Μιας και το φθινόπωρο είναι η κατεξοχήν εποχή για ταινίες αποφασίσαμε να σας προτείνουμε μία. Πρόκειται για το αριστουργηματικό δράμα του Βίκτορ Ερίθε Το «Πνεύμα του Μελισσιού» που γυρίστηκε το 1973.

Το 1940, στο δημαρχείο ενός μικρού καστιγιάνικου χωριού, στην μετεμφυλιακή Ισπανία, προβάλλεται ο «Φρανκενστάιν» του Τζέιμς Γουέιλ με τον Μπόρις Καρλόφ. Το παραμορφωμένο πρόσωπο του τέρατος εξάπτει την αχαλίνωτη φαντασία της εξάχρονης Άννας που το συμπονά, για τις αδικίες που υπόκειται. Αναζητώντας το σε ένα απομονωμένο σπίτι στην άκρη του χωριού συναντά έναν πληγωμένο αντάρτη, στο πρόσωπο του οποίου πιστεύει πως κρύβεται το πνεύμα του. Το ελλειπτικό δράμα του Ισπανού βιρτουόζου προσεγγίζει με μια αριστουργηματική μεταφυσική ποιητικότητα την ανήλικη φαντασία, στιγματίζοντας ανεξίτηλα τον μοντέρνο κινηματογράφο του Φανταστικού.

Ο τίτλος της μαγικής ταινίας του Βίκτορ Ερίθε «Το Πνεύμα του Μελισσιού» – παρμένος από διάσημο βιβλίο του Maurice Maeterlinck – παραπέμπει στο ισχυρό, αινιγματικό και παράδοξο πνεύμα, στη γλωσσική μορφή ζωικής επικοινωνίας που κυριαρχεί στο εσωτερικό του μελισσιού, στο οποίο οι μέλισσες υπακούουν ενστικτωδώς. Αυτό το σύστημα επικοινωνίας μελετά ο πατέρας των μικρών Ισαμπέλ και Άννα, στην ταινία, όταν δε δουλεύει στα μελίσσια του.

Σας προτείνουμε λοιπόν απόψε να αφήσετε τον εαυτό σας να βυθιστεί στον ονειρικό κόσμο ενός Ισπανού μάστορα των εικόνων, να περιπλανηθείτε στα χρυσαφένια και ερημικά υψίπεδα της Καστίλης καθώς και στα βαθιά, γλυκά μαύρα μάτια της εξάχρονης Άννας. Είναι τέτοια η δύναμη τους, που αυτές οι εικόνες θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη μνήμη σας.

Το Πνεύμα του Μελισσιού aka The Spirit of the Beehive / El Espiritu De La Colmena
1973 | Έγχρ. | Διάρκεια: 95′ | Ισπανία | Σκηνοθεσία: Βίκτορ Ερίθε | Πρωταγωνιστούν: Φερνάντο Φερνάν Γκόμεζ, Τερέζα Γκιμπέρα, Άνα Τόρεντ | Μουσική: Λουίς δε Πάμπλο.

πηγές από: Ριζοσπάστης, Αθηνόραμα, ΚΟΠΙ

Ανατροπή πολιτισμικών δεδομένων δημιουργείται κυρίως για τον μινωικό αλλά και τον μυκηναϊκό πολιτισμό, αφού για θεμελιώδη σύμβολα, που εθεωρούντο «κλειδιά» στην κατανόηση της πολιτισμικής ταυτότητας των αρχαίων Κρητών αυτής της περιόδου από την εποχή του Έβανς, μια νέα επιστημονική μελέτη δύο ερευνητών αποδεικνύει πως δεν είναι θρησκευτικά σύμβολα, είναι απολύτως κοσμικά και μάλιστα εξειδικευμένα εργαλεία της μελισσοκομικής παραγωγής, τα οποία, σχεδόν αυτούσια, χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες μέχρι το πρόσφατο παρελθόν.

