Είναι αναμενόμενο να έχεις απώλειες βασιλισσών μια στο τόσο, πολλές από αυτές, μάλιστα, από δικά σου λάθη και κακούς χειρισμούς. Η βασίλισσα στην αποικία Νο4 είναι νεκρή και λόγω εποχής πρέπει να βιαστούμε ώστε να προλάβει το μελίσσι να οργανωθεί για το ξεχειμώνιασμα. Ας πάρουμε τα πράγματα όμως από την αρχή.

Η αποικία Νο4 σε καλύτερες εποχές…

Η εν λόγω βασίλισσα γεννήθηκε τον Μάιο του 2015. Εισήχθη στην αποικία Νο4 η οποία είχε αρκετό πληθυσμό που κάλυπτε 7-8 πλαίσια και είχε προηγουμένως μείνει ορφανή. Τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο μεταφέρθηκε διαδοχικά σε καστανιές και βελανιδιές όπου διατηρούσε τον πληθυσμό της και 4 πλαίσια γόνου. Τον Αύγουστο κατέβηκε στον κάμπο για να ξεκουραστεί απ’ τις συνεχόμενες μετακινήσεις και να βρει την απαραίτητη, μετά τις βελανιδιές, γύρη. Σε επιθεώρηση που έγινε στις 10/8 βρέθηκε να έχει 3 πλαίσια γόνο. Δύο εβδομάδες αργότερα στις 24/8 το μελίσσι παρουσίασε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση… Ο πληθυσμός είχε καταρρεύσει. Με το ζόρι κάλυπτε 1 πλαίσιο. Ουσιαστικά ήταν η βασίλισσα με μερικές μέλισσες εδώ και κει. Ο γόνος κάλυπτε μισό πλαίσιο και η κατάσταση του δεν ήταν καλή.

Κατά την επιθεώρηση της αποικίας.

Στον ανοιχτό γόνο, προνύμφες βρίσκονταν μέσα σε κελιά χωρίς βασιλικό πολτό, μιας και οι εναπομείνασες μέλισσες δεν επαρκούσαν για να τις ταΐσουν, με αποτέλεσμα αυτές να πεθαίνουν και να σαπίζουν στα κελιά. Ο πληθυσμός που είχε απομείνει δεν έφτανε για να τις απομακρύνει. Στον σφραγισμένο γόνο υπήρχαν τρύπες, οι οποίες μας έβαλαν σε σκέψεις για Αμερικάνικη Σηψιγονία χωρίς όμως το τεστ με την οδοντογλυφίδα να βγαίνει θετικό. Μια πολύ σοβαρή ασθένεια των μελισσών. Ο γόνος γενικά ήταν διάσπαρτος, όχι όμως και βαθουλωμένος, δείγμα της ασθένειας. Παρ’ όλα αυτά για παν ενδεχόμενο πήραμε το πλαίσιο γόνου για να το στείλουμε για περαιτέρω ανάλυση στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Προσθέσαμε στην κυψέλη ένα πλαίσιο ψημένου γόνου (γόνου που θα εκκολαφτεί σύντομα) από άλλο μελίσσι ώστε να μην καταρρεύσει η αποικία, η οποία έτσι κι αλλιώς ήταν πολύ στρεσαρισμένη απ’ την κατάσταση.

Το επίμαχο πλαίσιο γόνου.

Θέμα έλλειψης τροφών δεν υπήρχε καθώς το μελίσσι είχε 4 πλαίσια με μέλια και γύρες. Δεν βρέθηκαν νεκρές μέλισσες μέσα ή γύρω απ’ την κυψέλη και καμία άλλη κυψέλη στο μελισσοκομείο δεν παρουσίαζε αυτή την κατάσταση. Η βαρρόα είχε αντιμετωπισθεί τις προηγούμενες, της κατάρρευσης, μέρες  Το τι συνέβη στην αποικία Νο4 ήταν ένα μυστήριο. Και μέσα σε όλα αυτά οι γειτονικές αποικίες αντιλήφθηκαν ότι η Νο4 δεν φυλάσσεται επαρκώς και ότι περιέχει τροφές με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν τις επιθέσεις λεηλασίας. Γι αυτόν το λόγο αλλά και για το φόβο ασθένειας που θα μπορούσε να μεταδοθεί σε ολόκληρο το μελισσοκομείο, απομακρύναμε το βράδυ το μελίσσι σε απόμερη περιοχή, θέτοντας το σε καραντίνα.

