Η μελισσοκομία στη βορειοδυτική Συρία, η οποία κάποτε γνώρισε σπουδαίες μέρες, αντιμετωπίζει προκλήσεις λόγω του πολέμου και των συνεπειών του, εν μέσω έλλειψης υποστήριξης.

Σύρος μελισσοκόμος στην επαρχία Ιντλίμπ φωτογραφημένος το Μάιο του 2022 από τον Omar haj kadour.

Ο Συριακός εμφύλιος πόλεμος που ξεκίνησε το 2011, έπειτα από την εξέγερση στα πλαίσια της Αραβικής Άνοιξης, είχε σαφή αντίκτυπο στη μελισσοκομία, τόσο στην παραγωγή όσο και στην εμπορία του μελιού, κυρίως στη βορειοδυτική Συρία, καθώς οι μελισσοκόμοι έχασαν σημαντικά βοσκοτόπια με την πάροδο των ετών.

Η σχετική ηρεμία που επικρατεί στην περιοχή σήμερα δίνει την ελπίδα στους μελισσοκόμους ότι θα αντισταθμίσουν τις απώλειες. Αν και η ύπαιθρος του Ιντλίμπ, του Χαλεπίου και του Αφρίν, που ελέγχεται πια από τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης έπειτα από την Τουρκική στρατιωτική εισβολή, είναι πλούσια σε λουλούδια και νέκταρ και οι κλιματικές συνθήκες είναι κατάλληλες για μελισσοκομία και παραγωγή μελιού, οι μελισσοκόμοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις.

Μαχητές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού που υποστηρίζονται από την Τουρκία ξεκουράζονται σε ένα χωράφι στο ανατολικό Αφρίν (Μάρτιος 2018)

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών που εκδόθηκαν το 2019, η μελισσοκομία ήταν μια παραδοσιακή βιομηχανία στη Συρία πριν από τον πόλεμο του 2011 και υπήρχαν πάνω από 700.000 κυψέλες οι οποίες παρήγαγαν μέλι, βασιλικό πολτό και κερί. Η έκθεση ανέφερε επίσης ότι ένας μελισσοκόμος μπορούσε να ζήσει από την παραγωγή του εάν είχε τουλάχιστον 100 κυψέλες, οι οποίες ήταν σε θέση να παράγουν κατά μέσο όρο 20 έως 25 κιλά μέλι ετησίως ανά κυψέλη.

Ο Μοχάμεντ αλ-Χουσεΐν, επικεφαλής της Ένωσης Ελεύθερων Μελισσοκόμων στην ύπαιθρο του Χαλεπίου, έχασε πολλές κυψέλες και τεράστια χρηματικά ποσά. Αναγκάστηκε να συνενώσει πολλά απ’ τα 140 μελίσσια του ώστε να γίνουν παραγωγικά με αποτέλεσμα να μείνουν 40. «Οι μελισσοκόμοι έχουν υποστεί τεράστιες απώλειες τα τελευταία δύο χρόνια λόγω των κλιματικών συνθηκών και των καιρικών διακυμάνσεων που επηρέασαν τα βοσκοτόπια και την ανθοφορία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής, τη μείωση του αριθμού των κυψελών και την ανάγκη για τάισμα των μελισσών, αυξάνοντας το κόστος. Πολλοί μελισσοκόμοι έχουν επίσης εκτοπιστεί και οι τοπικές αρχές δεν προσφέρουν καμία υποστήριξη».

Σύμφωνα με τον Χουσεΐν πολλοί μελισσοκόμοι εγκατέλειψαν το επάγγελμα λόγω των μεγάλων απωλειών ή ως απόρροια του εκτοπισμού, ενώ πρόσθεσε «Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια που αντιμετωπίζουμε είναι οι υψηλές τιμές. Για παράδειγμα, η τιμή μιας ξύλινης κυψέλης στο παρελθόν ήταν 24 δολάρια και σήμερα είναι 42 δολάρια. Αυτό προστίθεται στη μείωση των βοσκοτόπων. Παλαιότερα μπορούσαμε να περιπλανηθούμε ελεύθερα από την Νταράα στα νότια, προς την ακτή και τα βουνά στη δυτική Συρία για να βρούμε το νέκταρ των εσπεριδοειδών και δυτικά στην ύπαιθρο της Δαμασκού για να βρούμε γλυκάνισο, καθώς και κατά μήκος του ποταμού Ευφράτη στη βορειοανατολική Συρία όπου ανθίζει το βαμβάκι». Η τιμή του μελιού μπορεί να έχει ανέβει από τα 8 δολάρια στα 10 στη λιανική, όμως η ζήτηση έχει μειωθεί πολύ.

