Στη λίμνη Πουρναρίου για την κουμαριά

Κάθε φθινόπωρο γίνεται ένας μικρός απολογισμός της χρονιάς που πέρασε. Δυστυχώς η φετινή χρονιά ήταν για τη μελισσοκομία, μακράν η χειρότερη, τουλάχιστον όσων χρόνων έχω ζήσει εγώ.


Ο περσινός χειμώνας ήταν ήπιος με αποτέλεσμα τα μελίσσια να μην καταπονηθούν ιδιαίτερα και να βγουν δυνατά, νωρίς την άνοιξη, γεμίζοντας αισιοδοξία τους μελισσοκόμους για τη συνέχεια. Η άνοιξη όμως δεν ήρθε ποτέ. Παρατεταμένες αλλά και άκαιρες βροχοπτώσεις, κρύο μέχρι και στις αρχές του καλοκαιριού, δημιούργησαν πολλά προβλήματα στην ανάπτυξη των σμηνών.

Δεν θυμάμαι άλλη χρονιά να ξεκινάω την εκτροφή βασιλισσών τόσο αργά, ουσιαστικά στις αρχές του καλοκαιριού και να βάζω τις βασίλισσες στις παραφυάδες, δέκα μέρες μετά στα μέσα του Ιούνη, υπό βροχή.

Ανοιξιάτικα μέλια δεν είδαμε καθόλου, αλλά και μετά στα δάση (έλατα και βελανιδιές) με το σταγονόμετρο. Την κρύα και βροχερή άνοιξη ακολούθησε ένα μακρύ και ξηρό καλοκαίρι. Φωτιές στον Έβρο και καταστροφές. Ελάχιστα μελίσσια κατέβηκαν στον κάμπο τον Αύγουστο υπό το φόβο των ψεκασμών, με αποτέλεσμα όσα έμειναν στο βουνό να πεινάσουν.

Το πεύκο κι αυτό με διακυμάνσεις. Δεν είναι πια η σταθερή νομή στην οποία βασιζόμασταν για να βγουν τα σπασμένα της χρονιάς. Αρχές φθινοπώρου και οι πλημμύρες της Θεσσαλίας δίνουν το τελειωτικό χτύπημα σε πολλούς. Το μόνο φως μέσα σ’ αυτό το σκοτάδι ο κισσός και ο αρκουδόβατος.

Κισσός και αρκουδόβατος

Εκείνες οι βροχές στα τέλη του Αυγούστου ήταν ό,τι χρειάζονταν. Όπου υπήρχε κισσός βούιζε ο τόπος απ’ τις μέλισσες. Η κίτρινη γύρη του τις έκανε να πάρουν τα πάνω τους. Μαζί και ο αρκουδόβατος, έδωσε λίγο μελάκι. Το φθινοπωρινό ρείκι, τουλάχιστον εδώ στην περιοχή της Πίνδου, δεν ευνοήθηκε απ’ τις υψηλές θερμοκρασίες και «κάηκε» γρήγορα, προσφέροντας λίγα.

Τελευταία ανθοφορία της χρονιάς, η κουμαριά. Μέλι για λίγους, αλλά εκλεκτούς. Έχει τις προϋποθέσεις να πάει καλά και να δώσει στα μελίσσια τις προμήθειες του χειμώνα. Βροχές προηγήθηκαν. Όχι πολλές, αλλά καλές. Αν και οι θερμοκρασίες είναι κοντά στα φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα θα πάει καλά.

Χωρίς κουμαριά το φετινό φθινόπωρο

Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος οι παραφυάδες και ένα μεγάλο μέρος του κοπαδιού μεταφέρθηκε στα ημιορεινά της Πίνδου για τις φθινοπωρινές ανθοφορίες. Κισσός, ακονιζιά, αρκουδόβατος απ’ τα τέλη Σεπτεμβρίου, ρείκι τον Οκτώβριο και κουμαριά το Νοέμβριο εξασφαλίζουν στα μελίσσια τις προμήθειες του χειμώνα και αν ο καιρός είναι ευνοϊκός δίνουν και τρύγο.

