Το φθινόπωρο μεταφέρουμε τα μελίσσια μας στα ορεινά της Πίνδου, στο όρος Ξηροβούνι και σε υψόμετρο 600-800 μέτρα. Σε μια περιοχή που συμπεριλαμβάνεται στο Δίκτυο NATURA 2000, συλλέγουμε μέλι ερείκης και κουμαριάς. Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να δείτε το μελισσοκομείο αλλά και το περιβάλλον στο οποίο συλλέγεται το μέλι.

Ενώ μέχρι τα μέσα του Νοέμβρη ο καιρός ήταν γλυκός, ξαφνικά άλλαξε, κρύωσε και τα πρώτα χιόνια έπεσαν στα Τζουμέρκα νωρίτερα απ’ ότι πέρσι. Βέβαια η γενική καλοκαιρία του φετινού φθινοπώρου είχε ως αποτέλεσμα να τρυγήσουμε ξανά. Ένα μέλι ιδιαίτερο, όχι και τόσο συνηθισμένο, με χρώμα σκούρο καφετί που ξεχωρίζει απ’ όλα τα άλλα μέλια γιατί δεν είναι γλυκό.

Ο δρόμος για το μελισσοκομείο. Στο βάθος τα Τζουμέρκα χιονισμένα.

Αφού τρυγήσαμε, προσέχοντας να αφήσουμε πίσω στα μελίσσια επαρκείς ποσότητες ώστε να ξεχειμωνιάσουν, αποφασίσαμε τις επόμενες μέρες να τα κατεβάσουμε όλα στον κάμπο. Οι κουμαριές ότι είχαν να δώσουν το έδωσαν, τα ρείκια έχουν πέσει προ πολλού και γι αυτό οι μέλισσες, όταν ο καιρός το επιτρέπει, εκτελούν μόνο πτήσεις καθαρισμού. Αν και παρατήρησα κάποιες να “ψάχνουν” διάφορα φυτά που έχουν μείνει ανθισμένα ακόμα, αλλά δεν έχουν ιδιαίτερα ελκυστικό νέκταρ, όπως αυτό της άγριας Ίριδας.

Άγρια Ίριδα. Το νέκταρ της δεν δείχνει ιδιαίτερα ελκυστικό για τις μέλισσες, ενώ πρέπει να υπάρχει και δυσκολία στην συλλογή του. Παρ’ όλα αυτά οι μέλισσες το περιεργάζονται, δείγμα ότι πλέον δεν υπάρχει κάτι άλλο στη φύση.

Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι θεωρούν το μέλι της κουμαριάς αντιεμπορικό και γι αυτό το αφήνουν όλο στα μελίσσια. Τα τελευταία όμως χρόνια που υπάρχει ενημέρωση του αγοραστικού κοινού όλο και περισσότεροι καταναλωτές το ζητάνε για δοκιμή και κατανάλωση.

Επιστρέφοντας πίσω στα μελίσσια τα πλαίσια τα οποία τρυγήσαμε ώστε να τα “γλύψουν” και να τα επιδιορθώσουν.

Είναι ένα μέλι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία και βιταμίνες, ενώ έχει βρεθεί ότι είναι διουρητικό και κατεβάζει την πίεση. Σε σύγκριση με τα άλλα μέλια έχει το χαμηλότερο ποσοστό γλυκόζης και κατά συνέπεια και τις λιγότερες θερμίδες. Έχει, επίσης, πολύ χαμηλά επίπεδα φρουκτόζης, γεγονός που το καθιστά ιδανικό για όσους προσέχουν τη διατροφή τους (κάνουν δίαιτα), αθλούνται κτλ αλλά θέλουν το μέλι στο τραπέζι τους.

Μετά από κάθε επιθεώρηση, αγναντεύουμε την οροσειρά της Πίνδου.

Γενικά το μέλι της κουμαριάς είναι ένα άριστο φυσικό προϊόν, αφού με την κατανάλωσή του αποτελεί ασπίδα προστασίας για τον ανθρώπινο οργανισμό διότι, περιέχει φυσικές αντιβιοτικές ουσίες σε μεγαλύτερο ποσοστό από τα υπόλοιπα μέλια. Συνοδεύει ιδανικά ροφήματα καθώς και γκουρμέ γαστρονομικές προσεγγίσεις. Δοκιμάστε το!

Χωριά σαν αϊτοφωλιές, μεγαλειώδη βουνά που σου κόβουν την ανάσα, αξεπέραστοι ήρωες, νερά που δεν σταματούν να τρέχουν ποτέ, θρυλικά γεφύρια, ποτάμια και λιμνοθάλασσες· καλώς ήρθες στην Αρτα!

Το γεφύρι της Άρτας. Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Ένα ταξίδι στην Άρτα είναι μια περιπέτεια που δεν θέλεις να τελειώσει, ένα σεργιάνι ανάμεσα σε τοπία ετερόκλητα που συνταιριάζουν εικόνες οι οποίες,  με έναν μαγικό τρόπο, εναλλάσσονται χωρίς να το καταλαβαίνεις. Αστικά κέντρα και γραφικά χωριά σκαρφαλωμένα στις βουνοπλαγιές, θρύλοι για πρωτομάστορες, ποταμοί και λίμνες, ο Αμβρακικός και η Κορωνησία, θρησκευτικά μνημεία και διαδρομές ανάμεσα σε πυκνά δάση και τοπία που κόβουν την ανάσα.

Πρωτεύουσα του νομού και αδιαμφισβήτητο κέντρο της κάθε δραστηριότητας είναι φυσικά η Άρτα. Και στην Άρτα το πιο διάσημο αξιοθέατο, που το ξέρεις ακόμα κι αν δεν έχεις δει ούτε μισή φωτογραφία του, είναι το γεφύρι της. Πέρα από τον περίφημο θρύλο που το συνοδεύει για τη γυναίκα του πρωτομάστορα που έπρεπε να «σφραγίσει» με το σώμα της την ευστάθειά του, το γεφύρι αποτέλεσε κάποτε και το όριο της ελεύθερης από την αλύτρωτη Ελλάδα.

Η πόλη της Άρτας από ψηλά.

Κέντρο σήμερα της Αρτας είναι η πλατεία Σκουφά, όπου χτυπά ο παλμός της κίνησης μέρα και νύχτα. Θα δεις ακόμα τον εκπληκτικό ναό της Παρηγορήτισσας με τον τρούλο του (ψηφιδωτού) Παντοκράτορα, θα περάσεις και από τον ναό της Αγίας Θεοδώρας με τα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα και τον τάφο της ίδιας της αγίας, θα συνεχίσεις το βυζαντινό σεργιάνι στην εκκλησιά του Αγίου Βασιλείου της Αγοράς με την περίτεχνη κεραμοπλαστική διακόσμηση, θα κάνεις τη βόλτα σου στο Αρχαιολογικό Μουσείο, θα ανέβεις και στον πευκόφυτο λόφο της Περάνθης για να δεις τη θέα σ’ όλη την Αρτα και το ημικύκλιο που σχηματίζει ο Αραχθος περιμετρικά της πόλης.

Δεν θα παραλείψεις να δεις το Κάστρο, πιστό φύλακα της Αρτας από την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου, και φυσικά τα τείχη της αρχαίας Αμβρακίας, της λαμπρής αρχαίας πολιτείας που υπήρξε πρωτεύουσα του Κοινού των Ηπειρωτών.

Η Κορωνησία στον Αμβρακικό κόλπο.

Στα χνάρια του Καραϊσκάκη

Στα νότια της Αρτας, ο Αμβρακικός κόλπος και η λιμνοθάλασσα της Κορωνησίας χαρίζουν καινούργιες, διαφορετικές εικόνες. Μα η εναλλαγή είναι συνεχής, ασταμάτητη. Από τα νερά του Αμβρακικού, στα νερά των Τζουμέρκων, σ’ αυτά τα μεγαλειώδη, υποβλητικά βουνά που έχουν αγαπηθεί όσο λίγα και εξακολουθούν να προκαλούν ρίγη στους τυχερούς που τα επισκέπτονται.

Οι διαδρομές από το φράγμα Πουρναρίου και την τεχνητή λίμνη μέχρι το Βουργαρέλι κι από κει στα Θεοδώριανα, στα Αγναντα και στους Μελισσουργούς είναι βγαλμένες από τα πιο ευφάνταστα όνειρα του απαιτητικού ταξιδιώτη. Εντυπωσιακές βουνοκορφές, γκρεμοί που ζαλίζουν, ατμόσφαιρα, δάση πυκνά μα και άγρια, χωριά που ξεφυτρώνουν στις τραχιές πλαγιές, τρεχούμενα νερά και λαϊκές παραδόσεις που συγκινούν.