Μελισσοκόμοι του Ιντλίμπ ταξιδεύουν όπου μπορούν για να βρουν το κατάλληλο περιβάλλον για τις μέλισσες τους. [Ali Haj Suleiman/Al Jazeera]

Η μελισσοκομία είναι η μόνη δουλειά που γνώρισε ποτέ ο 29χρονος Αχμάν αλ-Χασάν από το Ιντλίμπ. «Δεν υπάρχει πια αρκετή γη για τις μέλισσες», εξηγεί απογοητευμένος «Πριν από την τρέχουσα κατάσταση, είχαμε εκτάσεις γης να δουλέψουμε». Στο Ιντλίμπ εκτιμάται ότι το 97% των κατοίκων ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και οι περισσότεροι είναι εσωτερικά εκτοπισμένοι.

Ο Χασάν παίρνει τα ρίσκα του. Συχνά μετακινεί τα μελίσσια του κοντά στα τουρκικά σύνορα ή ακόμα και κοντά στις γραμμές του μετώπου ώστε να εξασφαλίσει ότι οι μέλισσές του θα έχουν πρόσβαση σε φυτά. «Ανησυχούμε όταν τοποθετούμε τις κυψέλες κοντά στην πρώτη γραμμή του πολέμου, αλλά είναι καλύτερο από το να αφήσουμε τις μέλισσες να πεθάνουν απ’ την πείνα» λέει.

Ο μελισσοκόμος Αχμάν αλ-Χασάν με ένα πλαίσιο μελιού. [Ali Haj Suleiman/Al Jazeera]

«Δεν εξάγουμε τίποτα» συνεχίζει ο Χασάν «βασιζόμαστε αποκλειστικά στην τοπική αγορά». Όμως η τοπική αγορά στη βορειοδυτική Συρία έχει καταρρεύσει οικονομικά. Η τουρκική λίρα, το κύριο νόμισμα που χρησιμοποιείται στην περιοχή, έχει χάσει απότομα την αξία της, ενώ τα πράγματα επιδεινώθηκαν ακόμα περισσότερο μετά τη Ρωσο-Ουκρανική σύγκρουση. Εκτός αυτού η άνοδος της θερμοκρασίας και η μείωση των βροχοπτώσεων έχουν πλήξει τη βόρεια Συρία τα τελευταία χρόνια. Οι βροχοπτώσεις είναι σποραδικές και συμβαίνουν τις πιο απροσδόκητες στιγμές.

Προς το παρόν οι μελισσοκόμοι της Συρίας θα συνεχίσουν να ρισκάρουν μετακινώντας τις μέλισσες τους προς τα τουρκικά σύνορα ελπίζοντας ότι αυτές θα βρουν πιο πράσινα βοσκοτόπια.

πηγές: Aljazeera, Al-Monitor

Στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών, παράγεται το 80% των αμυγδάλων παγκοσμίως! Είναι εύλογο ότι μια καλλιέργεια τέτοιας κλίμακας δεν απαιτεί μόνο μεγάλες ποσότητες νερού, αλλά και ένα τεράστιο αριθμό επικονιαστών.

Για να γονιμοποιηθούν οι αμυγδαλιές και να παραγάγουν ποιοτικότερους αλλά και περισσότερους καρπούς, χρειάζονται 2 κυψέλες ανά στρέμμα. Οι ποικιλίες της αμυγδαλιάς στην πλειονότητά τους είναι αυτόστειρες και χρειάζονται σταυρεπικονίαση, πράγμα που σημαίνει ότι οι μέλισσες είναι απολύτως απαραίτητες. Συνολικά κάθε χρόνο μεταφέρονται 1,7 εκατομμύρια μελίσσια, από κάθε πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών, στην μεγαλύτερη μαζική μετακίνηση μελισσοσμηνών παγκοσμίως. Δηλαδή το 70% όλων των διαθέσιμων κυψελών των ΗΠΑ σύμφωνα με τον Gene Brandi, μελισσοκόμο και αντιπρόεδρο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Μελισσοκομίας.

Φυσικά όλος αυτός ο στρατός από μέλισσες δεν παραμένει στην Καλιφόρνια για πολύ. Η ανθοφορία της αμυγδαλιάς διαρκεί 2-3 εβδομάδες και μετά η περιοχή μετατρέπεται σε έρημο, που δε μπορεί να θρέψει όλες αυτές τις μέλισσες. Βέβαια οι μελισσοκόμοι στις ΗΠΑ είναι μαθημένοι καθώς μετακινούνται και για τα μανταρίνια στη Φλόριντα αλλά και για τα κεράσια στην πολιτεία της Ουάσινγκτον. Όμως τίποτα δεν συγκρίνεται με τον πανικό που επικρατεί κατά την ανθοφορία της αμυγδαλιάς.

