Ο ρόλος των μελισσών στην ισορροπία του οικοσυστήματος είναι άκρως σημαντικός, αφού χωρίς αυτές μπορεί η αλυσίδα της ζωής να καταρρεύσει – το ίδιο εκτιμάται ότι θα συμβεί και στη γεωργική παραγωγή χωρίς την παρουσία τους. Ο ρόλος τους για την οικονομία – και δη στη χώρα μας – είναι πρωταρχικός αφού «γεννούν» ένα προϊόν – κυριολεκτικώς και μεταφορικώς – χρυσό, το μέλι. Για όλους αυτούς τους λόγους όταν τα πολύτιμα έντομα που ονομάζονται μέλισσες εξαφανίζονται από τις κυψέλες με ανησυχητικά ταχείς ρυθμούς σε διαφορετικές χώρες, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες να μιλούν για διαταραχή που «πλήττει» τους πληθυσμούς τους, τότε το θέμα είναι σοβαρό όχι μόνο για τους μελισσοπαραγωγούς αλλά για τον καθένα.

Μια απρόβλεπτη διαταραχή

Η αποκαλούμενη «διαταραχή κατάρρευσης αποικίας» (Colony Collapse Disorder, CCD), που έχει ήδη εμφανιστεί σε πολλά μελίσσια στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία, στον Καναδά αλλά και σποραδικά σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες – ευτυχώς, όχι, τουλάχιστον ακόμη, στη δική μας, όπως σημειώνουν οι επιστήμονες – μπορεί τελικώς να οδηγήσει σε κατάρρευση του οικοσυστήματος. Η εξαφάνιση των μελισσών αποτελεί ένα οικουμενικό πρόβλημα, ικανό να αγγίξει κάθε χώρα. Πόσο μάλλον μια χώρα σαν τη δική μας που στηρίζει μεγάλο μέρος της γεωργικής παραγωγής της στο μέλι κατέχοντας τη δεύτερη θέση σε αριθμό κυψελών στην ΕΕ, πίσω μόνο από την Ισπανία.

Στις ΗΠΑ όσοι ασχολούνται με τη μελισσοκομία κάνουν λόγο για μια απειλή η οποία από το φθινόπωρο του 2006, οπότε και εμφανίστηκε, ως και σήμερα οδηγεί σε «κατάρρευση» ολοένα και περισσότερους επαγγελματίες. Σε κάποιες Πολιτείες έχει παρουσιαστεί μείωση του πληθυσμού των μελισσών που κυμαίνεται μεταξύ 50% και 90%, συχνά μέσα σε μόλις μερικές εβδομάδες. Παρόμοια εικόνα εμφανίζεται στη Βραζιλία αλλά και στον Καναδά το τελευταίο διάστημα. Ευτυχώς η κατάσταση στην Ευρώπη είναι καλύτερη, αν και έχουν υπάρξει σποραδικές αναφορές μείωσης – παρότι μικρής – του πληθυσμού των μελισσών σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ελβετία, η Ισπανία, η Πορτογαλία αλλά και η Βρετανία θέτοντας τους επιστήμονες σε επιφυλακή. Ευτυχώς, με τα μέχρι στιγμής στοιχεία, στην Ελλάδα ο πληθυσμός των μελισσών δεν έχει δεχθεί ιδιαίτερο πλήγμα.

Απλώς… εξαφανίζονται

«Ένοχο» για τον αφανισμό των μελισσών δεν είναι άλλο από το φαινόμενο CCD του οποίου τα βαθύτερα αίτια αναζητούν οι ειδήμονες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Τι συμβαίνει όμως σε μια κυψέλη που έχει «χτυπηθεί» από τη διαταραχή κατάρρευσης αποικίας; Αρχικώς, ως και λίγες εβδομάδες πριν από την κατάρρευση, στην αποικία των μελισσών όλα κυλούν ήρεμα, χωρίς να υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια της καταστροφής που θα επακολουθήσει. Ξαφνικά όμως οι ενήλικες μέλισσες εξαφανίζονται, αφήνοντας πίσω τους μια κυψέλη γεμάτη μέλι, γύρη, τη βασίλισσα και ίσως μερικές εργάτριες. Οι μελισσοκόμοι στις ΗΠΑ, όπου έχει εντοπιστεί το φαινόμενο στο μεγαλύτερο εύρος του, αναφέρουν ότι οι αποικίες αυτές δεν περιέχουν νεκρά έντομα, ούτε εντοπίζονται νεκρές μέλισσες γύρω τους. Απλώς οι μέλισσες μια ωραία πρωία εξαφανίζονται επειδή λόγω διαφορετικών αιτίων… χάνουν τον δρόμο για το σπίτι και πεθαίνουν κάπου στη διαδρομή.

Η λίστα των υποψήφιων υπαιτίων για τη μυστηριώδη εξαφάνιση των μικρών αυτών εντόμων με την τεράστια σημασία για τη διατήρηση της ισορροπίας του περιβάλλοντος είναι μεγάλη. Εκτός από τις ασθένειες που παρουσιάζουν ούτως ή άλλως τα συγκεκριμένα έντομα, όπως η αμερικανική και η ευρωπαϊκή σηψιγονία, η ασκοσφαίρωση ή η νοσεμίαση, ο σύγχρονος «δολοφόνος» τους, όπως όλα δείχνουν, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον άνθρωπο και τις δράσεις του. Χημικά, φυτοφάρμακα, τοξίνες, ακτινοβολία αποτελούν τους πρώτους παράγοντες που ενοχοποιούνται για την εμφάνιση της διαταραχής CCD και οι οποίοι δεν θα υπήρχαν χωρίς την καταστροφική, όπως αποδεικνύεται, παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση.

Βασικοί ένοχοι

* Φυτοφάρμακα: Πειράματα που έχουν διεξαχθεί σε μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα έχουν δείξει ότι ορισμένα φυτοφάρμακα επιδρούν στον οργανισμό των μελισσών και για τον λόγο αυτόν όταν μια φαρμακευτική εταιρεία υποβάλλει αίτηση στο Ανώτατο Συμβούλιο Γεωργικών Φαρμάκων (ΑΣΥΓΕΦ) για να πάρει έγκριση για την κυκλοφορία κάποιου φαρμάκου, πρέπει να αποδεικνύει ότι το προϊόν της δεν βλάπτει τις μέλισσες. Όμως συχνά τα στοιχεία που δίνουν οι εταιρείες δεν είναι ακριβή, σημειώνουν οι ειδικοί τονίζοντας ότι στο παρελθόν εντομοκτόνο κατά της μελίγκρας το οποίο στη συσκευασία του ανέφερε ότι δεν είναι επικίνδυνο για τις μέλισσες οδήγησε σε θάνατο χιλιάδες ωφέλιμα έντομα.

* Φάρμακα για τις ασθένειες των μελισσών: Χημικά τα οποία χρησιμοποιούνται από τους ίδιους τους μελισσοκόμους ώστε να θέτουν υπό έλεγχο τις διαφορετικές ασθένειες που παρουσιάζονται στα μελίσσια, ενοχοποιούνται επίσης από ορισμένους ειδικούς για συμβολή στη διαταραχή CCD, ακόμη και αν η χρήση τους γίνεται σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις.

* Χημική ρύπανση: Στη «χημική» σούπα που κατηγορείται για την εξαφάνιση των μελισσών προστίθενται και άλλα περιβαλλοντικά χημικά, τοξίνες που έχουν συσσωρευθεί στα φυτά και οι οποίες περνούν στον οργανισμό των μελισσών όταν εκείνες συλλέγουν τροφή. Ο χημικός κίνδυνος όμως παραμονεύει οπουδήποτε: όταν οι μέλισσες πίνουν μολυσμένο νερό, όταν έρχονται σε επαφή με χημικά ή τα εισπνέουν μέσα σε σπίτια τα οποία «επισκέπτονται» ή ακόμη και έξω από την κυψέλη τους.

* Γενετικώς τροποποιημένα φυτά: Οι «μεταλλαγμένες» φυτείες που απαντώνται σε τεράστιες εκτάσεις στις ΗΠΑ έχουν προταθεί ως παράγοντας της εξαφάνισης των μελισσών, καθώς υποστηρίζεται ότι η γύρη και το νέκταρ που συλλέγουν τα έντομα από τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά επιδρούν στον οργανισμό τους. Πολλές και διαφορετικές μελέτες έχουν ξεκινήσει επάνω στη συγκεκριμένη υπόθεση, ωστόσο δεν έχουν εξαχθεί τελικά συμπεράσματα.

