Η «νίκη» της μέλισσας στο Μεξικό

Μια μικρή ομάδα μελισσοκόμων στο Μεξικό κατάφερε να προκαλέσει ισχυρό πλήγμα στον γίγαντα της βιοτεχνολογίας, την Monsanto, σταματώντας τις φιλοδοξίες της εταιρείας να φυτέψει χιλιάδες στρέμματα γενετικά τροποποιημένης σόγιας.

Δικαστής στην πολιτεία του Yucatán τον περασμένο μήνα ανακάλεσε την άδεια που εκδόθηκε για την Monsanto από το Υπουργείο Γεωργίας του Μεξικού, η οποία επιτρέπει την εμπορική φύτευση της γενετικά τροποποιημένης Round-up ready σόγιας.

bees1212

Η άδεια αυτή έδινε στην Monsanto τη δυνατότητα να φυτέψει τους σπόρους σε επτά πολιτείες (625.000 στρέμματα), παρά τις διαμαρτυρίες χιλιάδων αγροτών Μάγια, μελισσοκόμων, της Greenpeace, της Εθνικής Επιτροπής του Μεξικού για την Βιοποικιλότητα και του Εθνικού Ινστιτούτου Οικολογίας.

Κατά την ανάκληση της άδειας, ο δικαστής πείστηκε από τα επιστημονικά στοιχεία που παρουσιάστηκαν σχετικά με τους κινδύνους που προέρχονται από τις γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες σόγιας για την παραγωγή μελιού στην χερσόνησο Yucatán. «Η συνύπαρξη μεταξύ της παραγωγής μελιού και γενετικά τροποποιημένης σόγιας είναι αδύνατη», αποφάνθηκε ο δικαστής.

Το Μεξικό είναι ο έκτος μεγαλύτερος παραγωγός στον κόσμο και ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας μελιού. Περίπου 25.000 οικογένειες στην χερσόνησο Yucatán εξαρτώνται από την παραγωγή μελιού. Αυτή η τροπική περιοχή παράγει περίπου το 40% του μελιού της χώρας, σχεδόν το σύνολο του οποίου εξάγεται στην ΕΕ.

Οι Roundup-ready καλλιέργειες – σόγιας, καλαμποκιού, ζαχαρότευτλων και βαμβακιού – έχουν τροποποιηθεί ώστε να είναι ανθεκτικές στο glyphosate, το δραστικό συστατικό του φυτοφαρμάκου Roundup.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι το glyphosate ενέχει κίνδυνο για την υγεία ανθρώπων και ζώων, κάτι που η Monsanto και άλλες εταρείες αρνούνται.

Οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες μπορούν να καταστρέψουν τους μελισσοκόμους του Μεξικού, οι οποίοι εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές προς την Ε.Ε. Μια απόφαση – ορόσημο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου του 2011 περιορίζει σε σημαντικό βαθμό την πώληση μελιού που περιέχει γύρη από γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες.

Μέλι που περιέχει περισσότερο από 0,9% γενετικά τροποποιημένης γύρης πρέπει να φέρει ειδική σήμανση και δεν μπορεί να διατεθεί στην αγορά ως βιολογικό προϊόν. Ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, έχουν απαγορεύσει εντελώς το μέλι που περιέχει γενετικά τροποποιημένη γύρη.

πηγή: karfitsa.gr

Ζωτικής σημασίας η παγκόσμια κρίση της μέλισσας

Ερευνητές και άνθρωποι του μελισσοκομικού κλάδου μιλούν στο kathimerini.gr για τη σημασία της μέλισσας και εφιστούν την προσοχή της ελληνικής πολιτείας για την προστασία του μικρού στο δέμας αλλά σπουδαίου για το οικοσύστημα, εντόμου.

Πρόσφατα δημοσιεύματα του BBC και του Reuters έθεταν επιτακτικά το ερώτημα για το τι προκαλεί το θάνατο των μελισσών σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο και ποιες ενδεχομένως να είναι οι συνέπειες τόσο σε οικονομικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο οικοσυστήματος. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, το κόστος που θα κληθούμε να πληρώσουμε για την κρίση της μελισσοκομίας και της αυξανόμενης θνησιμότητας των μελισσών δεν θα φανεί μόνο στην αύξηση της τιμής του μελιού του καφέ ή του χυμού από πορτοκάλι -και αυτό διότι οι μέλισσες επικονιάζουν την πλειονότητα των δέντρων του καφέ και τις πορτοκαλιές-, αλλά θα έχει αρνητικές συνέπειες στην ισορροπία της ευρύτερης διατροφικής αλυσίδας.