Τι κάνει όμως τους μελισσοκόμους να διανύουν τόσο μεγάλες αποστάσεις, ξεκινώντας ακόμη και από το Μέιν, στην ανατολική ακτή, για μια ανθοφορία; Η αλήθεια είναι ότι οι αμυγδαλοπαραγωγοί πληρώνουν από $165 έως και $200 ανά κυψέλη! Σύμφωνα με τον Brandi τα έσοδα των μελισσοκόμων από το μέλι δεν είναι σταθερά κάθε έτος, ενώ οι παραγωγές έχουν μειωθεί τα τελευταία χρόνια. Το 2012 για παράδειγμα, οι μελισσοκόμοι των ΗΠΑ έβγαλαν 283 εκατομμύρια δολάρια από το μέλι, έναντι περίπου 656 εκατομμυρίων δολαρίων από την επικονίαση.

Ποιος είναι όμως ο αντίκτυπος στην υγεία των μελισσών όταν τρέφονται αποκλειστικά από μονοκαλλιέργειες; Τα φυτοφάρμακα και οι ρυθμιστές ανάπτυξης επιβαρύνουν τις μέλισσες. Κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας της αμυγδαλιάς στην Καλιφόρνια το 2014, ένα ποσοστό μεταξύ του 15 και 25% των μελισσών υπέστη σοβαρές βλάβες. Από ολοκληρωτική κατάρρευση αποικιών, έως την εμφάνιση, στην επόμενη γενιά, παραμορφωμένων μελισσών.

Οι μεγάλες μονοκαλλιέργειες είναι το ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη παρασίτων και αυτό έχει ως συνέπεια την αντιμετώπιση με χημικά. Συνάμα όταν συγκεντρώνεται τόσο μεγάλος αριθμός μελισσιών σε μια τόσο στενή γεωγραφική περιοχή διευκολύνεται η διάδοση ιών και άλλων παθογόνων παραγόντων μεταξύ των μελισσών.

Οι μέλισσες επίσης στρεσάρονται αρκετά κατά τις μεταφορές και στη συγκεκριμένη περίπτωση το ταξίδι είναι πολύ μεγάλο. Ο Jeff Pettis, από το USDA, είχε δημοσιεύσει μια έρευνα, σύμφωνα με την οποία οι μέλισσες παρουσίαζαν δυσκολία να αναπτύξουν πλήρως τους αδένες τους, έπειτα από μακροχρόνια ταξίδια και αυτό είχε επίπτωση στην επόμενη γενιά καθώς δεν μπορούσαν να την ταΐσουν σωστά.

Σε αυτό ήρθε να προστεθεί και ο νέος νόμος για τα φορτηγά στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τον οποίο για λόγους ασφαλείας θα πρέπει να υπάρχει 10ωρη στάση για κάθε 11 ώρες ταξίδι, με τα φορτηγά να παρακολουθούνται με ηλεκτρονική συσκευή.

Οι μελισσοκόμοι αντέδρασαν καθώς θεώρησαν ότι το να σταματήσουν σε θερμές περιόδους της ημέρας θα έθετε τις μέλισσες σε κίνδυνο καθώς αυτές θα παρέμεναν κλεισμένες. Όμως δεν μπορεί και κάποιος να οδηγεί για 20 ώρες συνεχόμενες.

Πίσω στην Καλιφόρνια οι αμυγδαλιές συνεχίσουν να αυξάνονται. Από το 2005 έχουν αυξηθεί κατά 50% και μην ξεχνάτε πως για κάθε νέο στρέμμα χρειάζονται και 2 νέες κυψέλες ενώ μόνο πέρυσι η αύξηση άγγιξε το 5%. Για το 2018 θα χρειαστούν 1,9 εκατομμύρια μελίσσια.

Όμως φέτος παρατηρείται μείωση της τάξης του 15% του ενδιαφέροντος των μελισσοκόμων για την ανθοφορία της αμυγδαλιάς, είτε λόγω της καλοκαιρινής ξηρασίας σε Ντακότα και Μοντάνα, είτε λόγω των τυφώνων Harvey και Irma που έφεραν ισχυρούς ανέμους, βροχές και σημαντικές πλημμύρες στη Φλόριντα και το Τέξας.  Τα μελίσσια χρειάστηκαν συμπληρωματική σίτιση και όχι τροφή από φυσικές πηγές με αποτέλεσμα να μην είναι “έτοιμα” για μια τέτοια μετακίνηση… Εικόνες μεγάλου συνωστισμού, όπως αυτή παραπάνω δεν αναμένεται να επαναληφθούν και φέτος. Θα μάθουμε σύντομα τι επίπτωση μπορεί να έχει αυτό.