Το διάσημο ανά τον κόσμο χρυσό κόσμημα με τη Διπλή Μέλισσα, από τον Χρυσόλακο των Μαλίων που απεικονίζει μέλισσες να μεταφέρουν γύρη. Βρίσκεται στο Μουσείο Ηρακλείου.

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των εργασιών του 11ου Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου στο Ρέθυμνο, έγινε μια σημαντική ανακοίνωση από τους ιστορικούς ερευνητές Χαράλαμπο Β. Χαρίση και Αναστάσιο Β. Χαρίση, που αλλάζει ριζικά όσα πιστεύαμε τα τελευταία 100 χρόνια για τη λεγόμενη μινωική θρησκεία. Οι Χαράλαμπος και Αναστάσιος Χαρίσης, γιατρός και μηχανολόγος αντίστοιχα, έχουν εκδώσει και σχετικό βιβλίο με τις απόψεις τους στα αγγλικά με τίτλο: «Μελισσοκομία στο προϊστορικό Αιγαίο. Αναθεώρηση των μινωικών και μυκηναϊκών θρησκευτικών συμβόλων», εκδόσεις «Μπαρ», Οξφόρδη 2009, στο οποίο αναλύουν εμπεριστατωμένα τις απόψεις τους.

Σύμφωνα με την προαναφερόμενη ανακοίνωση «μερικά από τα πιο γνωστά χρυσά δακτυλίδια του μυκηναϊκού και μινωικού κόσμου, στα οποία, όπως ήθελε να πιστεύει ο Arthur Evans και οι μεταγενέστεροί του, απεικονίζονται θρησκευτικές παραστάσεις, φαίνεται ότι στην πραγματικότητα απεικονίζονται μελισσοκομικά τοπία:

Αγέραστες τεχνικές

Μελισσοκόμοι περισυλλέγουν σμάρια από τα δένδρα, μελισσοφάγοι επιτίθενται στις μέλισσες αλλά και αρχαίες κυψέλες όμοιες με τις παραδοσιακές κεραμικές και πέτρινες, που χρησιμοποιούνταν μέχρι πρόσφατα στην Κρήτη και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Απεικονίζονται ακόμα “Κουρήτες” (οι οποίοι σύμφωνα με τον Διόδωρο Σικελιώτη ανακάλυψαν τη μελισσοκομία) να χτυπούν χάλκινες ασπίδες για να αναγκάσουν τα σμάρια να καθίσουν στα δένδρα προκειμένου να τα συλλάβουν -μια τεχνική που στην αρχαιότητα αποκαλούσαν “μελιττοπηχείν”, και που χρησιμοποιούσαν μέχρι πρόσφατα οι παραδοσιακοί μελισσοκόμοι όλου του κόσμου.

Στην ίδια ανακοίνωση όπως και στο βιβλίο των εισηγητών «Apiculture in the Prehistoric Aegean. Minoan and Mycenaean symbols revisited», όπου γίνεται εκτενέστερη ανάλυση και όλων των παραπάνω, «ταυτίστηκαν για πρώτη φορά τα σκεύη μιας ολόκληρης αποθήκης του ανακτόρου της Κνωσού με μελισσοκομικά κεραμικά αντικείμενα, όπως κυψέλες, μελισσοκομικά καπνιστήρια και άλλα που χρησίμευαν στο στύψιμο των κηρηθρών, στην εξαγωγή του κεριού από τις κηρήθρες και στη συσκευασία των κηρηθρών. Ανάμεσά τους υπήρχε ακόμα και μία σφηκοπαγίδα. Τα σκεύη αυτά, πολλά εκ των οποίων εκτίθενται στο Μουσείο του Ηρακλείου, θεωρούνταν μέχρι σήμερα λατρευτικά».

Το κόσμημα που βρέθηκε στο αρχαίο νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας, στην Ελεύθερνα Κρήτης και απεικονίζει μια θεά-μέλισσα με το σώμα και τα φτερά της. Ανάποδα, όμως, δείχνει ένα κρινάκι.