* Ιός… ισραηλινής καταγωγής: Ένας από τους «υπόπτους» για την κατάρρευση των αποικιών των μελισσών είναι και ένας ιός ισραηλινής προέλευσης, ο αποκαλούμενος «ισραηλινός ιός οξείας παράλυσης» που εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2004. Σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου Κολούμπια στις ΗΠΑ αν και ο συγκεκριμένος ιός είναι μάλλον απίθανο να προκαλεί μόνος του τη διαταραχή, καθιστά τα μελίσσια πιο ευάλωτα στον αφανισμό. Γονίδια του ιού εντοπίστηκαν σε δείγματα από αποικίες που επλήγησαν από CCD στις ΗΠΑ και οι αναλύσεις έδειξαν ότι σχετίζονται με τη διαταραχή. Οι μελέτες συνεχίζονται.

* Ακτινοβολία: Ίσως η παγκόσμια λατρεία για τα κινητά τηλέφωνα να αφανίσει τις μέλισσες, σημειώνουν ορισμένοι επιστήμονες οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ακτινοβολία που εκπέμπουν τόσο τα κινητά όσο και άλλα hi-tech γκάτζετ παρεμβαίνει στο σύστημα πλοήγησης των μελισσών και τις αποπροσανατολίζει. Μικρή μελέτη που διεξήχθη μάλιστα από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λαντάου στη Γερμανία έδειξε ότι μέλισσες αρνούνται να επιστρέψουν στην κυψέλη τους αν τοποθετηθούν κοντά της κινητά τηλέφωνα. Παράλληλα, και πάλι από γερμανικές μελέτες έχει προκύψει εδώ και αρκετά έτη ότι η συμπεριφορά των μελισσών αλλάζει όταν βρίσκονται κοντά σε πυλώνες υψηλής τάσης.

* Παράσιτα, νέοι παθογόνοι οργανισμοί: Ορισμένοι ειδικοί αναφέρουν ότι νέοι παθογόνοι οργανισμοί εισήχθησαν στις ΗΠΑ και προκαλούν τη διαταραχή στις μέλισσες. Ένα από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα αφορά το πρωτόζωο Nosema apis που ζει στο πεπτικό σύστημα της μέλισσας και το οποίο απαντάται εδώ και πολλά χρόνια. Το 2006 οι επιστήμονες εντόπισαν και ταυτοποίησαν στις ΗΠΑ ένα νέο είδος του πρωτοζώου, το Nosema ceranae, το οποίο παρουσιάστηκε σε αποικίες μελισσών που εμφάνισαν διαταραχή κατάρρευσης. Το πρωτόζωο αυτό απαντάται συχνά σε ασιατικές μέλισσες οι οποίες όμως δεν είναι ευάλωτες απέναντί του και σύμφωνα με Ισπανούς ερευνητές που διεξήγαγαν ενδελεχείς αναλύσεις, εισήχθη σε ΗΠΑ και Ευρώπη και είναι το υπαίτιο για τις εξαφανίσεις μελισσών.

Ομάδα εργασίας στην Αθήνα

Όπως ανέφερε στο «Βήμα» η βιολόγος, ερευνήτρια στο Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου δρ Μαρία Μπουγά «η ομάδα εργασίας που συγκεντρώθηκε στην Αθήνα έχει ως στόχο τη διερεύνηση θεμάτων που αφορούν τα αίτια της απώλειας μελισσών, όπως είναι οι ασθένειες που τις πλήττουν. Τώρα η ομάδα αυτή αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς οι επιστήμονες έχουν πλέον να λύσουν και άλλον έναν σημαντικό “γρίφο” σχετικά με τις απώλειες των συγκεκριμένων εντόμων, το σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσών, το οποίο έχει “χτυπήσει” κυρίως τις ΗΠΑ».

Η Ελληνίδα επιστήμονας σημείωσε ότι όπως προέκυψε από την επιστημονική συνάντηση «η αλληλεπίδραση πολλών και διαφορετικών παραγόντων είναι αυτή που οδηγεί στη διαταραχή».

Στην Ελλάδα

Το φαινόμενο της εξαφάνισης των μελισσών από τις κυψέλες δεν έχει ακουμπήσει – τουλάχιστον ως αυτή τη στιγμή – την Ελλάδα, σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία. «Μια αρχική καταγραφή σε μικρό δείγμα δείχνει ότι οι απώλειες είναι συνηθισμένες, της τάξεως του 10%, και αποδίδονται σε διάφορες παραμέτρους, όπως σε γνωστές, κοινές ασθένειες. Σε κάθε περίπτωση βρισκόμαστε σε επιφυλακή, όπως και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες» λέει η κυρία Μπουγά.

Πάντως, όπως υπογραμμίζει στο «Βήμα» ο διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών καθηγητής κ. Ν. Εμμανουήλ, και στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί ορισμένοι αποπροσανατολισμοί μελισσών, στην Πέλλα και στη Θεσσαλία, οι οποίοι αποδίδονται πιθανότατα στην έκθεση των εντόμων σε φυτοφάρμακα. Ο κ. Εμμανουήλ προσθέτει ότι «οι μέλισσες είναι άκρως κοινωνικά έντομα και ως φαίνεται η ανθρώπινη δράση διαταράσσει τις κοινότητές τους».

Οι μέλισσες κάνουν… χρυσάφι

Θα αναρωτιόταν κάποιος για ποιο λόγο μια μικρή και ταπεινή μέλισσα μπορεί να τινάξει στον αέρα όχι μόνο την οικονομία, αλλά και την ισορροπία του οικοσυστήματος. Την απάντηση μας δίνει η κυρία Μπουγά. «Εκτός του ότι η συγκεκριμένη διαταραχή πλήττει τη γεωργική παραγωγή και την οικονομία – ας μην ξεχνούμε ότι για τη χώρα μας το μέλι είναι ένα πολύ σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν –, έχει και ιδιαίτερη επίπτωση στο οικοσύστημα δεδομένου ότι οι μέλισσες αποτελούν τους κύριους επικονιαστές. Μεταφέρουν γύρη από το ένα άνθος στο άλλο και με δεδομένο ότι πληθυσμοί εντόμων άλλων ειδών που έχουν αντίστοιχο καθήκον έχουν μειωθεί σημαντικά λόγω χρήσης των εντομοκτόνων, οι μέλισσες λαμβάνουν τον ρόλο του κύριου επικονιαστή».

Ιδού η μελλοντική εικόνα, σε περίπτωση που δεν μπει ένα φρένο στην κατάρρευση των αποικιών των μελισσών: καταστροφή της παραγωγής πλήθους καλλιεργειών, όπως εσπεριδοειδών, μήλων, ροδάκινων, κερασιών, καρυδιών, αβοκάντο, σόγιας, σπαραγγιών, μπρόκολων, σέλινου, αγγουριών κ.ά. που εξαρτώνται από τις μέλισσες για την επικονίασή τους. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα φυτά που επικονιάζονται από έντομα αποτελούν το ένα τρίτο του ανθρώπινου διαιτολογίου και οι μέλισσες ευθύνονται για το 80% αυτής της επικονίασης. Μάλιστα, έχει υπολογιστεί ότι η προσφορά τους στη φύση φθάνει και ξεπερνάει το 15πλάσιο της αξίας όλων των προϊόντων της κυψέλης.

Να λοιπόν τι σημαίνει για τη φύση, αλλά και για τον καθένα μας κάθε μικρό μαυροκίτρινο έντομο που «καταρρέει». Εκείνο μας προσφέρει τον… χρυσό θησαυρό του χωρίς αντάλλαγμα. Τα αλόγιστα ανταλλάγματα που εμείς ζητούμε όμως καταστρέφουν τις αποικίες των μελισσών και δεν θα φταίνε οι μέλισσες όταν θα κινδυνεύσουν ποικιλοτρόπως και οι δικές μας αποικίες…

* Σήμερα εκτρέφονται περίπου 1.400.000 μελισσοσμήνη.

* Με τη μελισσοκομία ασχολούνται περί τα 27.000 άτομα, εκ των οποίων ποσοστό 25% είναι επαγγελματίες (κατέχουν περισσότερες από 150 κυψέλες).

* Η ετήσια παραγωγή μελιού κυμαίνεται στους 15.000 με 17.000 τόνους.

* Η μέση κατανάλωση μελιού στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1,5 κιλό ανά άτομο τον χρόνο.

* Η χώρα μας κατέχει τη δεύτερη θέση σε αριθμό μελισσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά την Ισπανία.

* Η εγχώρια παραγωγή καλύπτει περίπου το 90% της κατανάλωσης.

* Το μέλι αποτελεί σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν για τη χώρα μας. Οι κύριοι «πελάτες» μας, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (ΕΣΥΕ), είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Κύπρος, η Γερμανία, οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ινδία και η Ισπανία.