Στράτος Σαραντουλάκης
(με πηγές από: beeculture, motherjones)

Στα ορεινά της βορειοδυτικής Ιβηρικής Χερσονήσου, στην περιοχή της Γαλικίας, οι μελισσοκόμοι βρήκαν αυτόν τον ευφάνταστο τρόπο για να προστατεύουν τα μελίσσια απ’ τις αρκούδες αλλά και τις πυρκαγιές.

Η κυκλική αυτή πέτρινη κατασκευή χρησιμοποιούνταν από τους παλαιότερους μελισσοκόμους. Σήμερα οι νεότεροι την έχουν διατηρήσει σε πολύ καλή κατάσταση και μάλιστα κάθε κάτοικος του κοντινού χωριού έχει εκεί και από ένα μελισσάκι.

Η Γαλικία είναι αυτόνομη κοινότητα της Ισπανίας από το 1981, με πρωτεύουσα το Σαντιάγο ντε Κομποστέλα.

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Σλοβένικης μελισσοκομίας, που έχει αποκτήσει διεθνή αναγνώριση, είναι η λαϊκή τέχνη ζωγραφικής κυψελών, κάτι που δεν γίνεται πουθενά αλλού στον κόσμο. Οι αρχές αυτής της λαϊκής τέχνης βρίσκονται αρκετά πίσω, στα μέσα του 18ου αιώνα.

Στην Σλοβενία χρησιμοποιούν τα γνωστά μελισσόσπιτα, τα οποία είναι μεγάλες ξύλινες κατασκευές, σαν δωμάτια, τα οποία βρίσκονται διασκορπισμένα στην ύπαιθρο και μέσα τους τοποθετούνται οι κυψέλες, ώστε να προστατεύονται από το κρύο. Οι έξοδοι αυτών των κυψελών είναι φυσικά προς τα έξω και για να μην δημιουργείται παραπλάνηση των μελισσών κατά την επιστροφή, ζωγραφίζονται τα μπροστινά μέρη των κυψελών ώστε να ξεχωρίζουν.

Το γεγονός αυτό αποτέλεσε πρόκληση για πολλούς λαϊκούς καλλιτέχνες οι οποίοι ανέλαβαν να διακοσμήσουν τις κυψέλες αυτές με folk θέματα από την καθημερινή ζωή, δημιουργώντας ένα συναρπαστικό αποτέλεσμα, αναγάγοντας τα μελίσσια σε ένα είδος υπαίθριας γκαλερί τέχνης. Οι ζωγραφιές αυτές, φυσικά βοηθούν τις μέλισσες να βρίσκουν πιο εύκολα τον προσανατολισμό τους, αλλά και τον μελισσοκόμο να ξεχωρίζει τα μελίσσια του.

Τα μουσεία της Σλοβενίας διατήρησαν έναν μεγάλο αριθμό πρωτότυπων έργων ζωγραφικής, από τα οποία έχουν γίνει αμέτρητα αντίγραφα και τα οποία πωλούνται ως αναμνηστικά. Πολλοί Σλοβένοι μελισσοκόμοι αρέσκονται ακόμα και σήμερα να διακοσμούν τα μελίσσια τους με τα παλιά μοτίβα, αλλά οι περισσότεροι χρησιμοποιούν νέα.

Σύμφωνα με τον Joze Koželj, μελισσοκόμο ο οποίος διατηρεί ένα μουσείο μελισσοκομίας, αρχικά οι καλλιτέχνες αυτοί ήταν άγνωστοι και φτωχοί ταξιδιώτες οι οποίοι δεν είχαν να πληρώσουν για κατάλυμα και έτσι αναλάμβαναν να ζωγραφίσουν τις κυψέλες με αντάλλαγμα να τους δοθεί ένα κρεβάτι. Αργότερα, αρκετοί από αυτούς έγιναν γνωστοί και πληρώνονταν για τη δουλειά τους, όπως η διάσημη οικογένεια των Šubic.

Τα θέματα που επέλεγαν ήταν θρησκευτικά, σκηνές από διάφορα τοπικά έθιμα αλλά και αστείες καθημερινές στιγμές. Όπως για παράδειγμα αυτή όπου ένας κυνηγός έκαστε να ξαποστάσει κάτω από ένα δέντρο και αφού ήπιε και λίγο αποκοιμήθηκε. Τότε ήρθαν τα ζώα και του ξύρισαν το μουστάκι. Και ενώ μπορούμε να φανταστούμε ότι οι άνθρωποι αυτοί έπρεπε να δουλέψουν πολύ σκληρά στην καθημερινή τους ζωή, δεν έχασαν την αίσθηση του χιούμορ τους και την ικανότητά τους να βλέπουν πάντα τη λαμπρή πλευρά της ζωής.