Μελο-εφαρμογές

Ταυτόχρονα τονίζονται οι πολλαπλές χρήσεις του μελιού και των μελισσοκομικών προϊόντων: «Το μέλι στην προϊστορική εποχή δεν ήταν απλά και μόνο η μοναδική γλυκαντική και με μεγάλη θρεπτική αξία ουσία, αλλά είχε και πάμπολλες άλλες χρήσεις στη φαρμακοποιία, στη μαγειρική, στην παρασκευή καλλυντικών, ενώ το κερί και η πρόπολη χρησίμευαν στον φωτισμό, στη ζωγραφική, στη μεταλλουργία, ακόμα και στη ναυπηγική. Γι’ αυτό και η μελισσοκομία αποτελούσε μία από τις πιο προσοδοφόρες εμπορικές επιχειρήσεις της προϊστορικής εποχής».

Γι’ αυτούς τους λόγους οι εισηγητές Χ. και Α. Χαρίσης πιστεύουν ότι «οι κάτοχοι των χρυσών αυτών δακτυλιδιών δεν ήταν ιερείς, όπως νομίζαμε μέχρι σήμερα, αλλά άτομα μιας κοινωνικής ελίτ που ήλεγχαν το εμπόριο των μελισσοκομικών προϊόντων και που με τα δακτυλίδια τους σφράγιζαν τα έγγραφα και τις συσκευασίες. Ήταν δηλαδή κάτι σαν “υπουργοί μελισσοκομίας” με παρόμοιους ρόλους και τακτικές που συναντάμε την ίδια εποχή και στη φαραωνική Αίγυπτο.

Οι παραπάνω νέες μαρτυρίες από τις παραστάσεις των δακτυλιδιών και τα σκεύη της Κνωσού, σε συνδυασμό με άλλα παλαιότερα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως το γνωστό κόσμημα από τα ανάκτορα των Μαλίων που απεικονίζει μέλισσες να μεταφέρουν γύρη, δείχνουν ότι η μινωική μελισσοκομία ήταν από τις πιο αναπτυγμένες και πρωτοπόρες της εποχής της και ότι η Κρήτη έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στη μετάδοση της τέχνης αυτής στον υπόλοιπο κόσμο.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός της αδιατάρακτης συνέχειας των εργαλείων και των τεχνικών της μέσω της παράδοσης, που στην εποχή μας όμως έχει εξαφανιστεί λόγω της χρήσης των ευρωπαϊκών κυψελών. Ευτυχώς σε πολλά λαογραφικά μουσεία μπορεί ακόμα κανείς να δει τα σκεύη αυτά της παραδοσιακής μας μελισσοκομίας και να θαυμάσει τον για χιλιάδες χρόνια αναλλοίωτο ελληνικό πολιτισμό. Μέσω της νέας αυτής ματιάς τα διάσημα χρυσά μυκηναϊκά και μινωικά δακτυλίδια, απαλλαγμένα πλέον από εισηγμένες και αυθαίρετες “θρησκευτικές” θεωρίες, έρχονται πιο κοντά στην ελληνική παράδοση».

Παναγιώτης Γεωργουδής
Πηγή: Ελευθεροτυπία

Όταν κάποιος σκέφτεται το μέλι, το μυαλό του δεν πηγαίνει σε ανθρώπους που αιωρούνται σε απόκρημνους γκρεμούς για να το συλλέξουν. Αυτό όμως κάνουν κάθε χρόνο στο Νεπάλ.

Ρισκάρουν τη ζωή τους για να μαζέψουν το άγριο μέλι από τους γκρεμούς, σκαρφαλώνοντας σε μακριές σκάλες από μπαμπού και συλλέγοντας τις κηρήθρες με τον παραδοσιακό, αλλά πολύ επικίνδυνο τρόπο.