«Το μέλι και τα άλλα προϊόντα της κυψέλης είναι πολύ μικρής σημασίας όταν συγκρίνονται με τις ωφέλειες που έχει ο άνθρωπος από τη μέλισσα με την επικονίαση που επιτελεί στις διάφορες καλλιέργειες και στην άγρια βλάστηση», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Πασχάλης Χαριζάνης, γεωπόνος-αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου και επικεφαλής του Εργαστηρίου Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Πληθώρα ερευνών αποπειράται να αναδείξει τη σχέση της μέλισσας και τη συμβολή της στην παραγωγή τροφίμων με μετρήσιμα δεδομένα, έργο εξαιρετικά δύσκολο που απαιτεί απαραιτήτως συνεχή επιστημονική σύγκλιση και συνεργασία. «Ένα πολύ μεγάλο μέρος των φυτών του πλανήτη μας παράγουν καρπούς και πολλαπλασιάζονται με την συνεισφορά της μέλισσας μέσω της επικονίασης. Βέβαια, δεν είναι εύκολο να μετρήσει κανείς πόσο ακριβώς είναι η εξάρτηση από τη συμβολή της μέλισσας στα τρόφιμα που έρχονται στο τραπέζι μας», εξηγεί στο kathimerini.gr η κ. Φανή Χατζίνα, βιολόγος και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μελισσοκομίας του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ).

axladia1Μέλισσες στο άνθος της αχλαδιάς, δέντρο του οποίου η παραγωγή
εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την επικονίαση των μελισσών.

Ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρει κατά προσέγγιση ότι τα τρία τέταρτα της παραγωγής τροφίμων εξαρτώνται από τις μέλισσες την ίδια στιγμή που 4 στα 5 λαχανικά που καλλιεργούνται σε ευρωπαϊκό έδαφος εξαρτώνται από την επικονίαση των μελισσών. Όσο για την οικονομική αποτίμηση της παραγωγής του κυριότερου επικονιαστή καλλιεργούμενων φυτών: «μελέτη που διεξήχθη το 2005 από δύο ιδρύματα της Γαλλίας και Γερμανίας αναφέρει ότι η επικονίαση από τα έντομα συνεισφέρει κατά 153 δισ. ευρώ ετησίως και αντιστοιχεί στο 9,5% της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής», μας πληροφορεί ο κ. Χαριζάνης.

 

Σύνδρομο κατάρρευσης, το περιβάλλον προειδοποιεί

Η διαταραχή ή αλλιώς το σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσιών (Colony Collapse Disorder) είναι η ονομασία που έδωσαν ερευνητές στις ΗΠΑ στο φαινόμενο μαζικών απωλειών μελισσιών. Οι απώλειες έφτασαν κατά περίπτωση μέχρι και στο 90% με το μέσο όρο απωλειών το 2007 να ανέρχεται στο 31,8%.

Πέρα από την απώλεια εισοδήματος αναφορικά με το μέλι και άλλα προϊόντα της κυψέλης, αισθητή ήταν και η οικονομική απώλεια από την ενοικίαση των μελισσιών σε καλλιέργειες για επικονίαση. Από τότε, η διεθνής επιστημονική κοινότητα ερευνά τα συμπτώματα αλλά και τις αιτίες που οδηγούν στις πέρα από το συνηθισμένο απώλειες των μελισσιών. Το CCD χωρίς ακόμα να είναι ένα πλήρως κατανοητό φαινόμενο -χρησιμοποιείται περισσότερο για να περιγράψει τις ταχύτατες απώλειες του ενήλικου πληθυσμού του μελισσιού-, έχει δώσει το ερέθισμα και στην Ευρώπη να ασχοληθεί με την παρακολούθησή και την ερμηνεία του.

«Στην Ευρώπη γενικότερα υπάρχει μια αρκετά μεγάλη μείωση του πληθυσμού των μελισσοσμηνών αλλά και των ίδιων των μελισσών οι οποίες δεν είναι ικανές να επιζήσουν. Τα ποσοστά αυτά κυμαίνονται από 30% έως και 40%», σχολιάζει η κ. Χατζίνα. Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με πληροφορίες που έχει συλλέξει o Eυρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) από τα κράτη-μέλη, δεν διευκρινίζεται εάν η αναφερόμενη θνησιμότητα μελισσιών είναι η ίδια με αυτή των ΗΠΑ.