Ή αυτός ο πίνακας όπου ένας καμπουριασμένος άνδρας με μπαστουνάκι περνάει κάτω από ένα δέντρο όπου ζει ένα μελίσσι και άθελά του το ενοχλεί με αποτέλεσμα να τον τσιμπήσουν οι μέλισσες, καθώς όμως προσπαθεί να ξεφύγει τα τσιμπήματα θεραπεύουν τους ρευματισμούς του.

Όλες αυτές οι κυψέλες συνοψίζουν τη συλλογική σοφία της παράδοσης της μελισσοκομίας στη Σλοβενία. Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστες.

Το βραβευμένο μέλι της Υεμένης αποτελούσε για χρόνια ένα απ’ τα σημαντικότερα εξαγώγιμα προϊόντα της χώρας, όμως ο καταστροφικός εμφύλιος πόλεμος είχε πολύ αρνητικές επιπτώσεις. Η Υεμένη είναι από τις φτωχότερες αραβικές χώρες με ποσοστό ανεργίας 40% και ταχύτατη αύξηση του πληθυσμού.

Η οικονομία εξαρτάται κυρίως από τα μικρά αποθέματα πετρελαίου που όμως έχουν σχεδόν εξαντληθεί. Στην παραλιακή ζώνη Τιχάμα καλλιεργείται σησάμι, βαμβάκι, καπνός, φοινικόδεντρα και ρύζι. Στις δυτικές πλαγιές της οροσειράς και μέχρι ύψους 2.000 μ., καλλιεργείται καφές, στις οάσεις δε των κοιλάδων και την εσωτερική χώρα, σιτηρά, οπωροφόρα, συκιές και αμπέλια. Από διάφορα δε αυτοφυή φυτά εξάγεται το αραβικό κόμμι, βάλσαμο και λιβάνι.

Το σπουδαιότερο από τα προϊόντα της Υεμένης είναι ο καφές, που παράγεται σε πολύ καλή ποιότητα και καλλιεργείται στην παραλιακή περιοχή της Μόκας, μέχρι τις ψηλές οροσειρές. Από το λιμάνι της Μόκας γίνεται και η εξαγωγή του περίφημου καφέ και των άλλων προϊόντων της χώρας. Η Υεμένη παράγει και λουλάκι (ινδικόν). Στην Ερυθρά θάλασσα αλιεύονται και μαργαριτάρια.

Ας μείνουμε όμως στο μέλι. Το πιο γνωστό (και κατά πολλούς το καλύτερο) μέλι της Υεμένης είναι το Sidr. Ένα παχύρρευστο και σκουρόχρωμο μέλι που παράγεται από το αρχαίο ακανθώδες δέντρο με τη λατινική ονομασία Ziziphus spina-christi (Sidr tree) που στα ελληνικά είναι γνωστό με το εκπληκτικό Ακανθώδης τζιτζιφιά του Χριστού. Λένε ότι τα τζίτζιφα, οι καρποί του δέντρου, ήταν το πρώτο φρούτο που έφαγε ο προφήτης Αδάμ όταν κατέβηκε στη Γη. Το ξύλο του δέντρου χρησιμοποιήθηκε από τον Σολομώντα αλλά και από αρκετούς Φαραώ για να χτίσουν παλάτια και ναούς.

Το μέλι μαζεύεται δύο φορές τον χρόνο στα απομακρυσμένα βουνά Hadramaut, στα νοτιοδυτικά και κεντρικά υψίπεδα όπου το κλίμα είναι πολύ πιο ευχάριστο. Στα ανατολικά βρίσκεται τμήμα της τεράστιας ερήμου “Ρουμπ αλ Χάλι” που κατοικείται από Βεδουίνους νομάδες και το περιβάλλον εκεί δεν είναι φιλόξενο για τις μέλισσες.

Ο πρόεδρος Αμπντ αλ-Ραμπ Μανσούρ αλ-Χαντί παραιτήθηκε έπειτα από την κατάληψη της πρωτεύουσας από τους Σιίτες αντάρτες Χούτι τον Ιανουάριο του 2015. Έκτοτε, στη χώρα μαίνεται εμφύλιος πόλεμος… Μια «θυγατρική» της Αλ Κάιντα περιπλανιέται στην περιοχή τα τελευταία δυόμισι χρόνια. Ο πόλεμος άφησε πίσω του 10.000 νεκρούς ενώ εκτόπισε περίπου 3 εκατομμύρια ανθρώπους, σπρώχνοντας την Υεμένη στο χείλος της πείνας και της καταστροφής. Και σα να μην έφταναν αυτά, ένα ξέσπασμα χολέρας σκότωσε άλλους 2.000 ανθρώπους.