Το παλιό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Στα ανατολικά όρια της Άρτας με τη Θεσσαλία, στην περιοχή της Άνω Καλεντίνης και της Σκουληκαριάς, έρχεσαι στα βήματα του Γεωργίου Καραϊσκάκη, του ηρωικού οπλαρχηγού που γεννήθηκε εδώ (στη Σκουληκαριά) και φέρει το όνομά του η ευρύτερη περιοχή. Ανάμεσα στα όμορφα χωριά, θα ανακαλύψεις παμπάλαιους ναούς και μοναστήρια, όλα άρρηκτα συνδεδεμένα με την τοπική ιστορία αλλά και το σήμερα, μια αέναη συνέχεια όπου παρελθόν, παρόν και μέλλον μπλέκονται δημιουργικά μεταξύ τους.

Φύση, φαγητό, παράδοση

Στην ευρύτερη περιοχή της Αρτας μπορείς να επιδοθείς σε αρκετές μορφές εναλλακτικού τουρισμού: οικολογικός και περιβαλλοντικός, περιπατητικός, εκκλησιαστικός, γαστριμαργικός. Μην παραλείψεις να δοκιμάσεις τα πλούσια γαλακτοκομικά προϊόντα από την ορεινή περιοχή των Τζουμέρκων!

Τζουμέρκα. Φωτογραφία: Τασος Παρας

«Δεν θα βρεις αταίριαστη ούτε πέτρα!»

Τα βουνά των Τζουμέρκων είναι από τα πιο συγκλονιστικά τοπία που θα αντικρίσεις ποτέ. Μια φορά να ’ρθεις και θα καταλάβεις πως δεν υπάρχει ίχνος υπερβολής σ’ αυτό. Οι επιβλητικές κορυφές, οι τραχιές κι απότομες πλαγιές που πάνω τους «γαντζώνονται» σαν αετοφωλιές οι ορεινοί οικισμοί, τα άφθονα νερά που δεν σταματούν λεπτό να τρέχουν, οι διαδρομές ανάμεσα στα δάση, οι άνθρωποι. Και τόσα άλλα. Γι’ αυτό και οι φίλοι των Τζουμέρκων, που ξέρουν καλά τα μέρη εδώ και δεν τα συγκρίνουν με τίποτα άλλο, λένε: «Τα Τζουμέρκα είναι τόσο τέλεια φτιαγμένα, που δεν θα βρεις αταίριαστη ούτε πέτρα»· κι άδικο δεν μπορείς να τους δώσεις.

Τα Τζουμέρκα ή Αθαμανικά Ορη απλώνονται σε δύο νομούς, στην Αρτα και στα Γιάννενα· όχι πως τα ανυπότακτα βουνά γνωρίζουν οριογραμμές, αλλά για τη χωροταξία του πράγματος. Στην Αρτα ανήκουν τα Κεντρικά Τζουμέρκα, με πρωτεύουσα και μεγαλύτερο κεφαλοχώρι τους το ιστορικό Βουργαρέλι (περίπου 55 με 60 χλμ. από την Αρτα), χτισμένο σε υψόμετρο που φτάνει και τα 800 μέτρα, κι «αγκαλιασμένο» από πυκνό ελατόδασος: είναι η ιδανική βάση για την εξερεύνηση των Κεντρικών Τζουμέρκων.

Το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας, που, δυστυχώς, τον χειμώνα που μας πέρασε γκρεμίστηκε εξαιτίας των ορμητικών νερών του Αραχθου.

Το Βουργαρέλι είναι από τα πιο παλιά χωριά των Τζουμέρκων, η ιστορία του καταγράφεται σε έγγραφα ήδη του 17ου αι., είναι όμως κι από τα πιο ζωντανά χωριά της περιοχής (και η έδρα του δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων), με περίπου πεντακόσιους μόνιμους κατοίκους να ζουν εδώ. Τον χειμώνα, διότι από την άνοιξη και μετά ο πληθυσμός τραβάει την ανηφόρα, χάρη στους επισκέπτες, ντόπιους και μη, που τιμούν δεόντως το χωριό.

Το Βουργαρέλι

Στο Βουργαρέλι θα κάνεις λοιπόν μια στάση στη μεγάλη, πλακόστρωτη πλατεία του χωριού με τα πελώρια πλατάνια, τις ταβέρνες και τα καφενεία και φυσικά τις βρύσες του! Τα τρεχούμενα νερά είναι άλλωστε κυρίαρχο στοιχείο της ζωής στα Τζουμέρκα, θα τα συναντάς συνέχεια. Στις πολλές του βρύσες μάλιστα οφείλει (κατά μία εκδοχή) και το όνομά του το χωριό, από τον θόρυβο που κάνουν τα πλούσια νερά αναβλύζοντας. Κάποιες από τις πετρόκτιστες κρήνες έχουν και τα ονόματά τους, η Αρχόντω, η Κρυστάλλω, η κρήνη του καπετάν Γιάννη. Ο τοπικός θρύλος θέλει μάλιστα το νερό τους να εξασφαλίζει σε όποιον το πιει και… νύφη απ’ τα Τζουμέρκα!

Στην πλατεία θα δεις και τον ναό του Αγίου Νικολάου, όμως δεν θα ’ναι και το μοναδικό προσκύνημα στο Βουργαρέλι. Στις βορειότερες άκρες του χωριού θα δεις το παλιό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου (περίπου του 1360), προστάτη της περιοχής. Η σημασία του μεγάλη και πολλαπλή: αξίζει να δεις τις τριακοσίων ετών αγιογραφίες στο καθολικό του ναού, αξίζει επίσης να ρωτήσεις και για την ιστορία του, για τότε που Ηπειρώτες και Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί με πρώτο όλων των Γεώργιο Καραϊσκάκη συγκεντρώθηκαν εδώ και άναψαν τη φλόγα της Επανάστασης στα Τζουμέρκα.

Τα Θεοδώριανα, ένα χωριό που τον χειμώνα δεν φιλοξενεί περισσότερους από 25-30 κατοίκους, όμως το καλοκαίρι ξεπερνά πολλές φορές και τους δύο χιλιάδες. Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Λίγο έξω από το Βουργαρέλι, στα 3 χλμ. περίπου απ’ το χωριό (θέση Παλαιοχώρι), θα βρεις ακόμη ένα σπουδαίο όσο και ασυνήθιστο θρησκευτικό μνημείο. Είναι η Κόκκινη Εκκλησία ή Παναγία Βελλάς, ένα βυζαντινό στολίδι ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, με πιο χαρακτηριστικό στοιχείο τα κόκκινα κεραμικά (εξ ου και το όνομά της). Οι αγιογραφίες της πάνε πίσω μέχρι και στο 1295, γι’ αυτό και πολλές απ’ αυτές διακρίνονται πλέον με δυσκολία.

Συνεχίζοντας από το Βουργαρέλι, θα κινηθείς είτε προς τα ανατολικά και βόρεια, με κατεύθυνση προς Αθαμάνιο και Θεοδώριανα, είτε προς δυτικά και βόρεια, προς Κυψέλη, Αγναντα και τελικό προορισμό τους Μελισσουργούς.

Το όμορφο χωριό Αγναντα. Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Τέρμα Θεού ή αρχή του κόσμου;

Αν αποφασίσεις να συνεχίσεις λοιπόν προς τα ανατολικά, το πρώτο χωριό που θα συναντήσεις, μόλις 5 χλμ. από το Βουργαρέλι, είναι το Αθαμάνιο, όμορφο και φροντισμένο, με τους ξενώνες του και την οργιαστική του βλάστηση. Από εδώ ξεκινά μια συγκλονιστική διαδρομή που λίγες φορές θα έχεις την ευκαιρία να κάνεις, μέχρι τον ορεινό οικισμό των Θεοδώριανων.

Από το Αθαμάνιο συνεχίζεις βορειότερα και ετοιμάζεσαι για συνεχείς στροφές που θα σε φέρνουν όλο και ψηλότερα, μπαίνοντας για τα καλά στον ορεινό όγκο των Αθαμανικών ορέων. Ο δρόμος θέλει προσοχή, όμως τι να πεις και για το τοπίο, που θα σε αναγκάζει σε συνεχείς στάσεις για να βεβαιώνεσαι πως αυτά που βλέπεις υπάρχουν στα αλήθεια και δεν είναι παραίσθηση;

Οι καταρράκτες της Σούδας, κοντά στα Θεοδώριανα. Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Η πρώτη απαραίτητη στάση είναι στο διάσελο του Σταυρού (1.440-1.450 μ. υψόμετρο), με τη συγκλονιστική θέα: κορυφογραμμές της νότιας Πίνδου, ένα μεγάλο κομμάτι της λεκάνης του Αχελώου, ο αρτινός κάμπος και στο βάθος ο Αμβρακικός κόλπος. Θυμήσου πως τον χειμώνα, σαν βαραίνει πολύ ο καιρός, ο Σταυρός μαζεύει πολύ χιόνι και το πέρασμα συχνά κλείνει. Πολύ κοντά στο διάσελο, στη θέση Λιβάδι, βρίσκεται και το πάρκο χειμερινών δραστηριοτήτων, που τα Σαββατοκύριακα του χειμώνα (και τις αργίες) συγκεντρώνει πολλούς φίλους των χειμερινών σπορ.