Για παράδειγμα στην Ελλάδα αν και έχουμε απώλειες μελισσιών δεν έχουμε παρατηρήσει τα ίδια συμπτώματα με το Σύνδρομο Κατάρρευσης όπως περιγράφεται στις ΗΠΑ. «Η κατάρρευση μελισσιών στη χώρα μας οφείλεται σε αρκετές ίδιες αιτίες αλλά ο συνδυασμός των αιτιών είναι τέτοιος που δεν έχει τα ίδια συμπτώματα», διευκρινίζει ο κ. Χαριζάνης.

 

Πολυδιάστατη αντιμετώπιση, έκκληση στην πολιτεία

Δεν είναι εύκολο να αποφανθεί κανείς με μια απάντηση για το τι φταίει για τη μείωση του πληθυσμού των μελισσοσμηνών και των διαταραχών που παρατηρούνται στη συμπεριφορά τους. Οι απαντήσεις των επιστημόνων συγκλίνουν, αποδεικνύοντας ότι η γνώση για τις ασθένειες που εμφανίζουν οι μέλισσες υπάρχει. Αυτό που μάλλον είναι το ζητούμενο είναι η ερμηνεία της αλληλεπίδρασης των αιτιών που προκαλούν την κατάρρευση των μελισσιών.

«Οι κλιματολογικές συνθήκες έχουν αλλάξει και το επιβαρυμένο περιβάλλον στο οποίο ζούμε επηρεάζει και την υγεία της μέλισσας. Την ίδια στιγμή, η αύξηση των εντομοκτόνων -σκευασμάτων εξαιρετικά ισχυρών- που πέφτουν στις περιοχές γύρω από τα μελίσσια αποτελούν μια από τις κυριότερες αιτίες για τις απώλειες των μελισσών, τις οποίες και δηλητηριάζουν», επισημαίνει στο kathimerini.gr o Ανδρέας Θρασυβούλου, Καθηγητής Μελισσοκομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

«Απώλειες παρατηρούνται επίσης από μια νέα ασθένεια που οφείλεται στο παράσιτο (πρωτόζωο) Nosema ceranae το οποίο εντοπίστηκε στη χώρα μας το 2006», συμπληρώνει.

Αν και στην Ελλάδα δεν έχουμε ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρακολούθησης της υγείας των μελισσοσμηνών (αξιολόγηση συρρίκνωσης πληθυσμού, κατάρρευσης μελισσιών και θνησιμότητας τους) όπως συστήνεται από την ευρωπαϊκή ντιρεκτίβα 96/23/EC, η συνεργασία των διάφορων ερευνητικών εργαστηρίων με τους μελισσοκόμους φαίνεται να είναι αγαστή, ανεπαρκής όμως εξαιτίας της απουσίας οργανωμένου σχεδίου από την πολιτεία.

«Συνεργαστήκαμε με το ΕΘΙΑΓΕ και το εργαστήριο Ζωολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, φτιάξαμε ερωτηματολόγια για την καταγραφή των απωλειών των μελισσών ώστε να συνταχθεί σχετική μελέτη», λέει στο kathimerini.gr o κ. Βασίλης Ντούρας, Αντιπρόεδρος Ομοσπονδίας Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος, κάνοντας παράλληλη έκκληση στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης για ταχύτερη συμπαράσταση στο μελισσοκομικό κλάδο.

«Έχουμε ζητήσει την απαγόρευση των νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων τα οποία ήδη έχουν απαγορευτεί στην Ευρώπη. Κανονικά, μπροστά σ’ αυτήν την κρίση, θα έπρεπε να έχουμε τα αρμόδια υπουργεία συνεταίρους μας σ’ αυτήν την προσπάθεια», καταλήγει ο κ. Ντούρας.

 

Περιμένοντας κονδύλια και αποφάσεις

Ενώ ο μελισσοκομικός κλάδος επλήγη ιδιαίτερα το 2007 (απώλειες 50%-60%) και αναμένει κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις -όπως την επίλυση του ζητήματος της τοποθέτησης των μελισσοσμηνών, τις αποζημιώσεις για το 2007 καθώς και την τελεσφόρηση της απόφασης του ΕΛΓΑ (Oργανισμού Eλληνικών Γεωργικών Aσφαλίσεων) για το επίδομα ασφάλισης ασθενειών των μελισσών- οι επιστήμονες, από τη μεριά τους, εκφράζονται με τα καλύτερα λόγια για τους μελισσοκόμους, ενώ δεν παραλείπουν να αναφερθούν στα ελάχιστα κονδύλια που τους αναλογούν για έρευνα.