Η μελισσοκομία της χώρας όπως ήταν φυσικό, παρουσίασε μείωση της τάξης του 70% στην παραγωγή. Αρκετοί μελισσοκόμοι αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, ενώ και όσοι έμειναν αποκόπηκαν απ’ τις μέχρι τότε επικερδείς εξαγωγές. Τα έξοδα αποστολής έχουν αυξηθεί από τότε που άρχισε ο πόλεμος και μόνο ένα πολύ μικρό κομμάτι καταφέρνει να περάσει από τις χερσαίες διαβάσεις στη Σαουδική Αραβία.

Το μέλι πουλιόνταν στο εξωτερικό σε πολλαπλάσια τιμή απ’ ότι εντός της χώρας, οπότε ο αποκλεισμός των εξαγωγών έπληξε πολύ τους παραγωγούς. Ή τιμή του μελιού Sidr μπορεί να φτάσει τα 120 δολάρια για 500 γραμμάρια (ένα απ’ τα ακριβότερα του κόσμου) ενώ στο εσωτερικό της Υεμένης το ίδιο βάζο πωλείται για $10. “Υποφέρουμε πολύ” λέει ο Fares al-Houry ο οποίος διαχειρίζεται ένα κατάστημα με μέλια στη Σαναά, πρωτεύουσα της Υεμένης.

Σ’ αυτήν τη φωτογραφία, που τραβήχτηκε στις 22 Αυγούστου 2017, ένας μελισσοκόμος της Υεμένης επιθεωρεί τα μελίσσια του, σε ένα αγρόκτημα που βρίσκεται στα περίχωρα της Σαναά. Οι μέλισσές του παράγουν έναν υγρό χρυσό, που όμως ο πόλεμος δεν τον αφήνει να γευτεί.

του Hani Mohammed (Associated Press)
επιμέλεια: Στράτος Σαραντουλάκης
έχουν προστεθεί στοιχεία από: yemensidrhoney.com, Wikipedia

Το μέλι κατέχει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της Αιθιοπικής κουλτούρας και διατροφής. Η Αιθιοπία είναι η κορυφαία χώρα παραγωγής μελιού στην Αφρική καθώς παράγει το 1/4 της συνολικής παραγωγής της ηπείρου. Παρ’ όλα αυτά οι ποσότητες που παράγει δεν επαρκούν για να καλύψουν τη ζήτηση.

Χρησιμοποιείται συχνά για την παρασκευή του ποτού Tej, ενός είδους κρασιού με μέλι, αρωματισμένο με λυκίσκο. Καμία τελετή ή οικογενειακό τραπέζι, δεν πραγματοποιείται χωρίς την παρουσία του Tej. Σε ορισμένες περιοχές, χρησιμοποιείται επίσης ως φάρμακο για τη θεραπεία πολλών παθήσεων λόγω των αντιβιοτικών ιδιοτήτων του.

Η γεύση και η υφή του Αιθιοπικού μελιού ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή λόγω της εξαιρετικά ποικίλης χλωρίδας και πανίδας της χώρας. Κάθε περιοχή παράγει ένα μοναδικό είδος μελιού. Για παράδειγμα, στο Τιγκράι, στα βόρεια της Αιθιοπίας, το μέλι έχει ένα χαρακτηριστικό λευκό χρώμα και κοκκώδη υφή. Παράγεται από ένα είδος φασκόμηλου, το οποίο του δίνει αυτό το ασυνήθιστο χρώμα και θεωρείται ως το πιο εμπορικό. Στον κρατήρα Wenchi που βρίσκεται περίπου 120 χιλιόμετρα ανατολικά της Αντίς Αμπέμπα, παράγεται ένα κεχριμπαρένιο φίνο μέλι από μια ποικιλία ερείκης που φύεται στην ηφαιστειογενή αυτή περιοχή. Έχει μια πλούσια υφή και λεπτή γεύση που το κάνει να ξεχωρίζει απ’ τα υπόλοιπα.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Αιθιοπική μελισσοκομία είναι οι ξεπερασμένες τεχνικές και η χρησιμοποίηση παλιών κυψελών, που ως αποτέλεσμα έχουν να μην παράγουν όσο θα μπορούσαν.

Το μέλι και η κάνναβη είναι δύο από τις πιο γνωστές φυσικές επουλωτικές ουσίες γνωστές στον άνθρωπο. Ενώ το μέλι είναι διαθέσιμο σχεδόν σε όλο τον κόσμο, η κάνναβη εξακολουθεί να παραμένει εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και ως επί το πλείστον παράνομη.