Φθινόπωρο και άνοιξη στη λίμνη Πουρναρίου.

Τελευταία όμως, όλο και πιο συχνά το φθινόπωρο είναι φτωχό. Οι υψηλές θερμοκρασίες και η παρατεταμένη ανομβρία των δύο πρώτων μηνών, που τείνουν να γίνουν καθεστώς, δε δίνουν τη δυνατότητα στα φυτά να ευδοκιμήσουν. Η ανθοφορία της ερείκης διαρκεί ελάχιστα πια, με αποτέλεσμα οι μέλισσες να μη μπορούν να την εκμεταλλευτούν και να χάνουν την πολύτιμη για την εποχή ανάπτυξη που προσφέρει.

Και ενώ η κουμαριά θεωρείται πιο ανθεκτική στις καιρικές μεταβολές, τελευταία δείχνει ότι επηρεάζεται καθοριστικά και αυτή από την κλιματική αλλαγή. Η κουμαριά για να αποδώσει χρειάζεται βροχές στις αρχές του φθινοπώρου και κρύο κατά την άνθιση, ή πιο σωστά τις συνηθισμένες για την εποχή του Νοεμβρίου θερμοκρασίες. Όμως φέτος ούτε βροχές είχαμε κατά την περίοδο Σεπτεμβρίου- Οκτωβρίου, ενώ οι θερμοκρασίες μέχρι και τα μέσα Νοεμβρίου ήταν αρκετά υψηλές με αποτέλεσμα να «στεγνώσει» το άνθος.

Από τότε και μετά ο καιρός χάλασε απότομα και οι μέλισσες κλείστηκαν στις κυψέλες τους με αποτέλεσμα να μη συλλέξουν μέλι. Φαίνεται ότι πλέον έχουν χαθεί οριστικά οι εποχές του φθινοπώρου και της άνοιξης και έχουμε μόνο δύο εποχές με μια απότομη και εξαιρετικά σύντομη μεταβατική περίοδο, ένα φαινόμενο αρκετά αρνητικό για την παραγωγή μελιού.

 

 

Τρύγος στην κουμαριά

Η παρατεταμένη περίοδος βροχοπτώσεων που ξεκίνησε το τελευταίο δεκαήμερο του Νοεμβρίου, κατά το οποίο συνήθως συλλέγεται το μέλι της κουμαριάς, καθυστέρησε ιδιαίτερα τον τρυγητό και μας δυσκόλεψε αρκετά στη συγκομιδή.

Η ανθοφορία της κουμαριάς φέτος ήταν όψιμη και πολύ έντονη. Οι υψηλές θερμοκρασίες όμως που επικράτησαν καθ΄όλη τη διάρκεια του φθινοπώρου ώθησαν τα μελίσσια να κρατήσουν γόνο μέχρι αργά, με αποτέλεσμα να καταναλώνεται το μεγαλύτερο μέρος του μελιού που συνέλεγαν. Έπειτα ακολούθησαν εντονότατες βροχές, χαρακτηριστικά στα Θεοδώριανα καταγράφηκαν τα μεγαλύτερα ύψη βροχής στη χώρα με 157 χιλιοστά, με αποτέλεσμα οι μέλισσες να κλειστούν μέσα και να σταματήσει η συλλογή.

Δυστυχώς ο τεράστιος αυτός όγκος νερού έπνιξε εκατοντάδες μελίσσια στην περιοχή του Μεσολογγίου και κυρίως κοντά στον Εύηνο ποταμό. Η πρόσβαση στο δικό μας μελισσοκομείο ήταν δύσκολη λόγω της ολισθηρότητας του κατεστραμμένου εδώ και καιρό οδοστρώματος. Παρ’ όλα αυτά ο τρύγος πραγματοποιήθηκε. Η συγκομιδή μπορεί να ήταν περιορισμένη, η ποιότητα του μελιού όμως μας αποζημίωσε. Η κουμαριά είναι ένα ιδιαίτερο μέλι με χαρακτηριστική υπόπικρη γεύση, η οποία ήταν εντονότατη φέτος και σκουροχάλκινο χρώμα. Μπορείτε να το βρείτε εδώ.