Η Κόκκινη Εκκλησιά (ή Βασιλομονάστηρο ή Παναγία Βελλάς). Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Από το Αθαμάνιο μέχρι τα Θεοδώριανα η διαδρομή είναι συνολικά 16 χλμ., oι στροφές πολλές κι οι κορυφές που παρατηρείς ακόμη περισσότερες, η μια ψηλότερη από την άλλη. Η υψηλότερη όλων είναι το Καταφίδι, στα 2.393 μ., ή «Πυραμίδα» όπως την αποκαλούν εδώ. Καθώς προχωράς, ο δρόμος πολλές φορές μοιάζει να «χώνεται» στα βάθη των βουνών, ο ορίζοντας συχνά χάνεται και μονάχα λίγο πριν φτάσεις στα Θεοδώριανα ανοίγει ξανά και το βλέμμα αγκαλιάζει τις άγριες πλαγιές των Αθαμανικών.

Τα Θεοδώριανα είναι ένα χωριό που τον χειμώνα δεν φιλοξενεί παραπάνω από 25-30 κατοίκους, όμως το καλοκαίρι ξεπερνά πολλές φορές και τους δύο χιλιάδες. Σε υψόμετρο 950 μ., τέρμα Θεού για κάποιους, ευλογημένη αρχή για άλλους, το χωριό μοιάζει απόλυτα εναρμονισμένο με το συγκλονιστικής ομορφιάς τοπίο, οι κεραμοσκεπές του φαίνονται σαν να ξεπηδούν απ’ τα βράχια, σωστές αετοφωλιές. Παλιό χωριό κι αυτό, με το όνομά του να αναφέρεται ως Θεοδώριανα ήδη από το 1695 σε βενετσιάνικους καταλόγους, ζει σήμερα από την κτηνοτροφία που αριθμεί πάνω από δεκαπέντε χιλιάδες πρόβατα.

Πολλά από αυτά βόσκουν στο οροπέδιο της Κωστηλάτας, άλλη μια τοποθεσία με τη δική της παρουσία στις σελίδες της Ιστορίας. Η Κωστηλάτα ανήκε κάποτε σε Τούρκους αγάδες, την απέκτησαν ντόπιοι τσιφλικάδες και έπειτα από αγώνες πέρασε στα χέρια του τοπικού αναγκαστικού συνεταιρισμού. Είναι όμως ονομαστή και για τις δεκάδες πηγές της, για το νερό που εμφιαλώνεται και κυκλοφορεί κι αυτό με την επωνυμία «Κωστηλάτα», για τις νεροτριβές της κι επίσης για τους καταρράκτες της, που έχουν νερό όλο τον χρόνο, με γνωστούς εκείνους της Σούδας (οδηγεί ένα μονοπάτι 15’ περίπου).

Εντυπωσιακοί καταρράκτες και διαδρομές στις όχθες της λίμνης

Για να συνεχίσεις τη διαδρομή μετά τα Θεοδώριανα, θα πρέπει αναγκαστικά να γυρίσεις πίσω. Σύνδεση άλλη δεν υπάρχει, με εξαίρεση τον χωματόδρομο που συνεχίζει βόρεια προς τους Μελισσουργούς, που θα πάρεις μόνο αν ο καιρός το επιτρέπει και έχεις απόλυτη εμπιστοσύνη στο αυτοκίνητό σου. Τζουμέρκα είναι αυτά, δεν αστειεύονται!

Οι απομονωμένοι Μελισσουργοί, που δεν έχουν άμεση σύνδεση με κανένα άλλο χωριό της Αρτας. Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Επιστροφή στο Βουργαρέλι λοιπόν, κι αυτήν τη φορά διάλεξε τον δρόμο προς τα νοτιοδυτικά, προς το Κάτω Αθαμάνιο και το φράγμα του Πουρναρίου. Δεν θα χρειαστεί να φτάσεις μέχρι το υδροηλεκτρικό φράγμα, αξίζει ωστόσο να έρθεις μέχρι τον οικισμό της Κάτω Καλεντίνης, που ένα μέρος του έχει χαθεί κάτω από τα νερά της τεχνητής λίμνης που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’80. Μένοντας εκτός κεντρικού δρόμου, μπορείς να ακολουθήσεις τους επαρχιακούς δρόμους που κινούνται όλο και πιο κοντά στις όχθες της τεχνητής λίμνης και του Αραχθου: Δίστρατο, Τραπεζάκι, Φτέρη και Βαθύκαμπος είναι μικρά χωριά χωρίς υποδομές, στα οποία αξίζει ωστόσο να αφιερώσεις ένα μέρος από τον χρόνο σου για να τα ανακαλύψεις.

Στο χωριό του Κ. Μπαλάφα

Ξανά στον κεντρικό δρόμο και πορεία προς τα βορειοδυτικά. Πρώτος σταθμός η Κυψέλη, περίπου 10 χλμ. από το Βουργαρέλι, το χωριό όπου γεννήθηκε ο Κώστας Μπαλάφας, ο «φωτογράφος της Αντίστασης». Χτισμένο στις πλαγιές του βουνού, με υψομετρική διαφορά ανάμεσα στα ψηλότερα και τα χαμηλότερα σπίτια της, η Κυψέλη έχει περίπου εκατό μόνιμους κατοίκους. Μια βόλτα στα ωραία καφενεία της πλατείας είναι επιβεβλημένη, όπως επίσης και μια επίσκεψη στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ζωής, του Παντελή Καραλή, κι αυτό στην πλατεία. Ο χώρος του δεν είναι πολύ μεγάλος, όμως θα χάσεις τον νου σου απ’ όσα θα δεις εδώ μέσα: χιλιάδες αντικείμενα για το σπίτι, το χωράφι, τη ζωή και την παράδοση του τόπου, αποτέλεσμα δεκαετιών προσεκτικής και επίμονης συλλογής.

Το γεφύρι του Βρατσίστα στην Ανω Καλεντίνη. Φωτογραφία: Ηρακλής Μήλας

Στο τρίστρατο προς Καλλονή και Ράμια στρίβεις δεξιά και χαράζεις πορεία προς βορρά. Θα περάσεις τα χωριά Ράμια και Λεπιανά, θα στρίψεις ξανά προς αριστερά και θα κατευθυνθείς προς Κάτω Γραικικό και την Παναγιά τη Χρυσοσπηλιώτισσα. Η εκκλησία βρίσκεται σε μια μάλλον δυσπρόσιτη μα πολύ όμορφη τοποθεσία, και μετράει ούτε λίγο ούτε πολύ εννέα (με δέκα) αιώνες ζωής (11ος αι.). Κάποτε υπήρχε ολόκληρο μοναστηριακό συγκρότημα εδώ, ωστόσο μονάχα τούτος ο ναός έχει απομείνει. Κάποιες μαρτυρίες μιλούν για την εικόνα της που εμφανίστηκε σε μια κοντινή σπηλιά, άλλες πως η εκκλησία λειτούργησε κάποτε και ως κρυφό σχολείο.

Βοσκότοπος στα τζουμέρκα. Η κτηνοτροφία είναι από τις βασικές ασχολίες της περιοχής.

Περίπου 15 χλμ. ΒΑ από το Κάτω Γραικικό είναι ο Καταρράκτης, χωριό που θεωρείται από πολλούς ως ανερχόμενο τουριστικά, χάρη ?τι άλλο;- στους καταρράκτες του που τον χειμώνα, ή έπειτα από βροχές, είναι στ’ αλήθεια εντυπωσιακοί! Ομως, και μέσα στο χωριό η παρουσία του υγρού στοιχείου είναι εμφανής, με πιο χαρακτηριστικό δείγμα την κρήνη με τις τέσσερις βρύσες – λεοντοκεφαλές! Δυο βήματα από τον Καταρράκτη είναι το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης (18ος αι.), ενώ λίγα χιλιόμετρα νοτιότερα θα βρεις και το γνωστό δασικό χωριό Κέδρος.

Φτιαγμένα από νερό και λιθάρια

Από τον Καταρράκτη θα συνεχίσεις την πορεία προς βορρά. Πριν φτάσεις στα Αγναντα, αξίζει να κάνεις μια μικρή παράκαμψη για να πλησιάσεις ξανά τις όχθες του Αραχθου και να δεις ό,τι έχει απομείνει σήμερα από το διάσημο γεφύρι της Πλάκας.

Τα μανιασμένα νερά κατάφεραν να το ρίξουν, μα πιο δυνατός από τον κρότο που έκανε πέφτοντας αντήχησε ο στεναγμός των κατοίκων της περιοχής που είδαν ένα τέτοιο στολίδι να σωριάζεται… Ηταν βλέπεις το μεγαλύτερο μονότοξο γεφύρι στα Βαλκάνια, η καμάρα του άνοιγε στα 40 μ. και το ύψος του έφτανε τα 20 μ. Ευχής έργον θα ’ναι οι πολυπόθητες εργασίες αποκατάστασης να γίνουν γρήγορα πραγματικότητα.

Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου: εδώ γεννήθηκε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης

Ορεινό κεφαλοχώρι από τα λίγα είναι τα Αγναντα ή η Αγναντα, όπως συνηθίζουν να το αποκαλούν οι ντόπιοι. Οπως παντού στα Τζουμέρκα, έτσι κι εδώ η παρουσία του νερού είναι καταλυτική, με τους νερόμυλους και τις ντριστέλες (νεροτριβές) να είναι απόλυτα ενταγμένοι στον ιστό του χωριού. Φυσικά θα καθίσεις στην πλατανοσκέπαστη πλατεία του οικισμού, θα παραγγείλεις το καφεδάκι σου με νερό δροσερό κατευθείαν από τα Τζουμέρκα και θα επιτρέψεις στον εαυτό σου να χαθεί σε μια βόλτα στα καλντερίμια του χωριού.

Λίγο βορειότερα από τα Αγναντα, στα όρια πια της Αρτας με τα Γιάννενα, βρίσκονται οι Κτιστάδες, το τελευταίο χωριό των Κεντρικών Τζουμέρκων πριν από τις πινακίδες που πληροφορούν για την αλλαγή νομού. Δεν θέλει πολλή σκέψη για το πώς πήρε το όνομά του το χωριό: από την τέχνη των κατοίκων του, που κάποτε το εγκατέλειπαν για μήνες χτίζοντας τα σπίτια του κόσμου εδώ κι εκεί.

Φεύγοντας από τους Κτιστάδες, συμβαίνει το εξής παράδοξο: Τελειώνει η Αρτα, όχι όμως και τα Κεντρικά Τζουμέρκα, τελειώνει ο νομός, αλλά η διαδρομή έχει ακόμα κάμποσα χιλιόμετρα. Τι συμβαίνει; Απλώς, ο δρόμος μέχρι τους Μελισσουργούς περνάει υποχρεωτικά από την επικράτεια των Ιωαννίνων, κι έτσι θα χρειαστεί να βγεις για λίγο από τα όρια της Αρτας, να περάσεις τα Πράμαντα, κι έπειτα να ξαναμπείς Αρτα και να συνεχίσεις μέχρι το χωριό. Οχι πως θα το έπαιρνες είδηση δηλαδή αν δεν υπήρχε η σχετική σήμανση· είπαμε, τα Τζουμέρκα δεν καταλαβαίνουν από οριοθετήσεις…

Το καταπράσινο οροπέδιο του Γάβρογου.

Οι… ιδιαίτεροι Μελισσουργοί
Οι Μελισσουργοί λοιπόν δεν έχουν άμεση σύνδεση με κανένα άλλο χωριό της Αρτας. Μονάχα ο δύσβατος χωματόδρομος που οδηγεί στα Θεοδώριανα υπάρχει, όπως είπαμε, ωστόσο το να περάσεις πάνω από τον αυχένα των Τζουμέρκων δεν είναι και το ευκολότερο πράγμα στον κόσμο, εκτός πια κι αν επιλέξεις να τον περπατήσεις, οπότε τότε μάλλον αλλάζει το θέμα!

Εδώ θα δεις ένα από τα ωραιότερα χωριά των Τζουμέρκων, με την πελώρια πλατεία του, με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και με τους φιλόξενους κατοίκους του, που μπορεί να είναι ελάχιστοι (δεν ξεπερνούν τους 35-40), μα είναι πάντα ανοιχτοί.

Εδώ λοιπόν, στην καρδιά των Αθαμανικών ορέων, στα Κεντρικά Τζουμέρκα, είναι το πιο ταιριαστό σημείο για να γραφτεί ο επίλογος της περιήγησής μας σε μια από τις πιο συγκλονιστικές περιοχές της Ελλάδας!…

Η γενέτειρα του ηρωικού «γιου της καλογριάς»

Το όνομα και τα κατορθώματά του τα γνωρίζουν και όσοι δεν έχουν ασχοληθεί ποτέ με τη μελέτη της Ιστορίας. Η προσωπικότητα του Γεώργιου Καραϊσκάκη είναι τόσο λαμπερή που αρκεί από μόνη της για να τραβήξει την προσοχή αλλά και να εκπροσωπήσει μια ολόκληρη περιοχή. Οχι πως λείπουν από τον ομώνυμο δήμο τα αξιοθέατα με παρελθόν και ενδιαφέρον, μα όταν γεννήθηκε στα μέρη σου ένας ήρωας αυτού του διαμετρήματος, όλα τα υπόλοιπα αναπόφευκτα περνούν σε δεύτερη μοίρα.

Ο ήρωας γεννήθηκε λοιπόν το 1782, σ’ ένα κελί του μοναστηριού της Κοίμησης, στη Σκουληκαριά. Το προσωνύμιο που τον συνόδευε πάντα ήταν «ο γιος της καλογριάς», από τη μάνα του Ζωΐτσα Ντιμισκή που ζούσε στο μοναστήρι. Τον είπαν Γεώργιο, για χάρη του αγίου, όταν βρέφος λίγων ημερών ακόμα τον μετέφερε η μητέρα του στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, στο Μαυρομάτι Καρδίτσας. Αργότερα, τον πήγε στα χωριά του Βάλτου, στον εξάδελφό της Δημήτριο Ισκο, και καθώς ήταν αδύνατος και καχεκτικός, τον είπαν «μικρό, μαύρο Ισκο», δηλαδή Καραϊσκάκη. Πολύ αργότερα, επέστρεψε στη γενέτειρά του Σκουληκαριά. Εδώ ήταν η έδρα και η βάση του για τις στρατιωτικές του δράσεις στην ευρύτερη περιοχή. Σήμερα, ο νυν καλλικρατικός δήμος φέρει το όνομά του.

Στη Σκουληκαριά φυλάσσονται και τα οστά του ήρωα, σε ένα σεντούκι που βρίσκεται στην πλατεία του χωριού, δίπλα στην προτομή του. Για ασφάλεια, δεν μπορεί να ανοίξει παρά μόνο με την ταυτόχρονη χρήση τριών κλειδιών που κρατούν (πάλι για λόγους ασφαλείας) τρεις διαφορετικοί άνθρωποι.

Το δεύτερο Ζάλογγο
Πέρα από την ιστορία του Καραϊσκάκη, η ευρύτερη περιοχή έχει να επιδείξει ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα θρησκευτικά μνημεία. Στα όρια του νομού της Αρτας με τη Θεσσαλία, κοντά στο όμορφο χωριό Πηγές (περίπου 50 χλμ. από την Ανω Καλεντίνη, έδρα του δήμου) βρίσκεται η ιστορική Ιερά Μονή Σέλτσου. Η σημασία της πολλαπλή: σπουδαίο θρησκευτικό μνημείο αλλά και «ένα δεύτερο Ζάλογγο», όπως λένε χαρακτηριστικά οι ντόπιοι.

Το μοναστήρι χτίστηκε στα τέλη του 17ου αι., κατά πάσα πιθανότητα από Αρτινούς καπεταναίους, όπως μαρτυρά και η απεικόνισή τους στο εσωτερικό του ναού. Το 1804, περίπου πεντακόσιες γυναίκες και παιδιά έφτασαν εδώ κυνηγημένοι από τους άντρες του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Για να μην πέσουν στα χέρια τους, ο θρύλος λέει πως προτίμησαν να πέσουν στα νερά του Αχελώου, που κυλά κάτω από το χωριό και το μοναστήρι.

Για να έρθεις μέχρι εδώ θα ακολουθήσεις έναν σχετικά βατό χωματόδρομο από τις Πηγές (περίπου 5 χλμ.), πολύ καλή ιδέα μάλιστα είναι να το επισκεφτείς στο πανηγύρι που γίνεται κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου.

Ακόμη ένα σπουδαίο μοναστήρι που πρέπει να επισκεφτείς είναι η «Κυρά της ορεινής Αρτας», η γυναικεία μονή της Παναγιάς της Ροβέλιστας, ανάμεσα στην Ανω Καλεντίνη και το Βελετζικό. Αν και η ίδρυσή της δεν έχει ακόμη ταυτοποιηθεί χρονικά, κάποιες πηγές αναφέρουν πως χτίστηκε τον 10ο αι.! Η θέα στα βουνά είναι πραγματικά συγκλονιστική. Επίσης, πολύ κοντά στο μοναστήρι, στο χωριό Ασφακερό, θα βρεις ακόμη ένα ενδιαφέρον μνημείο, την Κόκκινη Εκκλησία του Βελεντζικού, κτίσμα του 1615.