πηγή: Βήμα Science

Οι προμήθειες σοκολάτας και καφέ βρίσκονται σε κίνδυνο καθώς οι πληθυσμοί των μελισσών και των πεταλούδων μειώνονται συνεχώς, προειδοποιεί έκθεση του ΟΗΕ. Πολλά είδη άγριων μελισσών, πεταλούδων και άλλων εντόμων, που γονιμοποιούν τα φυτά, βρίσκονται στα πρόθυρα της εξαφάνισης, γεγονός που θα μπορούσε να φέρει την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με προβλήματα στην επάρκεια αρκετών τροφίμων.

Το 90% εκ των 107 σημαντικότερων καλλιεργούμενων καρποφόρων δέντρων, μεταξύ των οποίων τα καφεόδεντρα και τα κακαόδεντρα γονιμοποιούνται από τις μέλισσες. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ, δύο στα πέντε είδη εντόμων επικονιαστών βρίσκονται υπό απειλή, λόγω πολλών παραγόντων (νεονικοτινοειδή, γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί, κλιματική αλλαγή, απώλεια ενδιαιτημάτων κ.α.) «Είμαστε σε μια περίοδο παρακμής και σύντομα θα έρθουμε αντιμέτωποι με τις συνέπειες» είπε ο Simon Potts διευθυντής του Κέντρου Αγρο-Περιβαλλοντικής Έρευνας στο Πανεπιστήμιο του Reading στην Αγγλία.

Τα άνθη του κακαόδεντρου, τα οποία είναι άοσμα.

Αυτές οι μέρες, δηλαδή λίγο πριν του Αγίου Βαλεντίνου, είναι η περίοδος που γίνεται η μεγαλύτερη κατανάλωση σοκολάτας. Η ολοένα όμως και αυξανόμενη ζήτηση σε συνδυασμό με την συνεχιζόμενη μείωση της παραγωγής, νομοτελειακά θα οδηγήσει στην τεράστια αύξηση της τιμής της. Ήδη οι μεγαλύτερες βιομηχανίες παραγωγής έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Ο John Mason από το Συμβούλιο Έρευνας για την Διατήρηση της Φύσης, είχε πει από το 2010 ότι «η σοκολάτα θα γίνει τόσο σπάνια και ακριβή όσο και το χαβιάρι. Ο μέσος άνθρωπος δεν θα μπορεί να την αγοράσει». Υπολογίζεται ότι από το 2020 και μετά θα αρχίσει να γίνεται εμφανές το πρόβλημα.

Οι καρποί του κακαόδεντρου χρειάζονται 4-6 μήνες ωρίμανσης και φτάνουν τα 35 εκατοστά.

Τα κακαόδεντρα ευδοκιμούν αποκλειστικά στις περιοχές γύρω από τον Ισημερινό και χρειάζονται αρκετά χρόνια μέχρι να γίνουν παραγωγικά. Μόνο στη Δυτική Αφρική παράγεται το 70% της παγκόσμιας παραγωγής, με την Ακτή ελεφαντοστού να είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός παγκοσμίως (το 50% των κόκκων κακάο παράγεται εκεί). Το 2009 περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι απασχολούνταν στα αγροκτήματα κακάο της Δυτικής Αφρικής. Σύμφωνα με το Αnti-slavery International παιδιά από τη Μπουρκίνα Φάσο μέχρι το Μάλι διακινούνται παράνομα για να εργαστούν στις φυτείες κακάο στην Ακτή ελεφαντοστού.

Τα παιδιά της πικρής σοκολάτας, θύματα του παιδικού trafficking.

Μικρά παιδιά που, αντί να πηγαίνουν σχολείο, εξαναγκάζονται να δουλεύουν ατελείωτες ώρες στις φυτείες με τα κακαόδεντρα, σκαλίζοντας με επικίνδυνες ματσέτες τα δέντρα, εκτιθέμενα σε καρκινογόνα φυτοφάρμακα και κουβαλώντας βαριά φορτία για µεγάλες αποστάσεις. Σήμερα η παραγωγή παρουσιάζει μείωση και ρόλο σ’ αυτό, εκτός από την ευαισθησία του φυτού στις ασθένειες, έχει παίξει και η στροφή των ντόπιων αγροτών σε άλλες καλλιέργειες όπως του φοινικέλαιου και του καουτσούκ λόγω της εξαθλίωσης από τα πολύ χαμηλά μεροκάματα.

Καλλιέργεια καφεόδεντρου.

Δυσοίωνο είναι όμως το μέλλον και για τον καφέ. Οι ερευνητές από τους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους στο Κιου της Αγγλίας και από το Φόρουμ Περιβάλλοντος και Δασών Καφέ (ECFF) στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας προειδοποιούν και αυτοί ότι λόγω της κλιματικής αλλαγής τα κατάλληλα για την ανάπτυξη του φυτού εδάφη έχουν αρχίσει και μειώνονται με αποτέλεσμα ήδη από την επόμενη δεκαετία να αρχίσει να γίνεται αισθητή η μείωση. Τα καφεόδεντρα επίσης εξαρτώνται σημαντικά από τις άγριες μέλισσες, καθώς αυτές αυξάνουν τις αποδόσεις αλλά και την ποιότητα, ενώ βοηθούν στον συγχρονισμό της ωρίμανσης των καρπών κάνοντας πιο εύκολη τη συγκομιδή.

Όλη αυτή η πολιτική του κέρδους και της εκμετάλλευσης πρέπει να σταματήσει το συντομότερο δυνατό. Είμαστε ίσως η τελευταία γενιά που της δίνεται η ευκαιρία να κάνει κάτι. Οι επόμενοι ίσως να μην είναι καν σε θέση να αλλάξουν κάποια πράγματα.

Από το 2009 και έπειτα η Ελλάδα είναι το πιο καυτό θέμα στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές λόγω της οικονομικής κρίσης και τις πολιτικές λιτότητας. Μαζί με τον Έλληνα ο οποίος αγωνίζεται να ανταπεξέλθει στην τεράστια συρρίκνωση του εισοδήματός του, σε ποσοστό που έφτασε μέχρι και το 67% και οι μέλισσες στην Ελλάδα δείχνουν να παλεύουν για να επιβιώσουν.

Σύμφωνα με τους μελισσοκόμους και τους επιστήμονες, η αλόγιστη και συστηματική χρήση φυτοφαρμάκων έχει προκαλέσει απώλειες πληθυσμών των μελισσών σε τέτοιο βαθμό που πολλοί υποστηρίζουν ότι η χώρα υποφέρει τώρα από «διαταραχή κατάρρευσης αποικίας» (CCD). Η μελισσοκομία στην Ελλάδα είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της ιστορίας της. Υπάρχουν συνολικά 1.500.000 κυψέλες στην Ελλάδα, γεγονός που κατατάσσει την χώρα, νούμερο δύο στον κόσμο (μετά την Ουγγαρία) στην πυκνότητα μελισσιών με περίπου 11,1 μελίσσια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.

Εν τω μεταξύ, στη χώρα δεν υπάρχουν γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες και έτσι το μέλι θεωρείται άμα τη εμφανίσει ελεύθερο από ΓΤΟ, άρα και πιο αγνό. Σ’ αυτό συμβάλει και το γεγονός, ότι λόγω του ότι η Ελλάδα αποτελείται κυρίως από ορεινούς όγκους, το μέλι που συλλέγεται είναι κυρίως από αγριολούλουδα ή μελιτώματα άγριων δέντρων. Τα φυτοφάρμακα όμως είναι ένα άλλο κεφάλαιο.

Η Maryam Henein μαζί με την Δρ Σοφία Γούναρη.

«Είχαμε πολλά προβλήματα από τα φυτοφάρμακα σε όλη την Αττική και κυρίως στο νότο» λέει η Δρ Σοφία Γούναρη διακεκριμένη ερευνήτρια από το Γ’ Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Αθηνών. Συναντήσαμε την κ. Γούναρη στο «Δημόκριτο» το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών στην Αθήνα, όπου ερευνά την κατάσταση των μελισσών στην Ελλάδα. Σε 16 αποικίες που έχει εγκαταστήσει εκεί, ελέγχει την έκταση του γόνου των μελισσών αλλά και την ποσότητα του μελιού που έχουν συλλέξει. Δυστυχώς οι ποσότητες είναι πολύ μικρές λόγω της μεγάλης απώλειας πληθυσμών.

«Λόγω των φυτοφαρμάκων;» ρωτάω και εκείνη γνέφει καταφατικά. Γι αυτό το λόγο η κ. Γούναρη έχει μεταφέρει άλλες 10 αποικίες στα ελατοδάση του Όρους Μαίναλος στην Πελοπόννησο. Τα βουνά εκεί αποτελούνται κυρίως από Κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica), ωστόσο, η φετινή σοδειά μελιού στο Μαίναλο ήταν η χειρότερη εδώ και πολλά χρόνια, λόγω του κακού καιρού που επικράτησε στην περιοχή.