Μια εξαιρετικά δύσκολη μελισσοκομική χρονιά έφτασε στο τέλος της. Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον εδώ και όπως φαίνεται θα πρέπει να προσαρμοστούμε στα νέα αυτά δεδομένα. Σας ευχόμαστε καλές γιορτές με υγεία!

Τρύγος στην κουμαριά

Όταν μπήκε το φθινόπωρο τα μισά μελίσσια βρίσκονταν στην Παραμυθιά Θεσπρωτίας για το δεύτερο βάρεμα του πεύκου και τα υπόλοιπα στα ημιορεινά της Πίνδου για το ρείκι και την κουμαριά. Με το πεύκο όμως να μην αποδίδει και υπό τον φόβο ενός πιθανού δεύτερου lockdown, αποφάσισα στα μέσα Οκτωβρίου να μεταφέρω όλα τα μελίσσια στην κουμαριά.

Οι βροχές του Σεπτέμβρη και του Οκτώβρη ήταν αρκετά ικανοποιητικές και όλα έδειχναν ότι μόνο το κρύο θα μπορούσε να σταματήσει την κουμαριά, κάτι που τελικά δεν έγινε. Ο καιρός ήταν εξαιρετικός καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθοφορίας, ενώ ακόμα και οι παραφυάδες είχαν προλάβει να αναπτύξουν πληθυσμούς ικανούς να την εκμεταλλευτούν. Ακόμα και τα μικρά μελίσσια έδωσαν μέλι.

Οι σχετικά υψηλές θερμοκρασίες κράτησαν ανθισμένα φυτά μέχρι αργά το φθινόπωρο, όπως την ακονιζιά, τον κισσό και τον αρκουδόβατο, δίνοντας μια ξεχωριστή πινελιά στο μέλι. Το κουμαρόμελο έχει χρώμα καφέ (σκουροχάλκινο) με γκριζωπές αποχρώσεις και χαρακτηριστική υπόπικρη γεύση.

Η υπόπικρη γεύση του οφείλεται στην ουσία αρβουτίνη και όχι στην χαμηλή συγκέντρωση σακχάρων όπως λανθασμένα πιστεύεται γι αυτό άτομα με υψηλό σάκχαρο αίματος (υπεργλυκαιμία) θα πρέπει να συμβουλεύονται τον γιατρό τους πριν την κατανάλωση μελιού. Το μέλι κουμαριάς εμφανίζει υψηλή περιεκτικότητα σε φαινόλες και έντονη αντιοξειδωτική δράση η οποία έχει αποδοθεί στις υψηλές συγκεντρώσεις 2,5-υδροξυφαινυλαοξικό οξύ (homogentisic acid).

Δοκιμάστε το με παλαιωμένα κίτρινα τυριά αλλά και με νωπή γύρη σε γιαούρτι ώστε να αναδειχτεί η δυναμική της αντίθεσης των γεύσεων.

Φθινόπωρο στο βουνό

Μέχρι να μπει ο Οκτώβρης είχαμε ολοκληρώσει τις μεταφορές των μελισσιών στο βουνό για τις φθινοπωρινές ανθοφορίες της ερείκης και της κουμαριάς, εκτός από λίγων που παρέμειναν στα πεύκα. Ερείκη, ακονιζιά, κισσός και αρκουδόβατος ποτίστηκαν πολύ καλά απ’ τις βροχές και δίνουν ακόμα αρκετή γύρη.

Φθινόπωρο πάνω απ’ τη λίμνη Πουρναρίου.