Το επόμενο πρωί χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν απ’ το Εργαστήριο Μελισσοκομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Προς τιμήν τους, μας απάντησαν αμέσως και μάλιστα ο ίδιος ο καθηγητής, κύριος Ανδρέας Θρασυβούλου. Μας ενημέρωσε ότι στην ανάλυση που έκανε στο δείγμα του γόνου που τους στείλαμε δεν βρέθηκε καμία ασθένεια. Η εμφάνιση του γόνου με τις σάπιες προνύμφες θεωρήθηκε φυσιολογική, μιας και οι μέλισσες δεν τις τάιζαν καλά, με συνέπεια να πεθαίνουν και λόγω του πολύ μικρού πληθυσμού να μην προλαβαίνουν να τις απομακρύνουν απ’ την κυψέλη και να σαπίζουν εκεί. Η αποικία αν αφηνόταν στην τύχη της δεν θα τα κατάφερνε. Αυτό ήταν προφανές. Έτσι μας πρότεινε να προβούμε σε προσθήκη πληθυσμού από άλλες δυνατότερες αποικίες, με πλεόνασμα, ώστε να σωθεί. Τα αίτια που οδήγησαν την αποικία όμως στα όρια της κατάρρευσης δεν έγιναν γνωστά.

Μέλισσα σε άνθος βατομουριάς στον κάμπο της Άρτας κατά τον Αύγουστο.

Αυτό που υποθέτουμε ως πιθανότερη αιτία είναι η δηλητηρίαση από ζιζανιοκτόνο. Την περίοδο της απότομης πτώσης του πληθυσμού ήταν ανθισμένες στον κάμπο οι βατομουριές. Πολλοί καλλιεργητές για να απαλλαγούν από τα βάτα, τα ψεκάζουν, πολλές φορές με παράνομα επικίνδυνα σκευάσματα και ώρες που πετούν οι επικονιαστές. Πιθανότατα οι συλλέκτριες μέλισσες της αποικίας επισκέφτηκαν φυτά τα οποία είχαν ψεκαστεί, δηλητηριάστηκαν και πέθαναν ακαριαία. Δεν πρόλαβαν δηλαδή να γυρίσουν καν στην κυψέλη και γι αυτό δεν βρέθηκαν νεκρές μέλισσες. Είχαν όμως προηγουμένως ενημερώσει τις υπόλοιπες μέλισσες της κυψέλης για την περιοχή που είχαν βρει τροφή, οδηγώντας τες στον θάνατο… Αφού η πρώτη ομάδα συλλεκτριών δεν επέστρεψε στην κυψέλη, στην αποικία υπήρξε ανακατανομή εργασιών. Μια νέα ομάδα συλλεκτριών δημιουργήθηκε για να καλύψει το κενό που άφησαν αυτές που δηλητηριάστηκαν. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι οι οδηγίες που είχαν λάβει από τον χορό των μελισσών για την τοποθεσία με τη διαθέσιμη τροφή ήταν η ίδια παγίδα θανάτου που έπεσαν και οι προηγούμενες…

Μελίσσι μεγάλης δυναμικότητας μπορεί να δώσει πληθυσμό σε αποικίες που κινδυνεύουν.

Για να σωθεί η αποικία έπρεπε να μεταφερθεί πληθυσμός από άλλα μελίσσια. Αν όμως πληθυσμοί από διαφορετικές αποικίες έρθουν σε επαφή, θα αρχίσουν να μονομαχούν. Γι αυτό το λόγο προτείνεται πριν την συνένωση να ψεκαστούν οι μέλισσες με χλιαρό σιρόπι ζάχαρης για να χάσουν το άρωμά τους. Πολλοί βάζουν στο σιρόπι λίγο λεμόνι, τσίπουρο ακόμα και ούζο. Γενικά κάτι που να έχει έντονο άρωμα. Επιλέξαμε 4 πλαίσια, τα ψεκάσαμε και τα βάλαμε στην αποικία Νο4. Την επόμενη μέρα πήγαμε να επιθεωρήσουμε το μελίσσι. Και εκεί ολοκληρώθηκε η άτυχη μοίρα της αποικίας Νο4. Η βασίλισσα ήταν νεκρή και οι εργάτριες είχαν ξεκινήσει να φτιάχνουν βασιλικά κελιά. Για μια στιγμή μου είχε περάσει απ’ το μυαλό να βάλω την βασίλισσα σε κλουβάκι κατά τη διάρκεια της προσθήκης του πληθυσμού, ώστε να μην μπορούν να τη σκοτώσουν. Δύο με τρεις μέρες μετά θα μπορούσα να την απελευθερώσω και οι εργάτριες θα την αποδέχονταν. Δεν το έκανα όμως. Πίστεψα ότι θα πετύχει. Το αποτέλεσμα ήταν οι εργάτριες να περικυκλώσουν την βασίλισσα, την οποία φυσικά δεν αναγνώριζαν και να την σκοτώσουν, προκαλώντας της ασφυξία.