«Το 2006 έχασα πολλά μελίσσια από ψεκασμό με νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα στην περιοχή γύρω από το ινστιτούτο» διηγείται η ίδια. Αυτά τα νέου τύπου φυτοφάρμακα εισήχθησαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Στα πλαίσια της προετοιμασίας για την φιλοξενία των επισκεπτών, τότε, εισήχθησαν από τη Βόρεια Αφρική εξωτικοί κανάριοι φοίνικες για λόγους διακόσμησης αλλά και για σκίαση. Το κόκκινο σκαθάρι του φοίνικα, ένα έντομο που κατατρώει τους μαλακούς ιστούς και τις ίνες του κορμού του φοίνικα, είπε να πάει μια βόλτα, με αποτέλεσμα να εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη νότια χώρα, από τη Ρόδο και την Κρήτη μέχρι την Αττική. Ως αποτέλεσμα πολλά ξενοδοχεία και δήμοι πάνω στον πανικό τους ξεκίνησαν τον ψεκασμό χημικών ουσιών κατά βούληση, χρησιμοποιώντας τις περισσότερες φορές παράνομα σκευάσματα συμπεριλαμβανομένων νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην απώλεια του 50% των μελισσιών σ’ αυτές τις περιοχές.

Σήμερα στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται συστηματικά νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα και κυρίως το Gaucho (imidacloprid) της Bayer σε καλλιέργειες όπως το βαμβάκι, ο ηλίανθος, και τα πορτοκάλια. Και ενώ ο σημαντικότερος εχθρός της μέλισσας είναι το άκαρι βαρρόα, ένα παράσιτο που προσβάλλει τις μέλισσες, πολλοί υποστηρίζουν ότι τα φυτοφάρμακα με βάση τη νικοτίνη είναι σημαντικότερο πρόβλημα, καθώς θέτουν σε κίνδυνο το ανοσοποιητικό σύστημα των μελισσών, έτσι ώστε να μην μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους.

Η Ελλάδα όμως δεν θέλει απαγόρευση των νεονικοτινοειδών…

Το 2013, η ΕΕ, έπειτα από ψηφοφορία των κρατών μελών, ενέκρινε τη μερική απαγόρευση των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) αποφάσισε να περιορίσει προσωρινά τη χρήση τριών νεονικοτινοειδών ουσιών (clothianidin, imidacloprid, και thiamethoxam) οι οποίες θεωρούνται επιβλαβείς για την υγεία των μελισσών. Εκείνη την εποχή, τα 15 κράτη μέλη – συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας – ψήφισαν υπέρ των περιορισμών, παρά τις πιέσεις της Bayer, τέσσερις απείχαν, και οκτώ ψήφισαν κατά της απαγόρευσης, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ιταλίας, της Ουγγαρίας, και της Ελλάδας…

Η Ομοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος (ΟΜΣΕ) είχε εκδηλώσει δημόσια την απογοήτευσή της γι αυτό. «Το υπουργείο είχε πλήρη επίγνωση του προβλήματος» είχε δηλώσει τότε ο καθηγητής μελισσοκομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Θρασυβούλου. «Ωστόσο, αντί να μας ακούσουν προτίμησαν να ακούσουν τις εταιρείες που παράγουν τα φυτοφάρμακα.»

Ο καθηγητής μελισσοκομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Θρασυβούλου.

Αναμφίβολα, η απόφαση αυτή είχε σκοπό να διατηρήσει τις φαρμακευτικές εταιρείες ευτυχισμένες, λέει η κ. Γούναρη. «Η μη επιβολή ενός μορατόριουμ στη χρήση νεονικοτινοειδών δεν βοηθά τη γεωργία. Δεν βοηθά τη βιοποικιλότητα αλλά ούτε τον άνθρωπο. Κανείς δεν ωφελείται απ’ τον θάνατο των μελισσών» λέει η Έλενα Δανάλη της Greenpeace στην Ελλάδα. Για να υπερασπιστούν τη θέση τους, πηγές από το υπουργείο υποστήριξαν ότι η έκθεση της ΕΑΑΤ δεν παρουσίασε επαρκή στοιχεία για μαζική εξαφάνιση μελισσών, λόγω της χρήσης των συγκεκριμένων φυτοφαρμάκων.

Ωστόσο, με βάση τα αποτελέσματα, πάνω από 1.000 διεθνών μελετών οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα νεονικοτινοειδή είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην θνησιμότητα των μελισσών. Αυτά τα φυτοφάρμακα αποπροσανατολίζουν τις μέλισσες, καθιστώντας πιο δύσκολο να ξαναβρούν την φωλιά τους. Η απαγόρευση όμως τελικά τέθηκε σε ισχύ και αφορούσε την επικάλυψη των σπόρων και τις εφαρμογές του φυλλώματος για μια περίοδο δύο ετών και για τις καλλιέργειες του καλαμποκιού, του βαμβακιού, του ηλίανθου και της ελαιοκράμβης. Δεν περιελάμβανε όμως κανενός είδους περιορισμό στην ατομική χρήση σε κήπους και περιβόλια όπως π.χ. τα πορτοκάλια.

Κατά ειρωνικό τρόπο, οι φαρμακευτικές Bayer και Syngenta, στη συνέχεια μήνυσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ζήτησαν αποζημίωση για διαφυγόντα κέρδη. «Προσπαθούμε να υπερασπιστούμε τη φήμη μας, η οποία ζημιώθηκε σημαντικά. Ιδιαίτερα αν λάβετε υπόψη τις σημαντικές επενδύσεις που έχουμε κάνει επί σειρά ετών για την υγεία των μελισσών και τη βιώσιμη γεωργία γενικότερα» δήλωσε ο εκπρόσωπος της Bayer. Σήμερα πολλοί ελπίζουν ότι θα συνεχιστεί το μορατόριουμ και ότι αυτή τη φορά θα συμπεριληφθούν και οι έξι επίμαχες χημικές ουσίες πέρα απ’ τις προαναφερθείσες τρεις.

Μελισσοκομείο στη νότια Κρήτη.

«Πριν την έλευση των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων στην Ελλάδα, οι Έλληνες μελισσοκόμοι δεν αντιμετώπιζαν απώλειες άνω του 7% με 10%, οι οποίες θεωρούνται αποδεκτές» λέει η βιολόγος και ερευνήτρια Δρ Φανή Χατζήνα, του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας (ΕΘΙΑΓΕ). «Τώρα όμως οι απώλειες έχουν αυξηθεί σημαντικά και παρουσιάζουν έξαρση διάφορες περιόδους του έτους και όχι μόνο το χειμώνα». Μαζί με άλλους ερευνητές, η κ. Χατζήνα, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ουσία imidacloprid, σε μικρές δόσεις που δεν είναι θανατηφόρες, έχει σημαντική δυσμενή επίδραση σε διάφορες πτυχές των μελισσών, όπως είναι η φυσιολογία, η συμπεριφορά και η γενική υγεία. Οι μέλισσες παρουσιάζουν προβλήματα στον προσανατολισμό, την αναπνοή, τον καρδιακό ρυθμό και το ανοσοποιητικό.

Δεδομένου ότι η χώρα παρουσιάζει απώλειες μελισσών λόγω των νεονικοτινοειδών, τίθεται το ερώτημα αν οι μελισσοκόμοι στην Ελλάδα έχουν παρατηρήσει συμπτώματα «διαταραχής κατάρρευσης αποικίας» (CCD). «Όχι δεν έχουμε CCD στην Ελλάδα, έχουμε όμως κακούς μελισσοκόμους» δηλώνει με έμφαση η κ. Γούναρη. Ενώ συμφωνεί ότι τα νεονικοτινοειδή σκοτώνουν αργά αλλά σταθερά τις μέλισσες, πιστεύει ότι το κύριο πρόβλημα είναι η συνολική κακοποίηση και κακοδιαχείριση των μελισσών απ’ τους μελισσοκόμους. Για παράδειγμα, η εξαντλητική και χωρίς διακοπή εργασία των μελισσών και η συνολική τους αντιμετώπιση ως εμπόρευμα.

Άλλοι μελισσοκόμοι πάλι θεωρούν ότι στην Ελλάδα δεν έχουν παρουσιαστεί ακόμα συμπτώματα «διαταραχής κατάρρευσης αποικίας» λόγω του ότι δεν υπάρχουν γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Όμως η κ. Γούναρη επιμένει ότι υπεύθυνοι σε μεγάλο βαθμό είναι οι μελισσοκόμοι οι οποίοι εξαντλούν τα μελίσσια τους. Το 1995 στη Γαλλία και το 2006 στις ΗΠΑ ήρθαν αντιμέτωποι με μαζικές απώλειες μελισσών και τότε πρώτος ένοχος ήταν ο μελισσοκόμος. Πολλοί μελισσοκόμοι και επιστήμονες όμως δεν συμφωνούν με την κ. Γούναρη.