Τα μελίσσια έχουν δυναμώσει, ανανέωσαν πληθυσμούς και δείχνουν έτοιμα για την κουμαριά που αναμένεται από μέρα σε μέρα. Αν δεν πέσει απότομα η θερμοκρασία τον Νοέμβριο ελπίζουμε ότι θα έχουμε μια καλή ανθοφορία που θα δώσει μέλι. Θυμίζουμε ότι το μέλι της κουμαριάς είναι πολύ ιδιαίτερο με χαρακτηριστική υπόπικρη γεύση και σκουροχάλκινο χρώμα.

Κουμαριά έτοιμη να ανθίσει!

Μέσα σε όλα αυτά άνθισαν και οι κουτσουπιές για δεύτερη φορά φέτος και μάλιστα τις δουλεύουν οι μέλισσες. Εκμεταλλευόμενοι τις ευνοϊκές συνθήκες της εποχής αποφασίσαμε να φυτέψουμε κάποια καρποφόρα δέντρα με μελισσοκομικό ενδιαφέρον.

Ανθισμένη κουτσουπιά το φθινόπωρο.

Αχλαδιές, αμυγδαλιές, βυσσινιές, μηλιές, φουντουκιές και καστανιές φυτεύτηκαν με σκοπό να ομορφύνουν το αγρόκτημα, να μας δώσουν καρπούς αλλά και να προσφέρουν νέκταρ και γύρη στις μέλισσες. Ιδίως οι καστανιές που ανθίζουν σε μια περίοδο που η περιοχή εδώ δεν έχει να δώσει πολλά.

Ακονιζιά, δίνει ακόμα γύρη.

Κάποια φυτά όπως για παράδειγμα η φουντουκιά που είναι αυτόστειρο φυτό, χρειάζονται και δεύτερη ποικιλία για την επικονίαση, γι αυτό απαιτείται μια μικρή έρευνα πριν την φύτευση. Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η σταυρεπικονίαση οδηγεί σε αύξηση στην καρπόδεση όπως και σε καλύτερη ποιότητα καρπών.

Καστανιά Πηλίου, δύο ετών. Προτιμάει τα όξινα εδάφη.

Έρευνα χρειάζεται επίσης και για την επιλογή του σημείου φύτευσης. Η παρουσία εδάφους με φτέρες παραδείγματος χάριν είναι δείκτης όξινου εδάφους φιλικού προς την καστανιά. Ελπίζουμε ότι εδώ θα βρουν τις συνθήκες που επιθυμούν και ότι μια μέρα θα πιούμε καφέ στη σκιά τους.

Πίσω στη λίμνη

Πως και πως περίμενα αυτές τις βροχές του Σεπτέμβρη. Είναι ο καθοριστικότερος παράγοντας για την έκβαση του φθινοπώρου και τα τελευταία χρόνια είχαν γίνει σπάνιες με αποτέλεσμα το μέλι της κουμαριάς να βγαίνει αρκετά δύσκολα.

Μπορεί η βασική ανθοφορία του φθινοπώρου εδώ στη λίμνη του Πουρναρίου στην Πίνδο, να είναι η κουμαριά, που λαμβάνει χώρα το Νοέμβριο, όμως ρυθμιστής του φθινοπώρου ήταν και θα είναι το ρείκι. Το φθινοπωρινό ρείκι, ανθίζει λίγο πριν την κουμαριά και μπορεί εδώ, να μη δίνει αμιγές μέλι όπως την άνοιξη, η ένταση της ανθοφορίας του όμως είναι αυτή που θα δώσει την δυνατότητα στις μέλισσες να δημιουργήσουν μεγάλους πληθυσμούς ικανούς να εκμεταλλευτούν την ανθοφορία της κουμαριάς.

Και για να συμβεί αυτό το ρείκι χρειάζεται νερό, ειδικά έπειτα από άνυδρα, θερμά και ξηρά καλοκαίρια. Εκτός της ερείκης και της πολύτιμης γύρης της, στην περιοχή υπάρχουν και άλλα αξιόλογα γυρεοδοτικά φυτά που ανθίζουν από τις αρχές ως τα μέσα του φθινοπώρου, όπως ο κισσός, η ακονιζιά και ο αρκουδόβατος και προετοιμάζουν τις μέλισσες για το ξεχειμώνιασμα.