Εμπνευσμένος από την προσωπική του διαδρομή με την ιατρική μαριχουάνα, ένας Γάλλος μελισσοκόμος συνδύασε αυτά τα δύο για να δημιουργήσει ένα νέο φαρμακευτικό προϊόν που ο ίδιος αποκαλεί «κανναβόμελο». Ο Nicholas, ο οποίος είναι επίσης καλλιτέχνης και κλειδαράς, λέει ότι εκπαίδευσε τις μέλισσες του στη συλλογή ρητίνης από τα φυτά κάνναβης του. Ο μελισσοκόμος εξηγεί ότι οι μέλισσες συγκεντρώνουν τη ρητίνη και την φέρνουν πίσω στην κυψέλη τους.

«Έχω εκπαιδεύσει τις μέλισσες να κάνουν πολλά πράγματα, όπως η συλλογή ζάχαρης από φρούτα, χωρίς να χρησιμοποιήσω λουλούδια», δήλωσε ο Nicholas. «Το να καταφέρω να κάνω τις μέλισσες να συλλέξουν αυτή τη ρητίνη, ήταν μια πρόκληση».

Οι μέλισσες του καθώς συλλέγουν από φυτό κάνναβης:

Παρά το γεγονός, ότι το «κανναβόμελο» δεν έχει ελεγχθεί στα εργαστήρια, ο Nicholas υποστηρίζει πως είναι δυνατό προϊόν και συγκεντρώνει τα οφέλη και των δύο, μελιού και κάνναβης. Ο Nicholas στράφηκε στην κάνναβη μετά από προβλήματα υπερκινητικότητας που αντιμετώπιζε από την παιδική του ηλικία. Σκόνταψε πάνω σε ιστοσελίδες που πρότειναν τη χρήση της μαριχουάνας για τον έλεγχο της κατάστασης και αποφάσισε να δοκιμάσει.

Στο Nicholas όμως έχει ασκηθεί και κριτική. Πολλοί αμφισβητούν τα θεραπευτικά οφέλη του συγκεκριμένου μελιού, ενώ άλλοι ανησυχούν και για την καλή διαβίωση των μελισσών. «Οι μέλισσες που παράγουν το «κανναβόμελο» δεν επηρεάζονται από τα κανναβινοειδή, επειδή δεν έχουν ενδοκανναβινοειδές σύστημα» επιμένει. Του πήρε γύρω στα δύο χρόνια, να τελειοποιήσει το προϊόν και να αποδείξει πως οι μέθοδοι του δεν βλάπτουν τις μέλισσες. Τώρα, λέει ότι μπορεί να φτιάξει προϊόντα με σχεδόν οποιοδήποτε στέλεχος της κάνναβης, συμπεριλαμβανομένων και ποικιλιών φιλικών προς τα παιδιά.

Αν και υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος μέχρι τα οφέλη των προϊόντων του Nicholas να ελεγχθούν εργαστηριακά και να διατεθεί το μέλι του σε μεγάλη κλίμακα, το μέλλον διαγράφεται λαμπρό τόσο για τον ίδιο όσο και για τις πολυάσχολες μέλισσες του.

Περισσότερα για τις μέλισσες και την κάνναβη.

Ο Σιλβέστρ είναι αυτοδίδακτος μελισσοκόμος με πάνω από 75 παραδοσιακές κυψέλες, φτιαγμένες από τον κορμό του φυτού της μπανάνας. Κατασκευάζει νέες κυψέλες τις οποίες αλείφει με χυμό μπανάνας ώστε να προσελκύσουν νέα σμήνη.

Ο Σιλβέστρ γεννήθηκε στη Ρουάντα πριν από 73 χρόνια και εργάζεται με τις μέλισσες τα τελευταία 23. Εκτός από τη μελισσοκομία, ο ίδιος καλλιεργεί και παράγει μπανάνα αντιλλών, κασάβα, γλυκοπατάτες και φασόλια τα οποία εμπορεύεται μόνος του. Η ετήσια παραγωγή του σε μέλι κυμαίνεται στα 300 κιλά, ενώ η συγκομιδή γίνεται, κατά κύριο λόγο σε δύο περιόδους, μία τον Μάρτιο και μία τον Αύγουστο.

Πουλάει το μέλι τοπικά για 3000 Φράγκα της Ρουάντα, δηλαδή περίπου 3,5€ το κιλό. Η μελισσοκομία είναι η κύρια πηγή εισοδήματος της οικογένειάς του. Όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος «Οι μέλισσες είναι σημαντικές επειδή δίνουν την δυνατότητα στην οικογένειά μου να ζήσει αξιοπρεπώς.»

Πολύ πριν από το εμπάργκο των ΗΠΑ και πριν από τους αδελφούς Κάστρο, η Κούβα ήταν ένας παράδεισος για τους μελισσοκόμους της Βόρειας Αμερικής, τους γκρίνγκο όπως τους αποκαλούσαν οι ντόπιοι, οι οποίοι είχαν υπό τον έλεγχο τους τα αγροκτήματα. Η Κούβα ήταν υπό ισπανική κυριαρχία για σχεδόν 400 χρόνια, μέχρι που οι ΗΠΑ έπειτα από τον Ισπανο-Αμερικανικό Πόλεμο, το 1898, πήραν ουσιαστικά το νησί ως τρόπαιο.