Το μελισσοκομείο μας, στο όρος Ξηροβούνι στην Πίνδο.

«Είναι εύκολο να κατηγορήσεις τον μελισσοκόμο, αλλά υπάρχουν σημάδια διαταραχής κατάρρευσης αποικίας» λέει ο John Phipps, εκδότης του μελισσοκομικού περιοδικού The Beekeepers Quarterly. Το 2010, ο Phipps είδε τις κυψέλες του να μειώνονται από 40 σε 28, παρατηρώντας ασυνήθιστη συμπεριφορά μελισσών, όπως εγκαταλελειμμένες κυψέλες. Και η κ. Χατζήνα όμως έχει παρατηρήσει περιπτώσεις εξαφάνισης αποικιών αλλά και μείωσης του χρόνου ζωής των βασιλισσών. Έχει παρατηρήσει επίσης ότι οι μέλισσες που έχουν έρθει σε επαφή με νεονικοτινοειδή παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε νοζεμίαση, μια κοινή ασθένεια των μελισσών.

Μια σημαντική διαφορά πάντως είναι ότι στην Ελλάδα τα μελίσσια ανακάμπτουν πιο εύκολα από ό, τι για παράδειγμα στις Ηνωμένες Πολιτείες επειδή μπορούν εύκολα να μετακινηθούν σε περιοχές χωρίς δηλητήρια. Εξάλλου μόλις το 29% της γης καλλιεργείται στην Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν έχει τεράστιες μονοκαλλιέργειες και οι άγριες – παρθένες περιοχές λειτουργούν ως ένα είδος προφύλαξης για τις μέλισσες.

Η ευαισθητοποίηση του κόσμου, η εκπαίδευση και η κατανόηση της έκτασης και των συνεπειών του προβλήματος είναι το κλειδί για τον περιορισμό της χρήσης των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων. 

της Maryam Henein, ακτιβίστριας, δημοσιογράφου και σκηνοθέτιδας του ντοκιμαντέρ Vanishing of the Bees.
Beeculture

Η βιομηχανική γεωργία, με την εντατική χρήση χημικών, ευθύνεται για τη μείωση του αριθμού των μελισσών και, συνεπώς, της επικονίασης στις καλλιέργειες. Μεταξύ 1985 και 2005 ο πληθυσμός των εκτρεφόμενων μελιτοφόρων εντόμων έχει μειωθεί κατά 25%.

Η δραματική μείωση των πληθυσμών των άγριων και εκτρεφόμενων μελισσών, που σημειώνεται τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, είναι ανησυχητική, δεδομένης της εξάρτησής μας από αυτά τα έντομα-επικονιαστές για τη βιοποικιλότητα και την παγκόσμια διατροφική ασφάλεια. Οι εκτρεφόμενες μελιτοφόρες μέλισσες έχουν μειωθεί σημαντικά, λ.χ., κατά 25% στην Ευρώπη μεταξύ του 1985 και του 2005. Η μείωση του αριθμού των μελισσών έχει οδηγήσει σε αυτό που αποκαλείται παγκόσμια «κρίση των επικονιαστών», κατάσταση κατά την οποία περιορίζεται η επικονίαση από τις μέλισσες και αυτό στη συνέχεια μπορεί να οδηγήσει στη μείωση της απόδοσης και της ποιότητας των καλλιεργειών.

Νέο πρότυπο
Η βιώσιμη γεωργία, που ήδη εφαρμόζεται σε μεγάλη κλίμακα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, είναι ο μόνος εφικτός τρόπος για να ξεπεράσουμε την κρίση της επικονίασης, αλλά και τα προβλήματα που έχει δημιουργήσει η βιομηχανική γεωργία, σύμφωνα με νέα έκθεση της Greenpeace. Η επιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι μία ποικιλία από είδη άγριων μελισσών είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση βιώσιμης παραγωγής από τις καλλιέργειες. Επομένως, δεν μπορούμε να βασιζόμαστε μόνο σε ένα είδος για να διασφαλίσουμε ότι θα υπάρχει τροφή στο πιάτο μας κάθε μέρα.

Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι η βιομηχανική γεωργία ενοχοποιείται για τη μείωση του αριθμού των μελισσών και της επικονίασης στις καλλιέργειες και στα άγρια λουλούδια. Η ολοένα αυξανόμενη χρήση λιπασμάτων, εντομοκτόνων και ζιζανιοκτόνων, οι συνεργιστικές αρνητικές συνέπειες που έχουν στην υγεία των μελισσών, συντελούν σε μεγάλο βαθμό στη μείωση του αριθμού τους, σύμφωνα με την Greenpeace.

Ο αριθμός των κυψελών στις ΗΠΑ από το 1961 έως σήμερα.

Η μείωση των πληθυσμών των μελισσών είναι το αποτέλεσμα του αποτυχημένου μοντέλου της σύγχρονης βιομηχανικής γεωργίας, που βασίζεται στην εντατική χρήση χημικών, καταναλώνει μεγάλες ποσότητες ενέργειας, προωθεί τις μεγάλης έκτασης μονοκαλλιέργειες και αυξάνει διαρκώς την εξάρτηση από λίγες πολυεθνικές εταιρείες για την προμήθεια σπόρων και χημικών φυτοφαρμάκων, αναφέρεται στην έκθεση.

Επιτακτική ανάγκη
Η αυξημένη ανθεκτικότητα των ζιζανίων και των βλαβερών εντόμων, η μείωση της γονιμότητας του εδάφους, η ρύπανση των υδάτων, οι αυξανόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η ευπάθεια στις κλιματικές αλλαγές, καθώς και η απώλεια της βιοποικιλότητας και της προσαρμοστικότητας του περιβάλλοντος, αλλά και της κυριαρχίας στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων, αποτελούν πιεστικούς λόγους για να στραφούμε άμεσα σε οικολογικά αγροτικά συστήματα που σέβονται τη βιοποικιλότητα.

πηγή: efsyn.gr

Το χειμώνα του 2007 εκδηλώθηκε μια μεγάλη καταστροφή στα μελίσσια σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε ορισμένες περιοχές εξαφανίστηκαν μέχρι και οι μισές εργάτριες μέλισσες, χωρίς όμως να πεθάνουν μέσα στο μελίσσι. Μετά από μια σύντομη ύφεση, το φαινόμενο επανέκαμψε το χειμώνα του 2008, όταν μόνο στις ΗΠΑ καταστράφηκε το 36% των αποικιών μελισσών. Αναφορές για μεγάλες απώλειες έγιναν από την Αυστραλία, τη Βραζιλία, τον Καναδά, την Κίνα, χώρες της Ευρώπης, αλλά και άλλες περιοχές του κόσμου.

Η απώλεια των μελισσών σήμανε συναγερμό στις κρατικές αρχές, αφού το ένα τρίτο της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής στηρίζεται στην Apis mellifera, την ευρωπαϊκή μέλισσα, το είδος που έχει υιοθετηθεί από τους περισσότερους μελισσοκόμους. Μεγάλες μονοκαλλιέργειες απαιτούν έντονη δραστηριότητα επικονίασης σε μικρά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια του έτους, ρόλο που άλλοι επικονιαστές, όπως οι άγριες μέλισσες και οι νυχτερίδες, δεν μπορούν να εκπληρώσουν. Μόνο η A. mellifera μπορεί να εξαπολύσει ορδές επικονιαστών σχεδόν οποιαδήποτε εποχή του έτους, αρκεί ο καιρός να είναι σχετικά ήπιος και να υπάρχουν λουλούδια για να τα επισκεφτούν οι μέλισσες.

Ομάδες επιστημόνων ασχολήθηκαν με το πρόβλημα, προσπαθώντας να εντοπίσουν τον ένοχο για την καταστροφή. Προς το παρόν δεν υπάρχουν οριστικά αποτελέσματα. Αρκετοί ύποπτοι παράγοντες έχουν αποκλειστεί, ενώ έχουν βρεθεί άλλοι που πιθανόν συνεισφέρουν στον αποδεκατισμό των μελισσιών. Οι μέλισσες που πλήττονται από το Σύνδρομο της Κατάρρευσης των Αποικιών (ΣΚΑ ή CCD Colony Collapse Disorder) πάσχουν συνήθως από πολλά παθογόνα, συμπεριλαμβανόμενου ενός ιού που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, αλλά αυτές οι μολύνσεις δείχνουν δευτερεύουσες ή τυχαίες, κατά τον ίδιο τρόπο που η πνευμονία σκοτώνει έναν πάσχοντα από AIDS. Η εικόνα που σχηματίζεται με βάση τα ευρήματα είναι ότι πρόκειται για σύνθετη κατάσταση, που πυροδοτείται από διαφορετικούς συνδυασμούς αιτίων. Γι’ αυτό ίσως και να μην υπάρχει εύκολη θεραπεία για το ΣΚΑ. Η προστασία του περιβάλλοντος και οι μακροπρόθεσμες αλλαγές στις πρακτικές μελισσοκομίας και γεωργικής καλλιέργειας θα είναι πιθανότατα απαραίτητα στοιχεία για να υπάρξει αντιμετώπιση του προβλήματος.