«Οι Έλληνες μελισσοκόμοι είναι πάρα πολύ καλοί σαν επαγγελματίες. Διαβάζουν και ενημερώνονται διότι αγαπούν αυτό που κάνουν και το βλέπουν σαν μεράκι», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Θρασυβούλου. «Οι μελισσοκόμοι της Ελλάδος είναι οι πιο διαβασμένοι αγρότες που έχουμε», συμφωνεί και ο κ. Χαριζάνης.

Ωστόσο, τα ερωτηματολόγια που καλούνται να διαμορφώσουν οι ερευνητές, η ένταξη ποιοτικών χαρακτηριστικών στην έρευνα με ad hoc συνεντεύξεις καθώς και ο εξοπλισμός των εργαστηρίων που εξετάζουν την τοξικότητα των σκευασμάτων που πλήττουν ή όχι τις μέλισσες, είναι ένας μηχανισμός που απαιτεί αν μη τι άλλο κονδύλια και δη δίκαιη και έγκαιρη διανομή τους.

«Όσον αφορά στα ερευνητικά προγράμματα και τις επιδοτήσεις για τη ‘βελτίωση της παραγωγής και εμπορίας των προϊόντων της μελισσοκομίας σύμφωνα με τον κανονισμό 797/04 (Ε.Κ.), ένα πολύ μικρό μέρος αντιστοιχεί στην έρευνα και αυτό δεν ξεπερνά το 6-7%», επισημαίνει η κ. Χατζίνα. «Από το 1987 μέχρι σήμερα, τα χρήματα που προορίζονται για την μελισσοκομία δεν έχουν κατορθώσει να πάνε σε παραγωγικές δράσεις και υποδομές. Όταν τελειώσουν αυτές οι επιδοτήσεις από την Ε.Ε. θα διαπιστώσουμε ότι χάσαμε μια μεγάλη ευκαιρία να δημιουργήσουμε τις απαραίτητες υποδομές ανάπτυξης», συμπληρώνει ο κ. Θρασυβούλου.

Η εικόνα της έρευνας στον μελισσοκομικό κλάδο δεν συγκρίνεται βέβαια με αυτή του εξωτερικού. Σε χώρες όπως η Βρετανία ή η Ολλανδία το ποσό που απορροφάται στην έρευνα και αρκετές φορές με τη συμμετοχή εθνικών κονδυλίων αγγίζει το 50%. Πρόσφατα μάλιστα στη Βρετανία, η Ομοσπονδία των Μελισσοκόμων ζητούσε οκταπλάσια αύξηση των ερευνητικών δαπανών από 200.000 λίρες σε 1,6 εκατομμύρια λίρες. Και αυτό σε μια χώρα που έχει τέσσερις φορές μικρότερη παραγωγή μελιού από την Ελλάδα και αριθμεί περίπου 5 φορές λιγότερες μελισσοκυψέλες…

πηγή: Καθημερινή με πληροφορίες από Efsa, Eυρωπαϊκή Ένωση, omse.gr

Η κουτσουπιά

Όταν ανθίζει η κουτσουπιά είναι ένα απ’ τα ωραιότερα δέντρα. Πόσοι γνωρίζουν όμως ότι τα άνθη της τρώγονται; Ωμά αλλά και τουρσί. Οι μελισσοκόμοι λένε ότι μόλις ανθίσουν βουίζουν σαν ηχεία από τις μέλισσες που προσελκύουν. Δίνει κυρίως νέκταρ αλλά και γύρη σε μικρότερες ποσότητες.

koutsoupia1

Είναι φυτό που βοηθάει πολύ στην ανάπτυξη των μελισσιών ενώ τις χρονιές με πολύ υγρασία και υψηλές θερμοκρασίες δίνει και μελίτωμα, καθώς αναπτύσσονται μύκητες στο φύλλωμα της, το οποίο απομυζούν οι μέλισσες.

koutsoupia2

Είναι φυλλοβόλο δέντρο που δεν έχει μεγάλες απαιτήσεις και οι περισσότεροι φυτεύουν για αισθητικούς λόγους. Παλιότερα πίστευαν ότι στην κουτσουπιά κρεμάστηκε ο Ιούδας γι αυτό και την αποκαλούσαν και δένδρο του Ιούδα.