Για το τέλος, τι θα ’λεγες για μια βόλτα… πάνω από τον Αχελώο; Οχι με αεροπλάνο, αλλά με την περαταριά του Μεσόπυργου! Στο μικρό χωριό Μεσόπυργος, λοιπόν, στα όρια με την Καρδίτσα, θα βρεις ένα χειροκίνητο τελεφερίκ με συρματόσχοινο που από το 1960 μέχρι σήμερα διασχίζει σε λίγα δευτερόλεπτα τον ποταμό και σε περνά στην άλλη όχθη του! Μια εμπειρία που πρέπει να βιώσεις…

πηγή: Έθνος, Γιάννης Μαντάς

Από τα πανέμορφα Ζαγοροχώρια μέχρι τα μαγευτικά Θεσπρωτικά παράλια και από τα ορεινά Τζουμέρκα της Άρτας μέχρι την Πρέβεζα και την Πάργα η Ήπειρος παραμένει το τελευταίο παρθένο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας. Εδώ θα επισκεφτείτε Βυζαντινά μνημεία και πέτρινα γεφύρια, θα κάνετε ράφτινγκ σε ποτάμια αλλά και ορειβασία στις κορυφές τις Πίνδου.

Το ιστορικό γεφύρι Άρτας είναι από τα πλέον φημισμένα ηπειρώτικα γεφύρια. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της πόλης και την ενώνει με την απέναντι εύφορη πεδιάδα με τα πορτοκάλια. Χτίστηκε γύρω στο 1602-1606 Η ορμητικότητα του ποταμού, το μαλακό έδαφος λόγω των επιχώσεων και οι ιδιαίτερες απαιτήσεις της κατασκευής θα πρέπει να δυσκόλεψαν πολύ τη θεμελίωση του γεφυριού, αλλά και τις επισκευές που ακολούθησαν. Οι δυσκολίες αυτές σε συνδυασμό με τον φόβο του λαού για τα στοιχειά της φύσης δημιούργησαν το γνωστό θρύλο της γυναίκας του πρωτομάστορα που έπρεπε να θυσιαστεί για να στεριώσει το γεφύρι.

Το κάστρο της Άρτας χτισμένο στα μέσα του 13ου αιώνα διατηρείται σε άριστη κατάσταση, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της κοσμικής αρχιτεκτονικής των βυζαντινών χρόνων και της μεσαιωνικής φυσιογνωμίας της Άρτας. Ο λοφίσκος στον οποίο είναι κτισμένο, θεωρήθηκε στρατηγική θέση κι από τους αρχαίους Αμβρακιώτες. Είναι ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της περιοχής. Ο πανύψηλος πύργος του ρολογιού μπροστά από το κάστρο κτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1875) με πολύ ευαισθησία, ώστε να φαντάζει ως φυσική προέκταση του τείχους.

Η Μονή Κάτω Παναγιάς χτίστηκε το 13ο αιώνα από τον Μιχαήλ Δούκα Κομνηνό, Δεσπότη της Ηπείρου. Σήμερα το μοναστήρι κρατιέται ζωντανό χάρη στη συνεχή φροντίδα των γυναικών μοναχών που μένουν εκεί. Διατηρεί εξωτερικά σχεδόν στο ακέραιο την αρχική του λαμπρότητα και εσωτερικά την παλιά μυσταγωγική του ατμόσφαιρα.

Ο πιο γνωστός βυζαντινός ναός του νομού. Χτίστηκε τον 13ο αιώνα από τον Νικηφόρο τον Α’ Κομνηνό Δούκα, στην ακμή της ιστορίας του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Από την μεγάλη σταυροπηγιακή μονή σώζονται σήμερα ο ναός, η Τράπεζα και 16 κελιά. Ο ναός εντυπωσιάζει με τις εξωτερικές και εσωτερικές αρχιτεκτονικές καινοτομίες του, ενώ μοναδικός στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είναι ο τρόπος στήριξης του κεντρικού τρούλου όπου και σώζεται το ψηφιδωτό του Παντοκράτορα.

Η πρωτοτυπία του σχεδίου της, οι αρχιτεκτονικές της καινοτομίες και η πλούσια κεραμοπλαστική της διακόσμηση την καθιστούν μοναδικό δείγμα βυζαντινής ναοδομίας σε όλο τον ορθόδοξο χριστιανικό κόσμο. Οι πολλές φθορές συντέλεσαν στο να χάσει ο ναός ένα μεγάλο μέρος από την παλιά του εσωτερική λαμπρότητα, διατήρησε ωστόσο το επιβλητικό του μεγαλείο.

Ο Ναός της πολιούχου της Άρτας, Αγίας Θεοδώρας, και ένας πυλώνας είναι τα μόνα σωσμένα τμήματα μονής που ιδρύθηκε το 13ο αιώνα από τη βασίλισσα του Δεσποτάτου Θεοδώρα. Ιδρύθηκε προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου και λειτούργησε ως γυναικείο μοναστήρι. Μετά το θάνατο του συζύγου της, η Θεοδώρα εμόνασε στη μονή, τάφηκε εκεί και ο ναός τιμάται στο όνομά της.

Ο ναός του Αγίου Βασιλείου βρίσκεται στην παλιά συνοικία του Τουρκοπάζαρου της Άρτας και χρονολογείται στο τέλος του 14ου αιώνα, ενώ το σωζόμενο στρώμα τοιχογραφιών το 17ο αιώνα. Εξωτερικά φέρει πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και δύο εφυαλωμένες εικόνες στο αέτωμα της ανατολικής πλευράς: των Τριών Ιεραρχών και της Σταύρωσης. Πρόκειται για ένα διακοσμητικό κομψοτέχνημα.

Μια από τις νεότερες ανακαλύψεις του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Αμβρακίας, είναι αυτό το μικρό θεατράκι που είναι το μικρότερο από τα όλα αρχαία ελληνικά θέατρα. Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και ανακαλύφθηκε τυχαία κατά την διάρκεια οικοδομικών εργασιών. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις χτίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Πύρρου, όταν έκανε την Αμβρακία πρωτεύουσα του βασιλείου. Το θέατρο δεν κατασκευάστηκε με τη συνήθη πρακτική των αρχαίων Eλλήνων στην πλαγιά κάποιου φυσικού υψώματος, αλλά με επιχωμάτωση. Αυτό ίσως δικαιολογεί και το μικρό του μέγεθος.

Απλωμένη αμφιθεατρικά από τους πρόποδες έως την κορυφή σχεδόν της βορειοδυτικής πλαγιάς του λόφου Περάνθη η Άρτα ατενίζει ολόκληρο τον κάμπο. Χτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας Αμβρακίας, η οποία χρονολογείται από τον 7ο αιώνα π.Χ., υπήρξε εκτός από πρωτεύουσα του Κράτους των Μολοσσών του βασιλιά Πύρρου, κατά την ελληνιστική περίοδο, και έδρα του Δεσποτάτου της Ηπείρου που ίδρυσαν οι Κομνηνοί-Δούκες μετά την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204 ενώ απέκτησε την ανεξαρτησία της από τους Τούρκους το 1881, πρώτη σ’ όλη την Ήπειρο.

πηγές από: epirustreasures.gr, wikipedia

Έπειτα από σχεδόν έναν μήνα στα καστανοδάση της Πίνδου, στις πλαγιές του Ξυροβουνίου, ήρθε η ώρα να κινηθούμε για άλλες ανθοφορίες. Προσωπικά δεν θυμάμαι, τα τελευταία τουλάχιστον 15-20 χρόνια, τόσο άστατο και απρόβλεπτο καιρό. Οι βροχές κράτησαν μέχρι και το πρώτο δεκαήμερο του Ιούλη, καταστρέφοντας ολοκληρωτικά όλα μας τα σχέδια…

Κατά την επιθεώρηση στα καστανοδάση της Πίνδου, στις πλαγιές του Ξυροβουνίου.

Ο στόχος μας ήταν αρκετά φιλόδοξος αλλά όχι και ακατόρθωτος, αρκεί ο καιρός να μην ήταν απέναντι. Να κάνουμε από 5 κυψέλες σε έναν χρόνο 30! Και μέχρι την άνοιξη, παρ’ ότι και οι πορτοκαλιές δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, καταφέραμε να φτάσουμε τις 15. Αλλά από εκεί και μετά όπου κι αν πήγαμε, φύγαμε απογοητευμένοι καθώς όχι μόνο δεν κόψαμε παραφυάδες αλλά δεν αναπτύχθηκαν και ιδιαίτερα τα μελίσσια. Μετά βίας προσπαθούσαμε να κρατήσουμε τους πληθυσμούς.

Μονοπάτι που οδηγεί στο μελισσοκομείο, στα ορεινά της Ηπείρου.

Και χαμηλότερα, στους πρόποδες της Πίνδου, η ασφάκα και το παλιούρι καταστράφηκαν απ’ τον καιρό, αλλά και τώρα η καστανιά, απ’ την οποία περιμέναμε να αναπτύξει τα σμήνη, ξεπλύθηκε απ’ τις βροχές. Έτσι δεν έμεινε παρά μία τελευταία ευκαιρία πριν το κενό ανθοφορίας του Αυγούστου. Να μετακινηθούμε νοτιότερα προς τα όρη του Βάλτου στις βελανιδιές. Εκεί τα μελίσσια θα συλλέξουν μελίτωμα, το οποίο σύμφωνα με τους παλιούς μελισσοκόμους έτσι και “δώσει” μπορείς να τρυγήσεις δύο και τρεις φορές!