Ακόμα και πριν την κατάρρευση των αποικιών, οι μέλισσες υπέφεραν από μια σειρά ασθενειών που μείωναν τους πληθυσμούς τους. Τα μελίσσια το 2006 ήταν 2,4 εκατομμύρια, δηλαδή λιγότερο από τα μισά που υπήρχαν το 1949. Κανείς όμως από τους μελισσοκόμους δε θυμάται τις τεράστιες απώλειες του 2007 και του 2008. Αν και το ΣΚΑ μάλλον δε θα προκαλέσει την εξαφάνιση των μελισσών ως είδος, θα ωθήσει πολλούς να εγκαταλείψουν τη μελισσοκομία, αφού στον καπιταλισμό η παραγωγή δε γίνεται για την κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, αλλά για το κέρδος. Ορισμένες καλλιέργειες δεν επηρεάζονται από την έλλειψη επικονιαστών, όπως το στάρι, το καλαμπόκι, το ρύζι και οι πατάτες. Όμως η παραγωγή πολλών φρούτων και λαχανικών θα μπορούσε να επηρεαστεί έντονα από το ΣΚΑ, τουλάχιστον στις περιοχές που γίνεται μαζική παραγωγή αυτών των προϊόντων και χρειάζεται μεγάλος αριθμός μελισσών για επικονίαση σε μικρό χρονικό διάστημα.

πηγή: Scientific American (επιμέλεια: Σταύρος Ξενικουδάκης)

Πάνω από το 44% των αποικιών μελισσών στις Ηνωμένες Πολιτείες χάθηκε μέσα σε ένα χρόνο, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας της χώρας. Παρά το γεγονός ότι το ποσοστό απώλειας είναι ελαφρώς χαμηλότερο από το 45% που παρατηρήθηκε το 2012 και το 2013, παραμένει απογοητευτικό αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι ο ρυθμός απώλειας των αποικιών κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών είχε «πέσει» στο 34%.

Κυψέλη γεμάτη μέλι, αλλά χωρίς μέλισσες. Κλασικό σύμπτωμα CCD (Διαταραχή Κατάρρευσης Αποικίας).

Οι επιστήμονες δεν είναι βέβαιοι τι ακριβώς ευθύνεται για την άνοδο του ρυθμού απώλειας, αλλά η μελέτη του υπουργείου υποδεικνύει ότι ο καθοριστικός παράγοντας μπορεί να είναι κάποια ακάρεα που είναι θανάσιμα για τις μέλισσες. Η απώλεια κάποιων αποικιών είναι αναμενόμενη κάθε χρόνο, ιδιαίτερα το χειμώνα, αλλά αυτό που συνήθως θεωρείται αποδεκτό ποσοστό είναι περίπου 17%, ενώ πέρυσι ήταν 28,1%.

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι συνεχίζονται οι απώλειες το καλοκαίρι με τον ίδιο ρυθμό, παρά τη βελτίωση του καιρού. Κανονικά, οι μέλισσες ευνοούνται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, αλλά οι θερμοκρασίες ρεκόρ λόγω της κλιματικής αλλαγής τα τελευταία αρκετά χρόνια συνδέονται από αρκετούς επιστήμονες με τους αυξημένους θανάτους. Πολλά διαδεδομένα υποείδη μέλισσας αντιμετωπίζουν δυσκολίες με τις υψηλές θερμοκρασίες, και σε ορισμένες περιοχές έχουν ακόμη εξαφανιστεί.

Άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στο πρόβλημα συμπεριλαμβάνουν τη χρήση νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων, τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, την απώλεια ενδιαιτημάτων, καθώς και την απώλεια της χαρακτηριστικής μυρωδιάς κάποιων φυτών λόγω κλιματικής αλλαγής.

πηγή: Ναυτεμπορική

Ο αστικός μύθος λέει πως “όταν εξαφανιστούν οι μέλισσες από την γη, θα σημάνει και το τέλος του ανθρώπινου γένους”. Ίσως βέβαια αυτό να μην είναι τόσο μύθος αλλά μια πραγματικότητα που πρέπει να μας απασχολήσει άμεσα. Η πραγματικότητα αυτή λοιπόν, λέει ότι ορισμένα από τα ευρέως χρησιμοποιούμενα σε όλο τον κόσμο παρασιτοκτόνα και εντομοκτόνα καταστρέφουν τις μέλισσες, καθώς προκαλούν ζημιά στην ικανότητά τους να προσανατολίζονται, ενώ παράλληλα σκοτώνουν τις βασίλισσες τους.Το διαβάσαμε από το: “Όταν εξαφανισθούν οι μέλισσες θα πεθάνει ο άνθρωπος” και ήδη εξαφανίζονται…

Επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Στέρλινγκ στην Αγγλία, μελέτησαν τις επιπτώσεις επάνω στις μέλισσες, μιας κατηγορίας χημικών ουσιών, των νεονικοτινοειδών, που από τη δεκαετία του ΄90 χρησιμοποιούνται σε περισσότερες από 100 χώρες τόσο στη γεωργία, όσο και στους κήπους. Διαπίστωσαν ότι τα παρασιτοκτόνα -που έχουν δημιουργηθεί έτσι ώστε να πλήττουν το νευρικό σύστημα των επιβλαβών παρασίτων- προκαλούν μείωση 85% στην παραγωγή των βασιλισσών. Η μυστηριώδης και μαζική μείωση των πληθυσμών των μελισσών διεθνώς πλήττει όχι μόνον τους μελισσοκόμους, αλλά γενικότερα τη γεωργική παραγωγή, καθώς δυσκολεύει την επικονίαση των φυτών. Σε ορισμένες χώρες ιδίως, οι αριθμοί των μελισσών έχουν υποχωρήσει δραματικά.

Πολλές αιτίες έχουν προταθεί για αυτή την εξέλιξη, όπως ασθένειες των μελισσών, παράσιτα, εντομοκτόνα- παρασιτοκτόνα ή ένας συνδυασμός αυτών και άλλων πιθανών αιτιών. Οι νέες μελέτες δείχνουν ότι τα παρασιτοκτόνα είναι σίγουρα ανάμεσα σε αυτές τις αιτίες. Τα νεονικοτινοειδή, άλλων χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες δημητριακών. Όμως, με αυτό τον τρόπο, η χημική ουσία εισέρχεται επίσης στη γύρη και το νέκταρ, με συνέπεια να πλήττει τις μέλισσες.

Οι Βρετανοί ερευνητές, μέσα από παρατηρήσεις και συγκριτικά πειράματα, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι κυψέλες που δεν εκτίθενται στο παρασιτοκτόνο, αφενός είναι κατά 12% μεγαλύτερες σε μέγεθος και αφετέρου παράγουν περίπου 14 βασίλισσες η κάθε μία, ενώ όσες εκτίθενται στα νεονικοτινοειδή, παράγουν μόλις δύο βασίλισσες κατά μέσον όρο.

Από την άλλη, οι Γάλλοι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι, όταν οι μέλισσες εκτίθενται στις εν λόγω χημικές ουσίες, σε μεγάλο βαθμό δεν μπορούν πια να βρουν τον δρόμο για να γυρίσουν στην κυψέλη τους, καθώς χάνουν πια την ικανότητα προσανατολισμού και έτσι αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο να πεθάνουν. H βρετανική έρευνα μελέτησε κυρίως την επίδραση της ουσίας imidacloprid, ενώ η γαλλική του thiamethoxam.

Και στις δύο περιπτώσεις (μείωση αριθμού βασιλισσών, απώλεια προσανατολισμού), κατά τους ερευνητές, οι αποικίες των μελισσών κινδυνεύουν με σημαντική μείωση πληθυσμού, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια την επιβίωσή τους, σε συνδυασμό με τις πιέσεις και από άλλους παράγοντες.Το διαβάσαμε από το: “Όταν εξαφανισθούν οι μέλισσες θα πεθάνει ο άνθρωπος” και ήδη εξαφανίζονται…

πηγή: Iatropedia

Το 2007 εκδηλώθηκε μια μεγάλη καταστροφή στα μελίσσια σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε ορισμένες περιοχές εξαφανίστηκαν μέχρι και οι μισές εργάτριες μέλισσες, χωρίς όμως να πεθάνουν μέσα στο μελίσσι. Μετά από μια σύντομη ύφεση, το φαινόμενο – που για πρώτη φορά έγινε αισθητό το 2006 – επανέκαμψε το χειμώνα του 2008, όταν μόνο στις ΗΠΑ καταστράφηκε το 36% των αποικιών μελισσών.