Βασιλικά κελιά που δημιούργησαν οι μέλισσες αφότου δολοφόνησαν την βασίλισσα.

Τώρα είχαμε τις εξής επιλογές. Είτε αφήνουμε τις μέλισσες να βγάλουν μόνες τους βασίλισσα, είτε αγοράζουμε μία από κάποιον βασιλοτρόφο και την εισάγουμε απ’ ευθείας. Ο Σεπτέμβρης όμως είχε ήδη μπει και τα περιθώρια στένευαν. Αν η βασίλισσα δολοφονήθηκε στις 4/9 και χρειάζονται 16 μέρες μέχρι να γεννηθεί η νέα, σημαίνει ότι αν ξεκίνησαν τα βασιλικά κελιά να φτιάχνονται την ίδια ημέρα της απώλειας ή το πολύ την επόμενη, η νέα βασίλισσα αναμένεται να γεννηθεί στις 20 με 21 Σεπτεμβρίου. Μετά χρειάζονται 5-7 μέρες για να γονιμοποιηθεί και να αρχίσει να γεννάει, δηλαδή κατά τα τέλη Σεπτέμβρη. Πολύ αργά για να προετοιμαστεί σωστά το μελίσσι για ξεχειμώνιασμα. Κι απ’ την άλλη τα πλαίσια που είχαμε εισάγει, επειδή δεν είχαμε προβλέψει τέτοια κατάληξη δεν περιείχαν νεαρές, κατάλληλες για βασίλισσες, προνύμφες. Έτσι δεν μπορούσαμε να είμαστε σίγουροι για την ποιότητα της βασίλισσας που θα προέκυπτε (πόσο καλά είχε ταϊστεί όσο ήταν προνύμφη) η οποία εκτός αυτού, την εποχή που θα έπρεπε να γονιμοποιηθεί θα υπήρχαν ελάχιστοι κηφήνες.

Νέα γονιμοποιημένη βασίλισσα σε κλουβάκι, με συνοδεία λίγων μελισσών. Η μία του άκρη είναι κλεισμένη με ζαχαροζύμαρο. Οι μέλισσες θα το φάνε σε 3-4 μέρες απελευθερώνοντας τη βασίλισσα. Διάστημα ικανό για να προλάβει να εκπέμψει τις φερομόνες της και να γίνει αποδεκτή από τις εργάτριες.

Σήμερα λοιπόν αγόρασα από έναν βασιλοτρόφο μία βασίλισσα, επισκέφτηκα το μελίσσι και χάλασα όλα τα βασιλικά κελιά. Στην συνέχεια έβαλα το κλουβάκι με τη νέα βασίλισσα ανάμεσα σε δύο κεντρικά πλαίσια και το έκλεισα. Μέσα στο κλουβί εκτός απ’ τη βασίλισσα υπάρχουν συνοδεία και μερικές μέλισσες απ’ την παλιά της αποικία για να την ταΐζουν. Οι μέλισσες της κυψέλης δεν μπορούν να τις σκοτώσουν όσο βρίσκονται στο κλουβί, η μία άκρη του οποίου είναι κλεισμένη με ζαχαροζύμαρο. Και όσο η βασίλισσα θα εκπέμπει τις φερομόνες της στην κυψέλη, οι μέλισσες θα τρώνε σιγά σιγά το ζυμάρι και σε τρεις με τέσσερις ημέρες θα ελευθερώσουν την βασίλισσα. Μέχρι τότε θα έχει γίνει αποδεκτή απ’ τον πληθυσμό και θα αρχίσει να γεννάει κατευθείαν. Θα επισκεφτούμε το μελίσσι σε λίγες ημέρες για να δούμε αν όλα τελικά πήγαν καλά.