Η διμορφοθήκη

Η διμορφοθήκη είναι ένα είδος μαργαρίτας το οποίο έχει πολύ μεγάλη δειάρκεια ανθοφορίας, από τον Φεβρουάριο-Μάρτιο μέχρι τον Σεπτέμβριο και μπορεί και παραπάνω. Είναι πολυετές ποώδες φυτό το οποίο όμως μετά την δεύτερη χρονιά γεράζει και βγάζει λιγότερα άνθη. Επίσης έχει μέτρια ανθεκτικότητα και δεν αντέχει στον παγετό. Αυτό στη φωτογραφία είναι ένα απ’ τα ελάχιστα που μας έμειναν μετά τον βαρύ χειμώνα. Είναι φυτό με μελισσοκομικό ενδιαφέρον καθώς δίνει κυρίως γύρη.

P1040832

Αλλαντίαση: Αλήθειες και μύθοι

Το μέλι υπάρχει πιθανότητα να περιέχει σπόρια του κλωστριδίου της αλλαντίασης (Clostridium botulinum) τα οποία μπορούν να αναπτυχθούν στον εντερικό σωλήνα βρεφών ηλικίας μικρότερης του ενός έτους, παράγοντας τοξίνες οι οποίες επηρεάζουν τις νευρικές απολήξεις και προκαλούν παράλυση μέσω της παρεμπόδισης της απελευθέρωσης των απαραίτητων νευροδιαβιβαστών ενώ μπορούν να επιφέρουν ακόμα και τον θάνατο. Το βακτηρίδιο της αλλαντίασης βρίσκεται παντού στο περιβάλλον, στο χώμα, στο νερό, στα μικροσωματίδια του αέρα αλλά και σε άλλες τροφές. Δεν είναι ακόμα γνωστό πόσα σπόρια χρειάζεται να καταναλωθούν για να εκδηλωθεί ο βρεφικός βοτουλισμός ή γιατί κάποια μόνο βρέφη αρρωσταίνουν και κάποια άλλα όχι. Ο σπόρος του κλωστριδίου της αλλαντίασης μπορεί να επιβιώσει στο μέλι αλλά δεν μπορεί να πολλαπλασιαστεί η να παράγει τοξίνες, λόγω των ανασταλτικών ιδιοτήτων του μελιού. Ωστόσο αν ο σπόρος φτάσει στο βρεφικό έντερο οι σπόροι αυτοί μπορεί να αναπτυχθούν.

Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσιεύσεις τα τελευταία 10 χρόνια αναφέρθηκαν παγκοσμίως 650 περιπτώσεις αλλαντίασης απ’ τις οποίες το 25% οφειλόταν στο μέλι. Στην ΕΕ από το 1978 που έγινε η πρώτη αναφορά έχουν αναφερθεί 49 περιπτώσεις. Ενώ από δείγματα μελιού που εξετάστηκαν στις ΗΠΑ βρέθηκε ότι το 10% περιείχε σπόρια, στην Ιαπωνία 8,5% και στην Ιταλία 6,5%.

Δεν είμαστε ακόμα σε θέση να γνωρίζουμε αν τα σπόρια είναι συστατικά του νέκταρος, ή εάν βρίσκονται τυχαία στο άνθος. Επίσης δεν υπάρχει επίσημη έρευνα για το αν τα Ελληνικά μέλια περιέχουν σπόρια αλλαντίασης, σε ποια συχνότητα και ποιου τύπου (υπάρχουν 6 διαφορετικοί τύποι αλλαντίασης). Τα τελευταία χρόνια ακούγονται κάποιες απόψεις ότι το φυσικό μέλι που δεν έχει υποστεί καμία επεξεργασία είναι εντελώς ακίνδυνο για τα βρέφη υπονοώντας ότι η αλλαντίαση μολύνει το μέλι στο στάδιο της επεξεργασίας του. Αυτές οι απόψεις στερούνται επιστημονικής τεκμηρίωσης και δεν πρέπει να ακούγονται από μελισσοκόμους.

Μέχρι λοιπόν να διερευνηθεί το θέμα περαιτέρω και να έχουμε μια επίσημη επιστημονική άποψη επί του θέματος, είναι προτιμότερο να μην δίνετε μέλι σε βρέφη ηλικίας μικρότερης του ενός έτους. Η αλλαντίαση είναι μία πολύ σπάνια ασθένεια μεν, αλλά πιθανή και σοβαρή. Το μέλι είναι εντελώς αβλαβές για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας λόγω της ωρίμανσης του εντέρου.