Αναφορές για μεγάλες απώλειες έχουν γίνει από τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, τη Βραζιλία, τον Καναδά, την Κίνα, τη Γαλλία, τη Γερμανία αλλά και πολλές άλλες περιοχές του κόσμου. Επί πέντε χρόνια, χιλιάδες επιστήμονες σε όλο τον κόσμο αναζητούσαν την αιτία του φαινομένου, που παρουσιαζόταν ως μυστηριώδες. Εξέτασαν την επίδραση παθογόνων ιών, μυκήτων, ακάρεων, ιπτάμενων εντόμων που παρασιτούν στις μέλισσες και κάθε άλλη πιθανή, ακόμα και απίθανη αιτία. Τρεις επιστημονικές μελέτες που δημοσιεύτηκαν πριν λίγο καιρό αποδεικνύουν ότι η αιτία ήταν προφανής και πρέπει να ήταν τουλάχιστον υποψιασμένοι, τόσο αυτοί που κέρδιζαν από το έγκλημα σε βάρος των μελισσοκόμων και της ανθρώπινης υγείας, όσο και οι αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες που ολιγώρησαν.

Ανεξάρτητα από δευτερεύουσες αιτίες, που μπορεί σε ορισμένες περιοχές του κόσμου ή σε ορισμένες περιπτώσεις να παίζουν πράγματι κάποιο ρόλο, βασική αιτία αποδεικνύονται τα νεονικοτινοειδή παρασιτοκτόνα, που βρίσκονται σε ευρεία χρήση στην παγκόσμια γεωργική παραγωγή από τη δεκαετία του 1990. Μάλιστα στη Γαλλία ήδη από τη δεκαετία του ’90 υπήρχε μια μισοαπαγόρευση αυτών των παρασιτοκτόνων ως υπεύθυνων για τη μείωση του αριθμού των μελισσών, στην Ιταλία υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί, ενώ στη Σλοβενία απαγορεύτηκαν για ένα διάστημα και μετά …ξεαπαγορεύτηκαν.

Τα νεονικοτινοειδή χρησιμοποιούνται για τον ψεκασμό του χώματος, των σπόρων ή των βλαστών και έχουν την τάση να επενεργούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι μέλισσες ανιχνεύουν και αποφεύγουν σχετικά μεγάλες συγκεντρώσεις τους στο νέκταρ, οι οποίες επιφέρουν το θάνατο στα περισσότερα έντομα. Αντίθετα, όμως δεν αποφεύγουν φυτά και νέκταρ με πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις νεονικοτινοειδών, χωρίς ωστόσο να εμφανίζουν άμεσα βλάβες στην υγεία τους. Τα νεονικοτινοειδή είναι νευροπαραλυτικά, έχουν δηλαδή την ιδιότητα να μπλοκάρουν τις νευρωνικές συνάψεις, εκτοπίζοντας τους νευροδιαβιβαστές, με αποτέλεσμα τα έντομα σταδιακά να παρουσιάζουν νευρολογική δυσλειτουργία, απώλεια προσωρινής μνήμης, αποπροσανατολισμό και τελικά να πεθαίνουν μακριά από την κυψέλη, αφού δεν μπορούν να βρουν το δρόμο του γυρισμού.

Στην πιο πρόσφατη έρευνα, εκείνη της Σχολής Δημόσιας Υγείας του πανεπιστημίου Χάρβαρντ, οι ερευνητές κράτησαν 4 κυψέλες ως δείγμα ελέγχου και μόλυναν άλλες 16 με διαφορετικές συγκεντρώσεις imidacloprid, ενός από τα πιο διαδεδομένα νεονικοτινοειδή παρασιτοκτόνα. Μετά από 12 βδομάδες, οι μέλισσες ήταν ζωντανές σε όλα τα μελίσσια, αν και σε εκείνα με το περισσότερο παρασιτοκτόνο εμφανίζονταν πιο αδύναμες. Όμως στις 23 βδομάδες, οι 15 από τις 16 κυψέλες κατέρρευσαν με τον κλασικό τρόπο του συνδρόμου κατάρρευσης αποικιών: οι κυψέλες ήταν σχεδόν άδειες, με μόνο μερικές νεαρές μέλισσες να επιζούν, ενώ οι ενήλικες είχαν εξαφανιστεί. Πρώτα κατέρρευσαν τα μελίσσια που μολύνθηκαν με περισσότερο παρασιτοκτόνο. Το πρόβλημα παρουσιάστηκε όμως και σε πολλά από τα μελίσσια που μολύνθηκαν με επίπεδα νεονικοτινοειδών χαμηλότερα από εκείνα που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και εκείνα που συναντώνται στις περιοχές όπου υπάρχουν μελίσσια. Οι τέσσερις κυψέλες που δεν μολύνθηκαν παρέμειναν ανέπαφες.

Η μελέτη εξηγεί και γιατί το σύνδρομο κατάρρευσης έγινε αισθητό στις ΗΠΑ μόνο μετά το 2006. Αιτία είναι το σιρόπι φρουκτόζης με το οποίο πολλοί μελισσοκόμοι στις ΗΠΑ ταΐζουν τις μέλισσες που αποικούν ένα νέο μελίσσι, ή τις περιόδους που δεν υπάρχει στη φύση διαθέσιμο νέκταρ. Το σιρόπι αυτό προέρχεται συνήθως από καλαμπόκι και οι αμερικανικοί αγροί καλαμποκιού άρχισαν να ψεκάζονται με imidacloprid το 2004-2005…

Η αμερικανική μελέτη δημοσιεύτηκε λίγες μέρες μετά από μια βρετανική και μια γαλλική μελέτη. Οι Βρετανοί ερευνητές, χρησιμοποιώντας άλλο είδος μέλισσας, διαπίστωσαν ότι μόλις 6 βδομάδες μετά τη μόλυνση των μελισσιών, οι αποικίες σε αυτά ήταν 8-12% πιο ολιγομελείς σε σχέση με τα μελίσσια ελέγχου, που σημαίνει ότι οι μέλισσες δεν συγκέντρωναν την ίδια ποσότητα τροφής, αλλά κυρίως περιείχαν 85% λιγότερες βασίλισσες από το φυσιολογικό.

Στην άλλη μελέτη, οι Γάλλοι ερευνητές τοποθέτησαν μικροτσίπ σε μέλισσες για να παρακολουθήσουν τις κινήσεις τους. Οταν τους χορήγησαν μικρές δόσεις του νεονικοτινοειδούς thiamethoxam, η πιθανότητα να μην επιστρέψουν στην κυψέλη αυξήθηκε κατά δύο έως τρεις φορές, σε σχέση με τις μέλισσες ελέγχου. Πετούσαν σαν ζαλισμένες και τελικά πέθαιναν μακριά από το μελίσσι.

Το ζήτημα του συνδρόμου κατάρρευσης των αποικιών δεν αφορά μόνο τους μελισσοκόμους. Το ένα τρίτο της παγκόσμιας αγροτικής παραγωγής στηρίζεται στην Apis mellifera, την ευρωπαϊκή μέλισσα, το είδος που έχει υιοθετηθεί από τους περισσότερους μελισσοκόμους. Μεγάλες μονοκαλλιέργειες απαιτούν έντονη δραστηριότητα επικονίασης σε μικρά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια του έτους, ρόλο που άλλοι επικονιαστές, όπως οι άγριες μέλισσες και οι νυχτερίδες, δεν μπορούν να εκπληρώσουν. Μόνο η A. mellifera μπορεί να εξαπολύσει ορδές επικονιαστών σχεδόν οποιαδήποτε εποχή του έτους, αρκεί ο καιρός να είναι σχετικά ήπιος και να υπάρχουν λουλούδια για να τα επισκεφτούν οι μέλισσες. Το μέλι που παράγουν οι μέλισσες καταναλώνεται από ανθρώπους, όπως φυσικά και τα φυτικά προϊόντα που παράγονται με χρήση νεονικοτινοειδών παρασιτοκτόνων. Ποιος ξέρει τι επιφυλάσσει το μέλλον, για τις επιδράσεις των παρασιτοκτόνων αυτών στην ανθρώπινη υγεία.