Τοποθέτηση κλουβιού με νέα βασίλισσα ανάμεσα σε 2 κεντρικά πλαίσια.

Ουσιαστικά δεν καταφέραμε να σώσουμε την αποικία Νο4 αλλά δημιουργήσαμε μία νέα παραφυάδα…

Ανανέωση:
Επιθεώρησα το μελίσσι λίγες μέρες μετά και η βασίλισσα είχε γίνει αποδεκτή.

Στις 13 Απριλίου για να αναστείλουμε την έντονη τάση σμηνουργίας ορισμένων μελισσιών μας, κόψαμε κάποιες παραφυάδες ώστε να αποσυμφορήσουμε τα μελίσσια, δημιουργώντας ουσιαστικά τεχνητούς αφεσμούς. Στις παραφυάδες αυτές βάλαμε 2 πλαίσια γόνου (πλαίσια τα οποία περιέχουν προνύμφες μελισσών), τα οποία είχαν τουλάχιστον 2 βασιλικά κελιά επάνω ώστε να έχουν τη δυνατότητα να βγάλουν νέες βασίλισσες, ένα πλαίσιο με τροφή (γύρη-μέλι) και 2 άδεια, άχτιστα πλαίσια. Στη συνέχεια μεταφέραμε, τα τρία αυτά νέα ορφανά μελίσσια, σε μία περιοχή 5χλμ απ’ το μελισσοκομείο γιατί διαφορετικά θα γυρνούσαν στις μητρικές τους κυψέλες. Τα πλαίσια γόνου τα δώσαμε ώστε να ανανεώνεται ο πληθυσμός μέχρι να γεννηθεί η νέα βασίλισσα.

Στην περιοχή αυτή υπάρχουν ακτινίδια που δίνουν γύρη, τα οποία όπως φαίνεται στην φωτογραφία παραπάνω έχουν πλέον αναπτύξει φύλλωμα και είναι έτοιμα να ανθίσουν. Δείτε πως ήταν πριν από 20 ημέρες περίπου. Υπάρχουν επίσης και ανθισμένα εσπεριδοειδή που δίνουν νέκταρ. Αυτή η μέθοδος πάντως, διαίρεσης μελισσιών, δεν ενδείκνυνται καθώς εμπεριέχει μεγάλο ρίσκο, μιας και δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την ακριβή ηλικία των κελιών. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται τα στάδια ανάπτυξης, σε ημέρες, του γόνου για τις μέλισσες:

Από τον παραπάνω πίνακα διαπιστώνουμε ότι το βασιλικό κελί σφραγίζεται την 8η μέρα και ανοίγει την 16η. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε την ακριβή ηλικία του κελιού διότι η πρώτη βασίλισσα που θα γεννηθεί συνήθως ψάχνει για τυχόν άλλα βασιλικά κελιά και τα καταστρέφει αλλά και αν υπάρχουν άλλες παρθένες βασίλισσες που μόλις γεννήθηκαν. Παρθένες βασίλισσες θα “πολεμήσουν” μεταξύ τους μέχρις ότου μία μόνο επιζήσει. Βασίλισσα η οποία θα γεννηθεί με τυχόν ελαττώματα (χωρίς κάποιο πόδι, τσαλακωμένο φτερό κτλ) σκοτώνεται επιτόπου απ’ τις εργάτριες.  Οι νεαρές παρθένες βασίλισσες δεν δείχνουν ενδιαφέρον για βασιλικά κελιά τα οποία περιέχουν βασιλικές προνύμφες σε εξέλιξη, μάλιστα οι εργάτριες μπορεί να συνεχίσουν την τροφοδότησή τους για λίγο ακόμα, αν και συνήθως τα καταστρέφουν αυτές. Περίπου 4-5 ημέρες απ’ την εκκόλαψη, η παρθένα βασίλισσα θα βγει για την γαμήλια πτήση της και θα γονιμοποιηθεί από 8-12 κηφήνες. Μετά δεν θα ξαναβγεί από την κυψέλη παρά μόνο σε περίπτωση σμηνουργίας. Θα είναι σε θέση να γεννάει μέχρι και 1500 αυγά την ημέρα.

Βασιλικό κελί μετά την έξοδο της βασίλισσας. Η νεαρή βασίλισσα μασάει και κόβει την κορυφή του βασιλικού κελιού.