Η ρόκα

Στον κήπο είχαμε φυτέψει μεταξύ άλλων και ρόκα (Eruca sativa). Είναι ένα αρωματικό χορταρικό, που χρησιμοποιείται κυρίως σε σαλάτες, ιθαγενές της Ευρώπης κοινό στην Ελλάδα. Θεωρείται φυτό με μελισσοκομική αξία (Γενναδίου, 1959). Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι το αγνοούν αυτό. Όχι άδικα καθώς στη σχετική βιβλιογραφία σπανίως αναφέρεται.

P1040871πατήστε στη φωτογραφία για να την δείτε σε μεγαλύτερη ανάλυση

Οι μέλισσες την εντόπισαν και δεν άφησαν την ευκαιρία. Οι αρχαίοι θεωρούσαν τη ρόκα αφροδισιακό χόρτο.  Έχει φαρμακευτικές ιδιότητες καθώς από τους σπόρους του φυτού λαμβάνεται ένα έλαιο το οποίο καταπολεμά τη βρογχίτιδα.

P1040872πατήστε στη φωτογραφία για να την δείτε σε μεγαλύτερη ανάλυση

Άνθισαν οι αχλαδιές!

Οι βροχές των τελευταίων ημερών του Μαρτίου έριξαν το άνθος της αμυγδαλιάς και οι μέλισσες ότι πρόλαβαν, πρόλαβαν. Στο χειμερινό μελισσοκομείο που διατηρούμε στα πεδινά, έχουμε φυτέψει πολλά μελισσοκομικά φυτά, καρποφόρα αλλά και άλλα, τα οποία εκτός των άλλων, λειτουργούν και ως δείκτες, προσφέροντάς μας μια πιο γενική γνώση περί των ανθοφοριών. Αρχές Απρίλη λοιπόν αμέσως μετά την αμυγδαλιά άνθισε και η αχλαδιά η οποία είναι ελκυστική κυρίως για την γύρη της και όχι το νέκταρ.

P1040845πατήστε στη φωτογραφία για να την δείτε σε μεγαλύτερη ανάλυση

Η σημασία της γύρης για την επιβίωση των μελισσών είναι θεμελιώδης, αφού από τη γύρη οι μέλισσες προσλαμβάνουν τα περισσότερα και κυριότερα θρεπτικά στοιχεία που έχουν ανάγκη για να επιβιώσουν. Συνάμα η αχλαδιά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό απ’ την διαδικασία της επικονίασης. Η μέλισσα συλλέγει τη γύρη από τους στήμονες του άνθους. Οι γυρεόκοκκοι οι οποίοι βρίσκονται στους ανθήρες των στημόνων περιλαμβάνουν τα αρσενικά γεννητικά κύτταρα. Η συλλέκτρια μέλισσα πλάθει τη γύρη σε μικρούς σβόλους την οποία τοποθετεί στα πίσω της πόδια για να την μεταφέρει στην κυψέλη.

Γιατί η γεύση του μελιού διαφέρει χρόνο με το χρόνο

Πολλοί καταναλωτές παραπονούνται στους μελισσοκόμους τους ότι το μέλι που τους έδωσαν ήταν διαφορετικό από αυτό που είχαν προμηθευτεί την προηγούμενη χρονιά, παρότι ήταν η ίδια ποικιλία. Τι έχει συμβεί; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Στην Ελληνική επικράτεια δεν υπάρχουν περιοχές με αποκλειστικές καλλιέργειες. Δηλαδή περιοχές όπου συναντάς μόνο μία καλλιέργεια και αν κανείς πάει τα μελίσσια του εκεί θα πάρει μια 100% αμιγή ποικιλία μελιού, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στις ΗΠΑ με την αμυγδαλιά. Σε περιοχές δηλαδή που δεν υπάρχουν άλλα φυτά και μετά την ανθοφορία τα μελίσσια πρέπει υποχρεωτικά να μετακινηθούν γιατί θα λιμοκτονήσουν καθώς η περιοχή μετατρέπεται σε “έρημο”. Επίσης οι μέλισσες κινούνται σε μεγάλες αποστάσεις που φτάνουν και ξεπερνούν τα 4 χλμ προς κάθε κατεύθυνση.