Τα επόμενα χρόνια, κατά την κηδεμονία των ΗΠΑ, πολλοί Αμερικανοί δημιούργησαν επιχειρήσεις εκεί. Τα περισσότερα χρήματα ήταν στο ρούμι, τα καζίνο, τα τουριστικά θέρετρα, αλλά και η μελισσοκομία δεν ήταν άσχημη επένδυση. Μελισσοκόμοι από τη Νέα Υόρκη και τις μεσοδυτικές πολιτείες δημιούργησαν μεγάλα αγροκτήματα. Ήταν μια εποχή μεγάλης άνθησης για τη μελισσοκομία του νησιού.

Σήμερα η μελισσοκομία της Κούβας παρουσιάζει και πάλι σπουδαία άνοδο. Η παραγωγή μελιού κυμαίνεται στους 7.000 τόνους τον χρόνο, το οποίο μεταφράζεται σε 23.000.000 $. Το μέλι είναι το τέταρτο πιο πολύτιμο εξαγώγιμο προϊόν της Κούβας, αφήνοντας πίσω την διάσημη ζάχαρη και τον καφέ. Υπάρχει κάτι όμως που δίνει στο μέλι της Κούβας το πλεονέκτημα στις αγορές. Και αυτό είναι ότι θεωρείται βιολογικό άμα τη εμφανίσει.

Με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989, οι ΗΠΑ αυστηροποίησαν το εμπάργκο, όμως αυτό, πέρα απ’ τα τεράστια προβλήματα που δημιούργησε είχε και κάποια θετικά. Η Κούβα ήταν ουσιαστικά αποκλεισμένη από τα χημικά φυτοφάρμακα. Η κυβέρνηση της Κούβας τότε έκανε μια τεράστια στροφή, θέλοντας και μη, περνώντας από την συμβατική παραγωγή μεγάλης κλίμακας και συστήματα μονοκαλλιέργειας σε μικρότερης κλίμακας φάρμες, οργανικά και ημι-οργανικά συστήματα βιολογικής γεωργίας.

Χωρίς τα δηλητήρια της Bayer αλλά και τους γενετικά τροποποιημένους σπόρους της Monsanto, τα λιβάδια της Κούβας παρέμειναν παρθένα, όντας ένας παράδεισος για τις μέλισσες. Εκτός αυτού κύριος στόχος της CIAPI (Centro de Investigaciones Apícolas) ήταν η προστασία των «κουβανικών μελισσών», απαγορεύοντας τις εισαγωγές βασιλισσών. Η βαρρόα άργησε να φτάσει στο νησί λόγω του εμπάργκο, κάνοντας ωστόσο την εμφάνισή της το 1996, όμως και εκεί απαγορεύτηκε η χρήση χημικών ουσιών στην κυψέλη και ο έλεγχος των ακάρεων γίνεται με τεχνικές όπως η απομάκρυνση του κηφηνόγονου, η συχνή διαίρεση των μελισσοσμηνών κτλ. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα υγιέστερες μέλισσες.

Μετά την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, την επίσκεψη του Πάπα και του Ομπάμα, είναι θέμα χρόνου να δούμε τους Αμερικανούς επιχειρηματίες να επιστρέφουν στο νησί. Τι θα συμβεί τότε; Όσον αφορά τη μελισσοκομία νέα τεχνολογία θα εισέλθει αλλά μαζί με αυτήν τα σύνορα θα ανοίξουν και για τα παράσιτα αλλά και για τα μοντέρνα φυτοφάρμακα. Σαφώς και κάτι τέτοιο θα αυξήσει τη θνησιμότητα των μελισσών, όμως έχει σημασία και κατά πόσο θα αλλάξει ο τρόπος που θα διατίθεται το μέλι.

Σήμερα οι μελισσοκόμοι της Κούβας πουλάνε την παραγωγή τους στην κρατική Apisun (ορισμένοι μελισσοκόμοι κρατούν μια ποσότητα την οποία διαθέτουν μόνοι τους) η οποία είναι υπεύθυνη για την εξαγωγή του μελιού στο εξωτερικό. Με τους Αμερικανούς επιχειρηματίες όμως να προσανατολίζονται προς ένα μοντέλο ελεύθερης αγοράς, τα έσοδα από το μέλι θα ρέουν προς τα έξω ενώ τα φυτοφάρμακα προς τα μέσα. Είναι μια κρίσιμη απόφαση που πρέπει να πάρουν οι Κουβανοί…