Ίσως τυπικά να μην υπάρχει κάτι μεμπτό στην όλη υπόθεση. Ίσως όλα έγιναν νόμιμα και με καλό σκοπό, δηλαδή το κέρδος… Ποιος θα έβαζε εμπόδια στην ανάπτυξη, ποιος θα σταματούσε μια Bayer, μια Monsanto ή μια Syngenta από το να θέσει σε κυκλοφορία στην αγορά νέα παρασιτοκτόνα πριν αυτά ελεγχθούν πολύπλευρα και λεπτομερώς ως προς όλες τις επιπτώσεις τους; Τα νεονικοτινοειδή παρασιτοκτόνα έχουν περάσει από τον τυπικό έλεγχο ασφάλειας για την υγεία ανθρώπων και οικοσυστημάτων, δηλαδή τον έλεγχο που λέει βγάλε το προϊόν όσο πιο γρήγορα γίνεται στην αγορά για να αρχίσει να ρέει το χρήμα, να κάνει τον κύκλο του το κεφάλαιο και να συσσωρεύονται τα κέρδη. Τώρα που η αλήθεια βγήκε στο φως – πολύ «ντροπαλά» στα αστικά ΜΜΕ – αν τα ενδιαφερόμενα μονοπώλια δεν αντεπιτεθούν με …κατά παραγγελία μελέτες που θα παρουσιάζουν το μαύρο άσπρο, θα παρθούν μέτρα για το σύνδρομο κατάρρευσης των αποικιών μελισσών. Ωσότου κάποιο άλλο διατροφικό ή οικολογικό σκάνδαλο υπενθυμίσει και πάλι ότι το πρόβλημα ξεκινάει από το σκοπό για τον οποίο γίνεται η παραγωγή και την ίδια την ύπαρξη των μονοπωλίων.

Επιμέλεια:
Σταύρος Ξενικουδάκης
Πηγές: www.hsph.harvard.edu, «Scientific American»

Μετά τις ΗΠΑ, και η Γαλλία θέτει σε εφαρμογή δραστικό πρόγραμμα προστασίας των μελισσών, απαγορεύοντας τη χρήση συγκεκριμένων βλαβερών εντομοκτόνων. Εκτιμάται ότι τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα, μαζί με την εισαγωγή παρασίτων από χώρες της Ασίας, ευθύνονται για την δραματική μείωση του πληθυσμού των μελισσών, που αγγίζει το 30% τα τελευταία χρόνια.

πηγή: Euronews

Όπως είναι ήδη γνωστό μια μυστηριώδης ασθένεια οδηγεί σε μαζικούς θανάτους μελισσών και έχει ήδη αποδεκατίσει τον πληθυσμό της Apis mellifera στην Αμερική, στο σημείο όπου ένας κακός χειμώνας θα μπορούσε να φέρει μια τεραστίων διαστάσεων καταστροφή στην τροφική αλυσίδα.

φωτογραφία Ben Margot

Πριν λίγο καιρό μια νέα μελέτη εντόπισε μερικές από τις πιθανές αιτίες των θανάτων των μελισσών και τα μάλλον τρομακτικά αποτελέσματα δείχνουν ότι η αποτροπή του μελισσοαρμαγεδώνα θα είναι πολύ πιο δύσκολη από ό, τι εθεωρείτο μέχρι σήμερα.

Οι επιστήμονες διεξάγουν έρευνες για να βρουν το αίτιο για τη λεγόμενη «διαταραχή κατάρρευσης αποικίας» (Colony Collapse Disorder -CCD), που έχει εξαφανίσει σύμφωνα με εκτιμήσεις 10 εκατομμύρια κυψέλες αξίας 2.000.000.000 δολαρίων, κατά τα τελευταία έξι χρόνια. Ως βασικοί ύποπτοι έχουν συμπεριληφθεί τα φυτοφάρμακα, τα παράσιτα και η κακή διατροφή. Αλλά σε μια μοναδική στο είδος της έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό PLOS ONE, επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ έχουν εντοπίσει δηλητηριώδες κοκτέιλ φυτοφαρμάκων και μυκητοκτόνων τα οποία μολύνουν τη γύρη που συλλέγουν οι μέλισσες για τις κυψέλες τους. Τα ευρήματα ανοίγουν νέους δρόμους για έρευνες πάνω στα αίτια θανάτου μεγάλων αριθμών μελισσών σχετιζόμενων με την CCD.

Όταν ερευνητές συνέλεξαν γύρη από κυψέλες επικονίασης κράμπερι, καρπουζιού και άλλων καλλιεργειών και τροφοδότησαν με αυτή υγιείς μέλισσες , αυτές έδειξαν μια σημαντική μείωση στην ικανότητά τους να αντισταθούν στην μόλυνση από το παράσιτο που ονομάζεται Nosema ceranae και έχει εμπλακεί στην ασθένεια Colony Collapse Disorder. Αν και οι επιστήμονες φρόντισαν να επισημάνουν ότι τα ευρήματά τους δεν συνδέουν άμεσα τα φυτοφάρμακα με την CCD τα ευρήματα έδειξαν ότι η γύρη μολύνθηκε κατά μέσο όρο, με εννέα διαφορετικά φυτοφάρμακα και τα μυκητοκτόνα αν και σε μια περίπτωση οι επιστήμονες ανακάλυψαν 21 γεωργικές χημικές ουσίες σε ένα δείγμα γύρης. Από αυτά οκτώ χημικά συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο λοίμωξης από το παράσιτο.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι οι μέλισσες που έτρωγαν γύρη μολυσμένη με ευρέως χρησιμοποιούμενα μυκητοκτόνα που θεωρούνταν αβλαβή για τις μέλισσες καθώς είναι σχεδιασμένα για να σκοτώσουν τους μύκητες στα μήλα και όχι έντομα, ήταν τρεις φορές πιο πιθανό να έχουν μολυνθεί από το παράσιτο.

«Υπάρχουν αυξανόμενες ενδείξεις ότι τα μυκητοκτόνα μπορεί να επηρεάζουν με κάποιο τρόπο και τις μέλισσες και νομίζω ότι είναι ανάγκη να επανεκτιμήσουμε πώς θα κατηγοριοποιήσουμε αυτά τα γεωργικά χημικά και τι σήμανση θα έχουν», δήλωσε ο Dennis van Engelsdorp , επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης στο qz.com. Οι ετικέτες στα φυτοφάρμακα προειδοποιούν τους αγρότες να μην ψεκάζουν όταν οι μέλισσες πετούν , αλλά τέτοιες προφυλάξεις δεν έχουν εφαρμοστεί ως τωρα σε μυκητοκτόνα.

Οι πληθυσμοί μέλισσας είναι τόσο χαμηλά στις ΗΠΑ που πρέπει να συγκεντρωθεί το 60% των αποικιών της χώρας μόνο για να γονιμοποιήσει τις καλλιέργειες αμύγδαλου της Καλιφόρνια. Σημειώνεται ότι η Καλιφόρνια προμηθεύει το 80% των αμυγδάλων του κόσμου μια αγορά αξίας $ 4 δισεκατομμυρίων.

Τα τελευταία χρόνια , μια κατηγορία χημικών ουσιών που ονομάζονται νεονικοτινοειδή έχουν συνδεθεί με τους θανάτους των μελισσών και τον Απρίλη τέθηκαν περιορισμοί στην χρήση των φυτοφαρμάκων αυτών για δύο χρόνια στην Ευρώπη, όπου οι πληθυσμοί μελισσών έχουν πέσει κατακόρυφα. Αλλά οι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ , μιλούν για αλληλεπίδραση πολλαπλών φυτοφαρμάκων που επηρεάζουν την υγεία των μελισσών . «Το θέμα των φυτοφαρμάκων από μόνο του είναι πολύ πιο περίπλοκο από ότι πιστεύουμε.» λέει ο κ van Engelsdorp. «Είναι πιο περίπλοκο από ό, τι με ένα μόνο προϊόν, και αυτό σημαίνει βέβαια ότι η λύση δεν βρίσκεται μόνο σε απαγόρευση μια κατηγορίας προϊόντων.» Η μελέτη διαπίστωσε μια ακόμη δυσκολία στην προσπάθεια για να σωθούν οι μέλισσες των ΗΠΑ που είναι απόγονοι των ευρωπαϊκών μελισσών. Διαπιστώθηκε ότι αυτές δεν φέρνουν μολυσμένη γύρη μόνο από τις καλλιέργειες, αλλά συλλέγουν και από τα κοντινά ζιζάνια και αγριολούλουδα των αγρών, τα οποία είναι επίσης μολυσμένα αν και δεν ήταν ο στόχος του ψεκασμού. «Δεν είναι σαφές εάν τα φυτοφάρμακα παρασύρονται πάνω σε αυτά τα φυτά, αλλά χρειαζόμαστε μια νέα ματιά στις γεωργικές πρακτικές ψεκασμών», λέει ο κ.van Engelsdorp .

Πηγή: Quartz