τους.