Με αρκετά μελίσσια στα πεύκα για το “δεύτερο βάρεμα”, φόρτωσα όσα ήταν στον κάμπο, περιμένοντας όμως μερικές μέρες ώστε να στεγνώσει το χώμα και να μπορώ να φορτώσω και να ξεφορτώσω με το φορτηγό χωρίς απρόοπτα. Έπειτα απ’ τα χωματουργικά έργα που είχαν γίνει στο μελισσοκομείο την άνοιξη, η όλη διαδικασία έγινε πια πολύ πιο εύκολη, αν και έχουν να γίνουν ακόμα πολλά. Οι νύχτες που έχει φεγγάρι είναι ιδανικές για μεταφορές μελισσιών και η θέα της λίμνης το βράδυ μοναδική.

Τρύγος στην κουμαριά

Έπειτα από δύο άκαρπες χρονιές η κουμαριά μας έδωσε επιτέλους το μέλι της! Η φετινή χρονιά, παρά το γεγονός ότι δεν πήγαμε στα πεύκα (η μόνη σταθερή νομή πλέον), μπορεί να χαρακτηριστεί καλή, καθώς καταφέραμε και τρυγήσαμε και ανοιξιάτικο και καλοκαιρινό αλλά και φθινοπωρινό μέλι.

Ορεινό Μέλι κουμαριάς

Παρά το γεγονός ότι το φθινόπωρο δεν ξεκίνησε καλά, μιας και είχαμε υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες και σχεδόν όλο τον Σεπτέμβριο χωρίς βροχή, κάποιες ψιχάλες αλλά και οι πρώτες βροχές του Οκτώβρη δεν άφησαν τα φυτά να διψάσουν και κυρίως την σουσούρα (φθινοπωρινό ρείκι) που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει το πως θα ολοκληρωθεί η χρονιά.

Το μελισσοκομείο πάνω απ’ τη λίμνη Πουρναρίου, όπου το φθινόπωρο συλλέγεται το μέλι κουμαριάς.

Το ρείκι απροσδόκητα δούλεψε εξαιρετικά, τα μελίσσια εκμεταλλεύτηκαν την καλής ποιότητας γύρη του και δημιούργησαν μεγάλους πληθυσμούς, έτσι μπόρεσαν να είναι παραγωγικά κατά την ανθοφορία της κουμαριάς. Το ρείκι ευνοήθηκε πολύ απ’ τις υψηλές θερμοκρασίες με αποτέλεσμα ένας έμπειρος γευσιγνώστης να μπορεί να διακρίνει την σουσούρα στο μέλι που παράχθηκε στο τέλος.

Ο τρύγος ήταν αρκετά δύσκολος καθώς δε μπορεί να προσεγγίσει αυτοκίνητο και έτσι το κουβάλημα γίνεται με τα χέρια, με αποτέλεσμα να χρειαστούμε αρκετές μέρες. Το κουμαρόμελο έχει σκουροχάλκινο χρώμα με ελαφρώς υπόπικρη γεύση, η οποία οφείλεται στο γλυκοζίδιο αρβουτίνη. Κρυσταλλώνει γρήγορα αποκτώντας μια βουτυρένια υφή, η οποία μπορεί να συνδυαστεί με γιαούρτι και γύρη. Σε ρευστή μορφή η κουμαριά μπορεί να αποτελέσει μια εξαιρετική εναλλακτική πρόταση για τα μελομακάρονα.

Μέλισσα σε άνθος κουμαριάς.

Το μέλι της κουμαριάς παρουσιάζει υψηλή περιεκτικότητα σε φαινόλες, τανίνες, που έχουν αντισηπτικές ιδιότητες για το ουροποιητικό σύστημα και έντονη αντιοξειδωτική δράση η οποία έχει αποδοθεί στις υψηλές συγκεντρώσεις 2,5-υδροξυφαινυλαοξικό οξύ (homogentisic acid). Έχει λιγότερες θερμίδες λόγω του χαμηλού ποσοστού γλυκόζης και φρουκτόζης και έτσι συνίσταται σε περιπτώσεις δίαιτας. Δοκιμάστε το!