Αυτό όμως δεν είναι ένα οποιοδήποτε μέλι και δεν προέρχεται από μια οποιαδήποτε μέλισσα. Η μέλισσα των Ιμαλαΐων (Apis dorsal laborious) είναι η μεγαλύτερη μέλισσα του κόσμου. Ζει μόνο στα Ιμαλάια και χτίζει την κυψέλη της σε εξαιρετικά μεγάλα υψόμετρα.

Όσο για το ίδιο το μέλι είναι κίτρινο και θεωρείται ένα από τα πιο πολύτιμα μέλια του κόσμου. Οι πρεσβύτεροι των φυλών της κοινότητας κρέμονται στους γκρεμούς για να τρυγήσουν το μέλι.

Οι κυνηγοί του μελιού ζουν στο ορεινό χωριό της φυλής Gurung, στην περιοχή Kaski του Νεπάλ. Κάνουν χρήση του καπνού του τσιγάρου για να ηρεμήσουν τις μέλισσες, καθώς το καπνιστήρι είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί σ’ αυτές τις συνθήκες.

Στήνουν σκάλες και με τη βοήθεια σχοινιών σκαρφαλώνουν στις φωλιές των μελισσών. Εκεί δεν υπάρχουν κυψέλες και πλαίσια και έτσι με ένα μαχαίρι κόβουν τις κηρήθρες τις οποίες μεταφέρουν σε καλάθια.

Ωστόσο, ο τρόπος ζωής τους έχει αλλάξει τελευταία λόγω της μείωσης των πληθυσμών των μελισσών και της κλιματικής αλλαγής αλλά και λόγω της κρατικής παρέμβασης στις εξαγωγές μελιού.

Η αρχαία αυτή παράδοση χρονολογείται από το 11.000 π.Χ.

Οι περισσότερες από τις φωλιές βρίσκονται σε απότομες απρόσιτες περιοχές πάνω στους βράχους με νοτιοδυτικό προσανατολισμό για να αποφύγουν επιθέσεις από αρπακτικά αλλά και για μεγαλύτερη έκθεση στον ήλιο.

Αρχικά μία ομάδα στο έδαφος συλλέγει φύλλωμα με το οποίο προκαλούν εστίες φωτιάς ώστε να “καπνιστούν” οι μέλισσες. Στο Νεπάλ λένε ότι η πιο δύσκολη δουλειά είναι του κόφτη. Οι κόφτες κρατώντας μαχαίρια και καλάθια ανεβαίνουν σε σχοινιά μέχρι και 50 μέτρων και με το ένα χέρι κόβουν την κηρήθρα ενώ με το άλλο κρατούν το καλάθι στο οποίο θα πέσει.

Κατεβαίνοντας οι φουσκάλες στα πόδια απ’ τα τσιμπήματα αλλά και το τρίψιμο απ’ τα σχοινιά γίνονται ορατές…

Περαιτέρω προβλήματα προέρχονται από την αύξηση της εξαγωγής του μελιού Ιμαλαΐων, το οποίο πωλείται στην Ιαπωνία, την Κίνα και την Κορέα για χρήση σε παραδοσιακά φάρμακα.

Το ανοιξιάτικο μέλι είναι από τα πιο ακριβά παγκοσμίως καθώς φτάνει τα 40 ευρώ το κιλό και εξάγεται σε ολόκληρο τον κόσμο.

Μέλη της φυλής Gurung.

Η περιοχή Kaski του Νεπάλ

Του Paul Salopek

Πριν από τρία χρόνια, στις όχθες του ποταμού Alazani στην πρώην Σοβιετική δημοκρατία της Γεωργίας, ο αρχαιολόγος Zurab Makharadze, μελετούσε έναν τάφο που χρονολογείται από την Εποχή του Χαλκού.

