Η ερευνητική ομάδα του έργου ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ, Εμβληματική Δράση για την ανάδειξη του ελληνικού μελιού, τη μελισσοπροστασία, την πρακτική μελισσοκομία και τη μελισσοκομική χλωρίδα, δημιούργησε μια πολύ ενδιαφέρουσα βάση δεδομένων με εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες για τα μελισσοκομικά φυτά και τα μελιτογόνα έντομα της Ελλάδας.

Κράταιγος (Crataegus monogyna Jacq.) και ο γυρεόκοκκος του.

Στην πλατφόρμα που ανέβηκε στο διαδίκτυο, τον σύνδεσμο της οποίας θα βρείτε παρακάτω, θα βρείτε λεπτομέρειες για κάθε φυτό ξεχωριστά, την κοινή του ονομασία, τη γεωγραφική εξάπλωση, την εποχή και διάρκεια άνθησης, την ανθική παροχή και άλλες χρήσιμες πληροφορίες.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον όμως για όσους έχουν ασχοληθεί έστω και ερασιτεχνικά με την μελισσογυρεολογία, είναι ότι εκτός από τις φωτογραφίες των φυτών στη βάση υπάρχουν η φωτογραφία του γυρεοκόκκου του εκάστοτε φυτού, όπως αυτή φαίνεται απ’ το μικροσκόπιο. Αντίστοιχα υπάρχουν πληροφορίες και για τα μελιτογόνα έντομα, δηλαδή έντομα που παράγουν μελιτώδεις εκκρίσεις ελκυστικές στις μέλισσες.

Ο εργάτης του πεύκου (Marchalina hellenica). Από αριστερά: Ακμαίο άρρεν, ακμαίο θήλυ και νύμφη 1ου σταδίου.

Στο έργο συνεργάστηκαν επιστήμονες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τον ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Τεχνολογικό Ίδρυμα Κρήτης. Συντονίστρια του έργου ήταν η κα. X. Τανανάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Εργαστηρίου Μελισσοκομίας, ΑΠΘ.

Η Βάση για τα Μελισσοκομικά φυτά

Η Βάση για τα Μελιτογόνα έντομα

Ως μελιτογόνα χαρακτηρίζονται τα έντομα τα οποία τρεφόμενα με το χυμό των φυτών παράγουν μελιτώδεις εκκρίσεις ελκυστικές στις μέλισσες. Οι μέλισσες συλλέγουν το μελίτωμα, το εμπλουτίζουν, το επεξεργάζονται και παράγουν το μέλι μελιτώματος. Τα μελιτογόνα έντομα ανήκουν σχεδόν καθ’ ολοκληρία στα Hemiptera – Sternorrhyncha και κυρίως στις υπεροικογένειες Coccoidea, Aleyrodidea, Aphidoidea, Phylloidea και Cicadoidea.

Κοριός Cinara Confinis, μελιτογόνο έντομο της ελάτης

Τα μελιτογόνα έντομα διαθέτουν πεπτικό σύστημα και ιδιαίτερα στοματικά μόρια προσαρμοσμένα ώστε να διαπερνούν – τρυπούν τον φυτικό ιστό και να απομυζούν τον φυτικό χυμό. Ως μελίτωμα ορίζεται ο σακχαρούχος χυμός που παράγεται από έντομα με στοματικά μόρια προσαρμοσμένα στην μύζηση και εισροή ρευστών τροφών. Οι τροφές αυτές προσλαμβάνονται κατ’ ευθείαν από τα αγωγά στοιχεία του φυτού ξενιστή. O φυτικός χυμός εισέρχεται στο σώμα του εντόμου κατά κύριο λόγο παθητικά, εξ αιτίας της πίεσης που επικρατεί στο φυτό, είτε ενεργητικά σαν αποτέλεσμα απομύζησης. Στο πεπτικό σύστημα του εντόμου ο χυμός αναμιγνύεται με πεπτικά υγρά, πλούσια σε ένζυμα και μετά τη λειτουργία της πέψης, η ποσότητα που πλεονάζει αποβάλλεται από τα απεκκριτικά όργανα των εντόμων, με την μορφή μικρών διάφανων σταγόνων, του μελιτώματος, τις οποίες συλλέγουν οι μέλισσες και μετατρέπουν σε μέλι.

Το μελίτωμα είναι η πλεονάζουσα ποσότητα του χυμού, την οποία το έντομο δεν χρησιμοποιεί. Δεν αποτελεί παραπροϊόν της διαδικασίας της πέψης και είναι πλουσιότερο σε θρεπτικά συστατικά από τον προσλαμβανόμενο φυτικό χυμό, διότι κατά τη διέλευσή του από το σώμα του εντόμου εμπλουτίζεται με διάφορες βιταμίνες και άλλες ουσίες. Υπολογίζεται ότι το 50% της ετήσιας παραγωγής μελιού της Κ. Ευρώπης είναι μέλι μελιτώματος, ενώ συγκεκριμένα για την Αυστρία το ποσοστό αυτό φτάνει το 80% (Fossel, 1974).

Στην Ελλάδα μέχρι στιγμής έχουν αναγνωρισθεί 33 είδη μελιτογόνων εντόμων ελάσσονος ή ήσσονος σημασίας, τις μελιτώδεις εκκρίσεις των οποίων εκμεταλλεύεταιη μέλισσα (Σαντάς, 1983). Η ποσότητα παραγόμενου μελιού από μελιτώματα στη χώρα μας υπολογίζεται ότι αντιπροσωπεύει το 70% περίπου της συνολικής ετήσιας ποσότητας μελιού. Από αυτό το 60-65% αντιπροσωπεύει το μέλι πεύκου, ενώ περίπου 5% παράγεται από τις μελιτώδεις εκκρίσεις εντόμων της ελάτης.(Thrasyvoulou & Manikis, 1996).

Μαρχαλίνα η ελληνική (Marchalina hellenica). Κοινώς βαμβακάδα ή εργάτης του πεύκου.

Τα μελιτογόνα έντομα εξαρτούν την επιβίωση τους από την ποσότητα νιτρικών που περιέχεται στο χυμό του φυτού – ξενιστή. Γι’ αυτό άλλωστε αποβάλλουν σχεδόν την πλειοψηφία των υπολοίπων χημικών συστατικών. Καθώς η ποσότητα των νιτρικών του φυτικού χυμού είναι έτσι κι αλλιώς περιορισμένη, οποιαδήποτε διακύμανση επηρεάζει άμεσα την επιβίωση των εντόμων όπως και την ανάπτυξη των πληθυσμών τους. Δύο σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν το επίπεδο νιτρικών στο φυτικό χυμό του φυτού — ξενιστή άρα και την πληθυσμιακή πυκνότητα του μελιτογόνου εντόμου, είναι η διαθεσιμότητα του νερού και η σύσταση του εδάφους.

Σε καταστάσεις έλλειψης νερού το φυτό κινητοποιεί νιτρικά στοιχεία ώστε να αλλάξει την οσμωτική πίεση του χυμού. Έτσι κατ’ αρχήν παρουσιάζεται αύξηση της ποσότητας των υδρογονανθράκων του χυμού, ακολουθούμενη από μία αύξηση των ελεύθερων αμινοξέων (Kunkel & Kloft. 19S5). Ο εμπλουτισμός του φυτικού χυμού με νιτρικά, οδηγεί, για μία περίοδο τουλάχιστον στην αύξηση του πληθυσμού του εντόμου.