Τα μελίσσια λίγο πριν εγκαταλείψουν τις καστανιές.

Η βελανιδιά δίνει ένα σκουρόχρωμο πολύ αρωματικό μέλι, αλλά συνήθως στις περιοχές που φύεται υπάρχει έλλειψη γύρης. Πλέον όμως δεν έχουμε και άλλες επιλογές.

 

Έχοντας κάνει μια τρύπα στο νερό στις πλαγιές του Ξυροβουνίου και τις καστανιές, αποφασίσαμε να μετακινηθούμε νοτιότερα στην οροσειρά της Πίνδου στο νομό Αιτωλοακαρνανίας. Κοντά στα Όρη του Βάλτου και τις βελανιδιές.

Δάση με βελανιδιές στους πρόποδες των Ορέων του Βάλτου.

Σε υψόμετρο σχετικά χαμηλό, κοντά στα 550 μέτρα, στα όρια των δύο νομών, συναντά κανείς το κατ΄ εξοχήν δένδρο των Δρυμών, τη βελανιδιά. Δέντρα ψηλά, αιωνόβια, ο καρπός των οποίων (βελανίδι) είναι χρήσιμος για ζωοτροφές. Η περιοχή όπου επιλέξαμε να στήσουμε το μελισσοκομείο μας, ευτυχώς ήταν εύκολα προσβάσιμη με το φορτηγό, πράγμα που έκανε την εγκατάσταση παιχνιδάκι.

Η ευκολία πρόσβασης στο μελισσοκομείο είναι μία απ’ τις βασικές παραμέτρους για την επιλογή του χώρου.

Οι ζέστες αυτής της εποχής, εδώ δεν είναι τόσο έντονες, όσο για παράδειγμα κάτω στον κάμπο. Αυτό σημαίνει ότι τα μελίσσια δεν θα αντιμετωπίσουν πολύ δύσκολες συνθήκες. Εδώ έχουμε την τελευταία ευκαιρία να αναπτύξουμε τις παραφυάδες πριν το κενό ανθοφορίας του Αυγούστου. Συνήθως στις βελανιδιές και λόγω της εποχής έκκρισης του μελιτώματος δεν υπάρχει αφθονία γυρεοδοτικών φυτών τριγύρω. Ευτυχώς όμως, τα μικρά και αδύναμα μελίσσια έχουν προηγουμένως φροντίσει να μαζέψουν αρκετά αποθέματα γύρης και απ’ τα παλιούρια και απ’ τις καστανιές.

Το μελισσοκομείο στις βελανιδιές

Το Μέλι Βελανιδιάς είναι ένα σκουρόχρωμο μέλι με ιδιαίτερη γεύση, το οποίο παράγεται από μία ρητίνη που εκκρίνει το δέντρο. Δεν είναι ιδιαίτερα γλυκό λόγω της χαμηλής συγκέντρωσης σακχάρων, κάτι μεταξύ ανθόμελου και ελατόμελου με βότανα τού βουνού και δεν είναι πολύ διαδεδομένο στην Ελλάδα. Είναι όμως εξαιρετικά θρεπτικό καθώς είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε ιχνοστοιχεία όπως το κάλιο και το μαγνήσιο.

Τα πρώτα δείγματα των επιθεωρήσεων ήταν θετικά.

Οι πρώτες επιθεωρήσεις έδειξαν ότι η βελανιδιά άρχισε να δίνει άφθονο μελίτωμα, με αποτέλεσμα τα μελίσσια έπειτα από σχεδόν 2 μήνες στασιμότητας να αρχίσουν και πάλι να χτίζουν και να γεμίζουν τις κηρήθρες με μέλι. Σε επόμενες επιθεωρήσεις θα τοποθετήσουμε και σίτες πρόπολης ώστε να “δοκιμάσουμε” την περιοχή. Ελπίζουμε να συνεχίσει έτσι.

Ο Ιούνης τελειώνει και δε λέει να σταματήσει να βρέχει. Στους πρόποδες του Ξηροβουνίου, η ασφάκα και τα παλιούρια έριξαν τα άνθη τους και για τα μελίσσια δεν έμεινε τίποτα πια. Είναι ο καιρός της καστανιάς τώρα και γι αυτό πρέπει να μετακινηθούμε ακόμα πιο ορεινά.

Η θέα απ’ τις ανατολικές πλαγιές του Ξηροβουνίου στην οροσειρά της Πίνδου. Στο βάθος η λίμνη του Πουρναρίου που σχηματίζει ο ποταμός Άραχθος.

Ανεβαίνοντας τις πλαγιές της Πίνδου από τους πρόποδες του Ξηροβουνίου, με κατεύθυνση βόρεια, προς τα Τζουμέρκα, συναντάμε διαδοχικά τα χωριά Γρίμποβο και Έλατο. Στα δεξιά ο ποταμός Άραχθος σχίζει τα καταπράσινα ογκώδη βουνά. Στα 600-700 μέτρα υψόμετρο, η περιοχή ανάμεσα στη Ροδαυγή και τα Πιστιανά καλύπτεται από δάση με καστανιές, βελανιδιές και πουρνάρια. Η καστανιά θεωρείται ένα απ’ τα σημαντικότερα φυτά για την ανάπτυξη των μελισσιών καθώς η γύρη της είναι ίσως η ποιοτικότερη που παράγεται στην Ελλάδα. Απ’ την άλλη οι βελανιδιές αυτή την εποχή εκκρίνουν μελίτωμα απ’ το οποίο παράγεται ένα πολύ ιδιαίτερο σκουρόχρωμο μέλι που θυμίζει αυτό της ελάτης.

Η θέα απ’ το μελισσοκομείο

Εδώ το καλοκαίρι γίνεται η γιορτή του κάστανου και του τσίπουρου. Το τσίπουρο είναι ένα άλλο κεφάλαιο γι αυτή τη περιοχή. Εδώ παράγεται το πιο εύγευστο τσίπουρο από ζαμπέλα. Απ’ την άλλη η ανθοφορία της καστανιάς λένε ότι ευνοείται όταν προηγηθούν ήπιες καιρικές συνθήκες και βροχερός καιρός. Όλα θα φανούν τις επόμενες ημέρες. Το πρώτο πράγμα που έπρεπε να κάνουμε για να στήσουμε το μελισσοκομείο ήταν να καθαρίσουμε τον χώρο από τα αγριόχορτα.

Ο χώρος στον οποίο θα εγκατασταθεί το μελισσοκομείο πρέπει να καθαριστεί απ’ τα αγριόχορτα. Τα πάντα πρέπει να είναι απόλυτα σχεδιασμένα μιας και η μεταφορά γίνεται μέσα στο σκοτάδι της νύχτας.

Ο δρόμος απ’ τον οποίο θα περάσει το αυτοκίνητο, καθαρίζεται κι αυτός. Οι βροχές του χειμώνα προκαλούν μεγάλες φθορές στους δρόμους της περιοχής, καθιστώντας τους πολύ επικίνδυνους. Σταματήσαμε και παρατηρήσαμε τις καστανιές. Δεν έχουν ανοίξει ακόμα. Η ανθοφορία διαρκεί ένα δωδεκαήμερο αν το επιτρέψει ο καιρός. Οπότε δεν έχουμε αργήσει.

Ο καιρός είναι ακόμα βροχερός αν και κοντεύει να μπει ο Ιούλιος!

Όπως μαθαίνουμε απ’ τον Καθηγητή Βοτανικής & Οικολογίας Φυτών κ. Παναγιώτη Δημόπουλο, στην Πίνδο παρατηρείται η υψηλότερη οικολογική ποικιλότητα με την έννοια της διαφοροποίησης επιμέρους οικοτόπων/φυτοκοινωνιών στο εσωτερικό των δασών φυλλοβόλων δρυών που ανέρχεται σε 6 διαφορετικούς φυτοκοινωνιολογικούς τύπους βλάστησης (φυτοικοινωνίες).

Λαδανιές στις βουνοπλαγιές της Πίνδου. Κρατάνε ακόμα!

Διαπιστώσαμε ότι οι λαδανιές, οι οποίες επίσης ευδοκιμούν στην περιοχή, αντέχουν ακόμα (ανθίζουν μέσα Απριλίου με αρχές Ιούνη). Θα κρατήσουν τα μελίσσια μέχρι να ανοίξουν οι καστανιές.