Αρχαιολογικές ανασκαφές σε έναν τάφο στην Γεωργία όπου βρέθηκαν μούμιες 4000 ετών ταριχευμένες στο μέλι.
Φωτογραφία του Εθνικού Μουσείου της Γεωργίας

“Μία από τους βοτανολόγους μας το παρατήρησε πρώτη” δήλωσε ο Makharadze. “Ήταν στο εργαστήριο και εργαζόταν στο μικροσκόπιο της, αναλύοντας δείγματα όταν άρχισε να χαμογελά.” Τα δείγματα, στην προκειμένη περίπτωση, ήταν άγρια μούρα, τα οποία χρησιμοποιούσαν σαν προσφορά στους νεκρούς. Το άρωμά τους ήταν έντονο και είχαν έντονη γλυκιά γεύση με νότες μελάσας. Τα μούρα ήταν εκπληκτικά καλά διατηρημένα και ήταν ακόμα κόκκινα παρότι ήταν 4300 χρόνων! Είχαν διατηρηθεί μέσα σε μέλι.

Ο αρχαιολόγος Zurab Makharadze με ξηρούς καρπούς 4000 ετών.
Φωτογραφία του Paul Salopek

Τα άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στον χώρο της ταφής, που ονομάζεται Ananauri 3, ήταν πολύ πιο εντυπωσιακά. Σε έναν νεκρικό θάλαμο που είχε καταρρεύσει, βρέθηκαν όμορφα χρυσά κοσμήματα, κεχριμπαρένιες χάντρες (πιθανόν απ’ την περιοχή της Βαλτικής ή της Ινδίας) αλλά και εντελώς άθικτα υφάσματα, δέρματα και καλάθια. Αυτός που ήταν θαμμένος εκεί ήταν είτε κάποιος σημαντικός αρχηγός ή κάποιος θρησκευτικός ηγέτης. Μαζί του βρέθηκαν θαμμένοι και άλλοι έξι άνθρωποι, πιθανότατα σκλάβοι.

Ο Ananauri 3 ρίχνει φως σε φυλές ανθρώπων για τους οποίους μέχρι τώρα γνωρίζαμε ελάχιστα, τους Martkopi και Bedeni. Καλλιεργούσαν δημητριακά και εκτρέφανε βοοειδή για αιώνες μέχρι την εξάπλωση ενός υπερκαυκάσιου πολιτισμού γνωστού ως Araxes-Kura. Αυτό όμως που μας τράβηξε την προσοχή σ’ αυτήν την υπόθεση ήταν ένα σημείωμα του αρχαιολόγου Makharadze που έλεγε ότι το έργο των αρχαιολόγων συνεπικουρείται από προϊστορικές μέλισσες.

“Ο υγρός πηλός προστάτευσε πολλά από τα εκθέματα από τη σήψη.” δήλωσε ο Makharadze. “Αλλά αυτοί οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν το μέλι για να ταριχεύσουν αντικείμενα. Και ήξεραν τι έκαναν.” Δεν είναι μόνο τα άγρια μούρα. Βρέθηκαν κεράσια και φουντούκια που χρησιμοποιήθηκαν ως προσφορά και ακόμα και κάποια υφαντά είχαν επικαλυφθεί με μέλι. Αυτό έγινε για να παράσχει στις ψυχές των νεκρών όλη την τροφή και τα εργαλεία που χρειάζονταν για την μετάβαση στον άλλο κόσμο.

Τριγυρίζοντας για περισσότερο από δύο χρόνια βόρεια από την Αφρική στη Μέση Ανατολή και στη συνέχεια ανατολικά από την Τουρκία στον Καύκασο, διαπίστωσα ότι ένα παράξενο συστατικό αυτού του ταξιδιού ήταν το ντόπιο μέλι. Στην καυτή Αραβία έφαγα μέλι της ερήμου τόσο ελαφρύ όσο και ο αέρας. Στα παγωμένα βουνά του οροπεδίου της Ανατολίας έφαγα παλιό, κρυσταλλωμένο μέλι που έμοιαζε με χιόνι. Το μέλι, ένα προϊόν που δίνει πολύ ενέργεια, είναι ιδανικό για πεζοπόρους. Και γνωρίζω επίσης ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία ως αλοιφή σε εγκαύματα.