Στην Ελλάδα σε μια έκταση αυτού του μεγέθους συναντά κανείς μια πληθώρα άνθεων. Αυτό σημαίνει ότι το νέκταρ που συλλέγουν οι μέλισσες σε μια περιοχή που κάποιος μελισσοκόμος πήγε να συλλέξει για παράδειγμα μέλι καστανιάς, προέρχεται κυρίως από καστανιές αλλά και από μια πανδαισία αγριολούλουδων και αγριοβότανων του δάσους που φύονται στην περιοχή. Όταν λέμε δηλαδή μέλι καστανιάς εννοούμε ότι το μέλι αυτό περιέχει πχ 80% γυρεόκοκους καστανιάς, 3% πικραλίδας, 2% λαδανιάς, 4% αγριομολόχας κτλ. Αυτά τα αγριολούλουδα προσθέτουν τη δική τους πινελιά στο τελικό άρωμα.

Ο ίδιος μελισσοκόμος λοιπόν, κάνοντας τους ίδιους ακριβώς χειρισμούς, με τα ίδια μελίσσια, στο ίδιο ακριβώς μέρος, την ίδια χρονική περίοδο, παίρνει ελαφρώς διαφορετικά μέλια σε άρωμα από χρονιά σε χρονιά και αυτό είναι απολύτως φυσικό. Γιατί την επόμενη χρονιά μπορεί να κρατήσουν για παράδειγμα οι βροχές λίγο παραπάνω και να κάψουν το άνθος της αγριοτριανταφυλλιάς που πέρυσι έδωσε μια ιδιαιτερότητα στο τελικό άρωμα. Ή μπορεί οι μέλισσες αυτήν τη χρονιά να επιλέξουν να πάνε περισσότερο σε κάποια απ’ τα άνθη που πήγαν πέρυσι και έτσι το μέλι να έχει διαφορετικό άρωμα.

Μόνο τα ανθρώπινα χαρμάνια έχουν πάντα το ίδιο άρωμα, γιατί η ομοιομορφία συντελεί και στην συγκράτηση της πελατείας. Τα χαρμάνια όμως είναι μέλια χαμηλότερης ποιότητας καθώς έχουν υποστεί θερμική επεξεργασία όπως έχουμε αναλύσει εκτενώς εδώ. Γι αυτό το λόγο επιλέγουμε αμιγείς ποικιλίες μελιών, όπως ακριβώς τις παράγουν οι μέλισσες, γνωρίζοντας ότι η γεύση είναι φυσικό να αλλάζει ελαφρώς χρόνο με το χρόνο.

Παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά το μέλι. Τι πρέπει να προσέχει ο καταναλωτής.

Οι περισσότεροι καταναλωτές δεν είναι ενημερωμένοι για τις ιδιότητες του μελιού και για τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την ποιότητά του. Μερικά απ’ τα λάθη που κάνουν κατά την συντήρηση του είναι:

1.    Θεωρούν ένα κρυσταλλωμένο μέλι χαλασμένο ή νοθευμένο και το πετάνε.

2.    Αφήνουν ανοικτό το βάζο του μελιού με αποτέλεσμα να απορροφήσει υγρασία από το περιβάλλον και να ξινίσει.

3.    Τοποθετούν το μέλι σε γυάλινα βάζα που είχαν προηγουμένως ένα άλλο προϊόν (καφέ, τσάι, καρυκεύματα κ.ά.) με αποτέλεσμα το μέλι να αποκτά την οσμή του βάζου.

4.    Τοποθετούν το μέλι σε πλαστικά βάζα ακατάλληλα για τρόφιμα.

5.    Εκλαμβάνουν το φυσικό άρωμα και γεύση κάποιων αμιγών μελιών, όπως της ερείκης, της καστανιάς και του πολύκομβου σαν αλλοίωση.

6.    Ρευστοποιούν το μέλι στον ήλιο, ή σε μια άμεση πηγή θέρμανσης ζεσταίνοντας το υπερβολικά.

7.    Διατηρούν το μέλι σε θερμοκρασία που επιταχύνει την κρυστάλλωση ή την ζύμωσή του.

8.    Εάν δεν καταναλώσουν το μέλι μετά από κάποιο χρονικό το πετούν νομίζοντας ότι χάλασε.