Δώσαμε στα τρία μελίσσια ένα χρονικό διάστημα 20-25 ημερών μέχρι να βγουν και να γονιμοποιηθούν οι βασίλισσες. Στην συνέχεια επιθεωρήσαμε τις κυψέλες. Στις 2 από τις 3 τα μελίσσια με την πρώτη ματιά έδειχναν ήρεμα και να εργάζονται. Είχαν αρχίσει να χτίζουν τα άχτιστα πλαίσια που τους δώσαμε και αποθήκευαν μέλι. Το ένα έδειχνε λίγο πιο νευρικό, βούιζε και δεν έχτισε. Ελέγχοντας περαιτέρω τα πλαίσια, παρατηρήσαμε στα 2, γόνο ημέρας (αυγά) και αμέσως μετά την νέα βασίλισσα.

Νεαρή βασίλισσα η οποία γονιμοποιήθηκε και ξεκίνησε να γεννάει. Διακρίνεται σε κάποια κελιά τα φρέσκα αυγά.

Στο τρίτο μελίσσι αντίθετα όχι μόνο δεν υπήρχε βασίλισσα αλλά έλλειπε και μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Συνήθως η πρώτη βασίλισσα που θα εκκολαφτεί καταστρέφει τα υπόλοιπα βασιλικά κελιά που θα βρει. Όχι πάντα όμως. Παραφυάδες που προέρχονται από μελίσσια με έντονες τάσεις σμηνουργίας μπορεί να βγάλουν βασίλισσες οι οποίες αν βρουν άλλα βασιλικά κελιά, μόλις γεννηθούν, δεν τα καταστρέφουν αλλά σμηνουργούν και οι ίδιες. Μελίσσια που έχουν παρθένες βασίλισσες δεν τα ενοχλούμε γιατί οι βασίλισσες αυτές είναι αρκετά νευρικές και δεν παράγουν φερομόνες σε ικανή ποσότητα ώστε να γίνουν αποδεκτές από τις μέλισσες. Έτσι με το φως που εισέρχεται από το άνοιγμα της κυψέλης, αρχίζουν να τρέχουν πανικόβλητες. Οι εργάτριες βλέποντας τες να τρέχουν, τις θεωρούν ξένο σώμα, τις περικυκλώνουν και τις σκοτώνουν με θερμοπληξία.  Αν ένα μελίσσι μείνει “αβασίλευτο” για περισσότερο από 30 ημέρες και χωρίς να υπάρχει μέσα φρέσκος γόνος ώστε να προσπαθήσουν οι μέλισσες, ταΐζοντας με βασιλικό πολτό, να δημιουργήσουν νέα βασίλισσα, με τον πληθυσμό να μειώνεται συνεχώς ενεργοποιείται ένας ύστατος μηχανισμός σωτηρίας του μελισσιού. Αρχίζουν να γεννούν οι εργάτριες…

Οι εργάτριες μέλισσες όμως είναι στείρες (ατελή θηλυκά) και δεν μπορούν να ωοτοκήσουν. Έτσι αρχίζουν να γεννούν κηφήνες οι οποίοι προέρχονται από αγονιμοποίητο ωάριο. Γίνεται κατανοητό πως απ’ τη στιγμή που θα συμβεί αυτό, το μελίσσι είναι καταδικασμένο (αν δεν επέμβει ο μελισσοκόμος) καθώς οι κηφήνες δεν εκτελούν εργασία, με αποτέλεσμα να αυξάνονται συνεχώς οι ανάγκες σε τροφές και τα εργατικά χέρια συνεχώς να μειώνονται καθώς πεθαίνουν οι εργάτριες. Είναι επίσης γνωστό πως από τότε και μετά οι μέλισσες δεν δέχονται βασίλισσα (έχουν δημιουργήσει ψευδομάνες) και αν επιχειρήσει κανείς να εισάγει βασίλισσα με τους συνηθισμένους τρόπους, οι εργάτριες θα την σκοτώσουν.

Για να είμαστε 100% σίγουροι ότι η βασίλισσα είναι γονιμοποιημένη πρέπει να περιμένουμε μέχρι να σφραγιστεί ο γόνος ώστε να δούμε αν είναι εργατικός και όχι κηφηνόγονος (ο οποίος είναι μεγαλύτερος σε μέγεθος). Επίσης όταν οι μέλισσες συλλέγουν γύρη είναι ένδειξη ότι υπάρχει βασίλισσα που γεννά.