Ανθρώπινα οστά στον τάφο Ananauri 3. Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι είναι επικαλυμμένα με απομεινάρια γύρης και μελιού.
Φωτογραφία του Εθνικού Μουσείου της Γεωργίας

Το μέλι φυσικά χρησιμοποιήθηκε ως πανάκεια για χιλιετίες. Αλλά δεν γνωρίζαμε πολλά για τη χρήση του στη μουμιοποίηση. Έχει εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα και δρα περίπου όπως το αλάτι. Μέσα του δεν αναπαράγονται τα βακτήρια αλλά πεθαίνουν. Το μέλι περιέχει επίσης μικρές ποσότητες υπεροξειδίου του υδρογόνου, το οποίο φυσικά είναι αντισηπτικό. Βάλτε άγρια μούρα μέσα σε μέλι και δημιουργείστε το τέλειο μετά θάνατον σνακ το οποίο θα διατηρηθεί για πολλούς αιώνες. Το ίδιο ισχύει και για τα πτώματα. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι αρχαίοι Ασσύριοι ταρίχευαν τους νεκρούς τους με μέλι. Και μετά το θάνατό του το 323 π.Χ., ο Μέγας Αλέξανδρος φέρεται να βυθίζεται σε μια χρυσή σαρκοφάγο γεμάτη με μέλι.

Και τότε έρχεται στο φως η περίεργη υπόθεση των «μελωμένων ανθρώπων». Τι είναι η μελιτοποίηση (mellification);

Σύμφωνα με τον Λι Σιζεν (Li Shizhen), Κινέζο φαρμακοποιό και συγγραφέα του μνημειώδους Bencao gangmu, μια συλλογή από εξωτικές θεραπείες του 16ου αιώνα, η μελιτοποίηση ήταν μια πρακτική σύμφωνα με την οποία ορισμένοι αλτρουιστές εθελοντές, συνήθως γηραιοί άνδρες από την Αραβία που θεωρούνταν άγιοι, προσφέρονταν εθελοντικά να υποστούν τη διαδικασία της μουμιοποίησης με τη χρήση μελιού. Σταματούσαν να τρέφονται με οτιδήποτε άλλο και κατανάλωναν μόνο μέλι. Έκαναν μπάνιο με μέλι, έπιναν μέλι αντί για νερό, φτάνοντας στο σημείο να ιδρώνουν και να εκκρίνουν μέλι μέχρι που αυτό πέρναγε στο αίμα τους και πέθαιναν. Τα ζαχαρωμένα και κρυσταλλωμένα σώματά τους, στη συνέχεια βυθίζονταν σε τεράστια βάζα μελιού όπου παρέμεναν για 100 χρόνια. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ένα μουμιοποιημένο πέτρινο γλύκισμα. Ο Μελωμένος Άνθρωπος. Ένα θαυματουργό γλύκισμα που θεωρούνταν πανίσχυρη θεραπεία για τα σπασμένα οστά και πωλούνταν στις λαϊκές αγορές σε πολύ υψηλή τιμή.

Δεν υπάρχουν αρχαιολογικά στοιχεία ή χειροπιαστές αποδείξεις για τη μελιτοποίηση. Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν τη μελιτοποίηση μύθο ή λαογραφική αναφορά – ίσως μια υπερβολή ή αλληγορία για τη δύναμη του μελιού ως συντηρητικού. Ο ίδιος ο Λι Σιζεν γράφει με σκεπτικισμό, λέγοντας ότι “δεν είναι γνωστό αν αυτό είναι αλήθεια ή όχι.”

Ο ανώνυμος νεκρός μέσα στο Ananauri 3 ήταν μουμιοποιημένος στο μέλι.

“Δεν βρήκαμε μέλι στο σώμα τους” μας ενημέρωσε ο Makharadze “αυτό είχε χαθεί προ πολλού. Στα οστά τους όμως βρέθηκαν υπολείμματα γύρης και μελισσών.“

πηγή: National Geographic