Τρυγήσαμε μέλι κουμαριάς!

Στις αρχές του φθινοπώρου μεταφέραμε τα μελίσσια μας στις κατάφυτες πλαγιές της οροσειράς της Πίνδου, γύρω από τη λίμνη Πουρναρίου, σε υψόμετρο 450 μέτρων. Ο αρχικός μας στόχος ήταν η ανθοφορία της ερείκης, η οποία όμως ενώ βοήθησε τα μελίσσια να αναπτυχθούν, δεν έδωσε μέλι ώστε να πάρουμε. Μετά τον Οκτώβρη το μόνο φυτό που μπορεί να δώσει μέλι είναι αυτό της κουμαριάς.

koumariaΤο μέλι της κουμαριάς.

Από την κουμαριά προκύπτει ένα σπάνιο και πολύ ιδιαίτερο μέλι με χαρακτηριστική υπόπικρη γεύση, σκουροχάλκινο χρώμα και αρωματικές νότες πικρής καραμέλας. Είναι σπάνιο γιατί η συλλογή του είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Δεν εξαρτάται ούτε από τους χειρισμούς του μελισσοκόμου, αλλά ούτε και από τις μέλισσες. Λίγο μετά τη συγκομιδή του κρυσταλλώνει αποκτώντας μια πολύ ξεχωριστή βουτυρένια υφή. Η υπόπικρη γεύση του, στην οποία οφείλει και την διεθνή ονομασία του ως “bitter honey” αποδίδεται στο γλυκοζίδιο αρβουτίνη.

koumaria3Το μελισσοκομείο στη λίμνη Πουρναρίου, στην Πίνδο, απ’ όπου τρυγήσαμε το μέλι της κουμαριάς.

Το μέλι κουμαριάς εμφανίζει υψηλή περιεκτικότητα σε φαινόλες, τανίνες, που έχουν αντισηπτικές ιδιότητες για το ουροποιητικό σύστημα και έντονη αντιοξειδωτική δράση η οποία έχει αποδοθεί στις υψηλές συγκεντρώσεις 2,5-υδροξυφαινυλαοξικό οξύ (homogentisic acid). Οι θερμίδες που εμπεριέχει το μέλι κουμαριάς είναι λιγότερες από τα άλλα μέλια λόγω του χαμηλού ποσοστού γλυκόζης και φρουκτόζης και έτσι συνίσταται σε περιπτώσεις δίαιτας. Το συγκεκριμένο μέλι χρησιμοποιείται στο εξωτερικό από μεγάλους σεφ για τη δημιουργία γκουρμέ πιάτων, καθώς συνδυάζοντας την υπόπικρη γεύση του αναδεικνύουν τις αντιθέσεις.

koumaria1Το μελισσοκομείο στη λίμνη Πουρναρίου, στην Πίνδο, απ’ όπου τρυγήσαμε το μέλι της κουμαριάς.

Μπορείτε να κρατήσετε σε μια “ημικρυσταλλωμένη” κατάσταση το μέλι, αφήνοντάς το κοντά στο καλοριφέρ ή δίπλα στο τζάκι. Έτσι θα του δώσετε μια μοναδική κρεμώδη υφή στην οποία μπορείτε να βουτήξετε ώριμα και παλαιωμένα κίτρινα τυριά, αναδεικνύοντας την δυναμική της αντίθεσης των γεύσεων. Επίσης μπορείτε να δοκιμάσετε την κουμαριά σε αφέψημα φασκόμηλου, το οποίο είναι και αυτό πικρό, ώστε να διαπιστώσετε την αρμονία των δύο γεύσεων. Τέλος το μέλι κουμαριάς είναι εκπληκτικό όταν συνδυαστεί με φρέσκια γύρη στο γιαούρτι.

Δοκιμάστε το!