Συναντήσαμε και έναν κάτοικο της περιοχής. Θα είναι πλέον ο φύλακας του μελισσοκομείου…

Ξεκινήσαμε το βράδυ λοιπόν να μεταφέρουμε τα μελίσσια. Η ζέστη όμως βγάζει τις μέλισσες έξω απ’ την κυψέλη στις πόρτες, όπου παίρνουν τον αέρα τους μέχρι αργά το βράδυ. Είναι ένας μπελάς μέχρι να τις βάλεις μέσα… Φτάνοντας στήσαμε τις βάσεις και τοποθετήσαμε τις κυψέλες. Στο σκοτάδι της νύχτας και παρά την κούραση απ’ το κουβάλημα δεν πρέπει να κάνεις το παραμικρό λάθος καθώς την επόμενη μέρα δεν μπορείς να το διορθώσεις. Οι κυψέλες δεν μπορούν να μετακινηθούν αφού εγκατασταθούν, πάνω από ένα μέτρο γιατί οι συλλέκτριες κρατούν στη μνήμη τους την ακριβή θέση της κυψέλης τους. Έτσι εάν ένα μελίσσι μετακινηθεί κάποια μέτρα, οι συλλέκτριες επιστρέφοντας θα χαθούν. Γι αυτό τα πάντα πρέπει να είναι σχεδιασμένα μέχρι την τελευταία λεπτομέρια από πριν. Ένα πράγμα που δεν πρέπει να ξεχάσει ποτέ ο μελισσοκόμος μετά τη μεταφορά είναι να ανοίξει τις πόρτες! Η ζημιά που μπορεί να προκληθεί από μία τόσο απλή αμέλεια μπορεί να είναι καθολική.

Τα πάντα φαίνονται την επόμενη μέρα… Ευτυχώς όλα δείχνουν καλά. Το μελισσοκομείο εγκαταστάθηκε επιτυχώς.

Η καστανιά πέρα απ’ το άφθονο νέκταρ και την εξαιρετικής ποιότητας γύρη, δίνει και μελιτώδεις εκκρίσεις από την αφίδα Myzocallis castanicola, οι οποίες ξεκινούν από τον τον Μάιο και φτάνουν μέχρι και τον Ιούλιο.

Το μελισσοκομείο στα ορεινά καστανοδάση της Ηπείρου. Στο βάθος διακρίνονται οι κορυφές των Τζουμέρκων.

Απ’ το μελισσοκομείο η θέα είναι εξαιρετική. Μπορεί κανείς να θαυμάσει σε όλη της τη μεγαλοπρέπεια την ομορφιά της φύσης, αλλά και να απολαύσει την πανοραμική θέα της κοιλάδας του Αράχθου και της απέναντι οροσειράς της Πίνδου.

Βόρεια του νομού Άρτας, στις πλαγιές της Πίνδου βρίσκεται το Ξηροβούνι με μέγιστο υψόμετρο 1.614 μέτρα. Γι αυτό το λόγο είναι αρκετά υποτιμημένο από τους ορειβάτες και τους πεζοπόρους οι οποίοι προτιμούν τα ψηλότερα Γράμμο, Τύμφη, Κακαρδίτσα και Τζουμέρκα. Για εμάς τους μελισσοκόμους όμως, ειδικά αυτήν την περίοδο που όπως συνηθίζουμε να λέμε υπάρχει κενό ανθοφορίας, είναι ιδανικό μέρος.

Ανηφορίζοντας…

Όπως φαίνεται και απ’ το όνομά της η περιοχή αυτή είναι πιο ξερή, με φρυγανική βλάστιση. Στους πρόποδες του Ξηροβουνίου οι πλαγιές είναι γεμάτες ασφάκες και παλιούρια. Αυτήν την εποχή είναι ανθισμένες επίσης και οι βατομουριές ενώ πάντα θα υπάρχουν και τα αγριοράδικα με τα γαϊδουράγκαθα να δίνουν στα μελίσσια γύρη.

Το μελισσοκομείο στους πρόποδες του Ξηροβουνίου, στην οροσειρά της Πίνδου

Αφού εγκατασταθήκαμε, διαπιστώσαμε δυστυχώς ότι οι βροχές του Μαΐου, μέσα σε 2-3 μέρες, έριξαν το άνθος της ασφάκας και ξέπλυναν το νέκταρ από το παλιούρι. Ίσως έπρεπε να έχουμε ανηφορίσει νωρίτερα…

Το μελισσοκομείο στους πρόποδες του Ξηροβουνίου, στην οροσειρά της Πίνδου

Ο καιρός φέτος δεν έχει πάει καλά. Οι βροχές και οι αέρηδες κατά τη διάρκεια των ανθοφοριών έκαναν μεγάλη ζημιά στα φυτά και αυτά με τη σειρά τους δεν απέδωσαν. Ελπίζουμε από εδώ και πέρα τα πράγματα να πάνε καλύτερα στα καστανοδάση ψηλότερα στα μέσα του Ιουνίου. Μέχρι τότε θα αφήσουμε τα μελίσσια να ξεκουραστούν.

Κοπάδι προβάτων στους πρόποδες του Ξηροβουνίου, στην οροσειρά της Πίνδου

Περιμένοντας λοιπόν τον καιρό να γίνει ευνοϊκότερος, συναντήσαμε τον κυρ Μήτσο με την κυρά του. Νομάδες κτηνοτρόφοι, βόσκουν τα πρόβατά τους κοντά στο μελισσοκομείο μας. Ήταν οι πρώτοι άνθρωποι που συναντήσαμε στην ερημική αυτή περιοχή. Ο κυρ Μήτσος μας είπε ότι σε λίγες μέρες θα κινήσει για τα πιο ορεινά στα 1040 μέτρα υψόμετρο προς τη Φανερωμένη μια περιοχή με 160 περίπου κατοίκους. Προθυμοποιήθηκε μάλιστα να μας δείξει τα μέρη εκεί που έχουν πολύ θρούμπι, ρίγανη και θυμάρι. Νομάς και αυτός που βόσκει πρόβατα, νομάδες και εμείς που βόσκουμε μέλισσες… κατά μία έννοια συνάδελφοι.

Άποψη του κάμπου της Άρτας απ’ τις πλαγιές του Ξηροβονίου. Στο βάθος διακρίνεται η Φιλιππιάδα.

Εδώ έλαβαν χώρα δύο ιστορικές μάχες. Η πρώτη κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και η δεύτερη και πιο σφοδρή κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο. Ενώ λίγο χαμηλότερα σώζονται λείψανα φρουρίου κλασικών-ελληνιστικών χρόνων.

Καιρός για φεύγα.

Σαν “σχολάσει” ο κούρος και το ξελογάριασμα, οι στάνες συντάζονται για τα βουνά. Τα στερφοζύγουρα έχουν καιρό τώρα φευγάτα και τα χαμπέρια απ’ τα χωριά είναι καλά. Ο καιρός “πααίνει” βρεχούμενος, τα χιόνια τα έχει φάει ο νοτιάς κι ο ήλιος του Μαΐου. Τα πρόβατα δεν “κολλάνε” πια το χορτάρι του κάμπου που ξεσταχυάζει και στρίβει γιατί νείρεται το παστρικό και νιοφύτρωτο ημεράδι των σπανών, τα γαλάρια λιγοστεύουν το γάλα, τα κατσίκια “βαράνε πίσω”, δεν τους πιάνεται η βοσκή γιατί η ζέστη γίνεται αβάσταχτη.  Είναι η εποχή που οι αυτοεξόριστοι νομάδες της Πίνδου κινούν για τα βουνά.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Καρατζένη “Οι Νομάδες Κτηνοτρόφοι των Τζουμέρκων”

Μετά το τέλος της ανθοφορίας των εσπεριδοειδών έρχεται η ώρα να ανηφορίσουμε και εμείς για τα ορεινά καθώς εδώ στα χειμαδιά δεν υπάρχει τίποτα πλέον για τις μέλισσες. Πριν όμως αρχίσουμε να περιγράφουμε τις περιπέτειες μας στις αετοκορφές της Πίνδου, αποφασίσαμε να κάνουμε ένα αφιέρωμα στον κάμπο που μας φιλοξενεί τον δύσκολο χειμώνα. Για να γνωρίσουμε καλύτερα τον τόπο απ’ τον οποίο παράγεται το ανοιξιάτικο ανθόμελο.

Άποψη του κάμπου της Άρτας

Το 81% του εδάφους, του νομού Άρτας είναι ορεινό και μόλις το 18% πεδινό. Παρ’ όλα αυτά η πεδιάδα της Άρτας είναι η μεγαλύτερη πεδιάδα της Ηπείρου. Η Ήπειρος είναι ένα κυρίως ορεινό γεωγραφικό διαμέρισμα.

Εδώ καλλιεργείται κυρίως πορτοκάλι, μανταρίνι και ακτινίδιο. Η παραγωγή πορτοκαλιών αγγίζει τους 190.000 τόνους ετησίως. Τα χωριά του κάμπου υπήρξαν για αιώνες παραγωγοί και τροφοδότες της γύρω περιοχής καθώς στα ορεινά οι άνθρωποι λόγω της μορφολογίας του εδάφους ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία.

Περιβόλι με πορτοκαλιές στους Κωστακιούς Άρτας

Οι καλλιέργειες, εναλλάσσονται με θαμνοφράχτες και διάσπαρτα δασύλλια από αιωνόβιες βελανιδιές, φράξους και φτελιές, σχηματίζοντας μαζί με τη βλάστηση των καναλιών, ένα πολύτιμο δίκτυο φυσικών φραχτών όπου καταφεύγει η άγρια ζωή και όπως είναι φυσικό και οι μέλισσες.

Ο Άραχθος ποταμός διασχίζει ολόκληρο τον κάμπο της Άρτας

Ο Άραχθος που πηγάζει από την βόρεια Πίνδο σε υψόμετρο 1.700 μ. και εκβάλλει στον Αμβρακικό κόλπο, χώριζε κάποτε την Ελλάδα απ’ την Οθωμανική αυτοκρατορία. Κατά την τουρκοκρατία, οι εκτάσεις της πεδιάδας ανήκαν στη Βαλιδέ Σουλτάνα, δηλαδή τη μητέρα του ηγεμονεύοντος σουλτάνου και ονομαζόταν “γλυκιά πεδιάδα”.

Το γεφύρι

Εδώ υπάρχει φυσικά και το πιο γνωστό –ίσως– γεφύρι του ελληνικού χώρου. Πρέπει να κτίστηκε στα 1606 ή, κατ’ άλλους, στα 1602. Ο θρύλος λέει ότι ένας μπακάλης, ο Γιάννης Θιακογιάννης, ο Γατοφάγος, ταλαιπωριόταν αφάνταστα κάθε μέρα καθώς το σπίτι του ήταν στη μια πλευρά του ποταμού και το μαγαζί του στην άλλη. Κάποτε, παρουσιάστηκαν εκεί Αλγερινοί πειρατές, οι οποίοι είχαν ληστέψει έναν έμπορο αλλά το μόνο που του βρήκαν ήταν κάποια πιθάρια με λάδι και προσπάθησαν να τα πουλήσουν στους ντόπιους για να τα ξεφορτωθούν. Ο Θιακογιάννης αγόρασε αρκετά και όταν το πρώτο πιθάρι άδειασε διαπίστωσε ότι στον πάτο του υπήρχε χρυσάφι το οποίο δεν είχαν αντιληφθεί οι πειρατές. Έτσι ξαφνικά, ο Θιακογιάννης ο Γατοφάγος έγινε πλούσιος και το πρώτο που σκέφτηκε, ήταν να φτιάξει ένα γεφύρι, για να μπορεί να περνά το ποτάμι χωρίς δυσκολία.

Το γεφύρι της Άρτας

Προσέλαβε 1.300 χτίστες και εξήντα μαθητές και ρίχτηκαν με τα μούτρα στη δουλειά. Ξεκινούσαν με το ξημέρωμα και σταματούσαν μόλις ερχόταν το σκοτάδι. Όμως, την επόμενη μέρα, έπρεπε να ξεκινήσουν πάλι από την αρχή καθώς «ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ γκρεμιζόταν», ώσπου μια μέρα ένα πουλί κάθισε στα θεμέλια κι άρχισε να τραγουδά με ανθρώπινη λαλιά:

«Μαστόροι που το φτιάνετε, αυτό ’ναι τ’ αργυρό γεφύρι.
Αν δεν στοιχειώσετ’ άνθρωπο, γιοφύρι δεν στεργιώνει,
Μουδ’ άνθρωπον από γιαπί, μουδένα αν διαβάτη
Μόνο του πρωτομάστορη να πάρτε την γυναίκα».

Ο πρωτομάστορας πίστεψε ότι το πουλί ήταν άγγελος μεταμορφωμένος και έστειλε ένα μαθητή να φέρει τη γυναίκα του την οποία έχτισαν στα θεμέλια. Στο εξής, κάθε πρωί έβρισκαν το κτίσιμο στο σημείο που το είχαν αφήσει την προηγουμένη. Σε τρία χρόνια τέλειωσαν.

 Το Παραποτάμιο Πάρκο Άρτας

Η τεχνητή λίμνη της Άρτας στο παραποτάμιο πάρκο, που δημιουργήθηκε λόγω του φράγματος είναι ένα σπάνιας ομορφιάς μέρος όπου ζουν χήνες, πάπιες αλλά και κυπρίνοι.

Οι λιμνοθάλασσες του κάμπου

Στον Αμβρακικό κόλπο υπάρχουν τουλάχιστον 20 ακέραιες λιμνοθάλασσες, ουσιαστικά είναι μια μικρογραφία της Μεσογείου. Μια περιοχή με απάνεμους κολπίσκους, ατέλειωτους καλαμιώνες, βάλτους, έλη, κατάφυτα τοπία, αλλά και γραφικά ψαροχώρια. Ένας τόπος που δεν φημίζεται τόσο για τις ελκυστικές παραλίες του όσο για το σημαντικό οικοσύστημα που φιλοξενεί.

Ψαρόβαρκες στο λιμάνι της Σαλαώρας

Το καλοκαίρι εισβάλλουν από το Ιόνιο οι σαρδέλες και τα δελφίνια. Υπάρχει όμως ένα πλήθος μορφών ζωής που βρίσκει καταφύγιο εδώ. Ένας παράδεισος σπάνιων πουλιών (το ιδανικό μέρος για Βird watching) όπως ο λευκοτσικνιάς, ο αργυροτσικνιάς, ο κορμοράνος, το φοινικόπτερο (φλαμίνγκο), ο αγριόκυκνος, ο αργυροπελεκάνος και φυσικά ο ήταυρος απ’ το μούγκρισμα του οποίου έχουν δημιουργηθεί θρύλοι και παραδόσεις. Εδώ διαχειμάζει περίπου το 1/3 του συνολικού πληθυσμού των υδρόβιων πουλιών της χώρας μας.

Φοινικόπτερα (φλαμίνγκο) στις όχθες της λιμνοθάλασσας της Ροδιάς στο Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού

Το μοναδικό κατοικημένο νησάκι του Αμβρακικού είναι η Κορωνησία, ένα γραφικό ψαροχώρι στο οποίο πας οδικώς μέσα από έναν δρόμο ο ποίος βρέχεται και απ’ τις δύο πλευρές. Το αυτοκίνητο μοιάζει να γλιστρά πάνω στον υγρό καθρέφτη, ενώ τριγύρω το καταπράσινο τοπίο και οι ψαρόβαρκες και τα είδωλά τους που ζωγραφίζουν το νερό δημιουργούν ειδυλλιακές εικόνες. Εδώ γίνεται η Γιορτή της Σαρδέλας.

Ο δρόμος για την Κορωνησία

Κατά τα τέλη του φθινοπώρου, μια «χελοβραδιά», όταν το φεγγάρι βρίσκεται στο τελευταίο τέταρτό του, τα χέλια που έχουν ενηλικιωθεί εδώ ξεκινούν το απίστευτο ταξίδι της επιστροφής από το άνοιγμα του Αμβρακικού μέχρι τον βόρειο Ατλαντικό που διαρκεί 1 χρόνο.

Ο Ρότζερ Μουρ στην ταινία του Τζέιμς Μποντ «Για τα μάτια σου μόνο» που γυρίστηκε στην Ελλάδα έλεγε σε ένα σημείο «Γαρίδες; Ναι, αλλά Αμβρακικού» Και πράγματι οι γαρίδες του κόλπου είναι ιδιαίτερες!

Το μοναστήρι της Παναγίας της Ροδιάς στις όχθες του Αμβρακικού

Σε μια όχθη του Αμβρακικού βρίσκεται η Παναγιά της Ροδιάς, ένα μοναστήρι που πρωτοχτίστηκε το 970 μ.Χ. , όταν στην Κωνσταντινούπολη βασίλευε ο Ιωάννης Τσιμισκής. Και απ’ έξω το καθολικό του μεταβυζαντινού μοναστηριού με τον κυλινδρικό τρούλο είναι ιδιαίτερο, όμως μέσα ο επισκέπτης που θα ανοίξει τη διπλοασφαλισμένη πόρτα του θα βρεθεί κάτω από τον χρωματικό καταρράκτη, ασυνήθιστο στην αυστηρή ορθόδοξη ζωγραφική. Εδώ τον Δεκαπενταύγουστο γίνεται αξέχαστο πανηγύρι.

Ήρθε η ώρα λοιπόν να ανηφορίσουμε μαζί με τα μελίσσια και εμείς όπως και οι κτηνοτρόφοι. Για όλους μας είναι μια στιγμή χαράς και ενθουσιασμού. Για τους κτηνοτρόφους γιατί γυρίζουν πίσω στα χωριά τους και για εμάς γιατί τώρα ξεκινούν οι ανθοφορίες για τις οποίες ετοιμαζόμαστε όλη τη χρονιά. Συνάμα όμως σ’ αυτήν την περιοχή οι μέλισσες συλλέγουν το ανοιξιάτικο ανθόμελο της πορτοκαλιάς με το ιδιαίτερο άρωμα και γεύση.

πηγές από: wikipedia, Το Βήμα, Έθνος