Τα μυστικά των μελισσών

  • Οι μέλισσες χρησιμοποιούν αεροδιάδρομους, για την είσοδο και έξοδό τους από την κυψέλη για την αποφυγή των συγκρούσεων.
  • Για να αντιμετωπίσει τις αντίξοες καιρικές συνθήκες το πολύ κρύο του χειμώνα κάνει μελισσόσφαιρα. Για τον καύσωνα κάνει εξαερισμό με τα φτερά της.
  • Οι μέλισσες και ο άνθρωπος είναι τα μόνα έμβια όντα που μεταποιούν την πρώτη ύλη παρασκευάζοντας τροφή.
  • Το μέλι είναι πλήρης τροφή, μπορεί να διατηρηθεί σφραγισμένο στην κηρήθρα για χιλιάδες χρόνια (βρέθηκε στις πυραμίδες της Αιγύπτου).
  • Για ένα κιλό μέλι χρειάζονται 4 κιλά νέκταρ, δηλαδή 13000 μέλισσες να πετάξουν 177000 χιλιόμετρα και να επισκεφτούν 3 – 4 εκατομμύρια λουλούδια (περίμετρος της γης είναι 40000 χλμ) για να ρουφήξουν το νέκταρ.
  • Για ένα κιλό κερί οι μέλισσες πρέπει να καταναλώσουν 8 κιλά μέλι, που σημαίνει πως για τη συλλογή του θα διανύσουν 8 Χ 177000=1416000 χλμ
  • Η μέλισσα κατά την συλλογή της γύρης στα πόδια της δημιουργεί δύο μπαλίτσες γύρης ισοβαρείς και ισομεγέθεις για πτητική ισορροπία.
  • Η μέλισσα δεν διαταράσσει τη δομή της φύσης που σχετίζεται με το φυσικό περιβάλλον της γης. Για το χτίσιμο της κηρήθρας χρησιμοποιεί φυσικούς πόρους (γύρη, νέκταρ, νερό, πρόπολη).
  • Οι μέλισσες θεωρούνται ως τέλειες μηχανές παραγωγής ενέργειας γιατί από την διάσπαση του μελιού σε θερμική ενέργεια παίρνουν το μέγιστο. Για τη Διατήρηση της θερμοκρασίας της το χειμώνα (35C) στη μελισσόσφαιρα χρειάζεται η κατανάλωση μελιού που ισοδυναμεί με 17κιλά μέλι.
  • Το καλοκαίρι η εργάτρια ζει 30 ημέρες
  • Οι κηφήνες διώχνονται στις αρχές του φθινοπώρου γιατί δεν χρειάζονται. Η κυψέλη θα αναθρέψει άλλους την άνοιξη.
  • Η μέλισσα στο πάνω μέρος του κεφαλιού της έχει 3 μάτια εκτός από τα δύο πολυσύνθετα μεγάλα μάτια, γι’ αυτό και βλέπει κατά 360ο
  • Για την απολύμανση της κυψέλης, κλείσιμο τρυπών, ταρίχευση μικρών ζώων ποντικιών, σαυρών που δεν μπορεί να μεταφέρει έξω από την κυψέλη, χρησιμοποιεί την πρόπολη που συλλέγει από τους οφθαλμούς των δέντρων.
  • Η παραγωγή ενός σύνθετου προϊόντος όπως είναι το κερί γίνεται με διάσπαση σακχάρων. Ενώ στη βιομηχανία για να επιτευχθεί ένα αντίστοιχο προϊόν θεωρείται αδύνατον σε τέτοια θερμοκρασία (35Cο)
  • Η μέλισσα ζει εδώ και 50 εκατομμύρια χρόνια πάνω στη γη κι έχει αναπτύξει αξιοθαύμαστες ικανότητες και τεχνικές για να επιβιώσει και διαιωνίσει το είδος της.
  • Μια νέα αποικία (αφεσμός) δεν δημιουργείται στην τύχη. Έχει συγκεκριμένο αριθμό εργατριών, συλλεκτριών, παραμάνων, φρουρών και μία βασίλισσα.
  • Όταν τσιμπάει πεθαίνει, γιατί το κεντρί της είναι με τη μορφή πριονιού, μπαίνει εύκολα και δεν βγαίνει με αποτέλεσμα να ξεκολλάει ο τελευταίος δακτύλιος.
  • Η μέλισσα έχει τέσσερα φτερά. Τα δύο φτερά της μέλισσας ενώνονται κατά την πτήση με τη βοήθεια ειδικών αγκιστριών που βρίσκονται στο πίσω ζεύγος και με αυτό τον τρόπο αυξάνεται η ταχύτητα πτήσης.
  • Στα φτερά της υπάρχει μεγαλύτερο τριχίδιο που αποβάλλει το στατικό ηλεκτρισμό.
  • Το κερί της μέλισσας όταν καίγεται δεν έχει καπνό γιατί είναι καθαρές ενώσεις άνθρακα και αφήνει ένα απαλό φως. Το λεπτό άρωμα του οφείλεται σε 147 ενώσεις κορεσμένων και ακόρεστων υδρογονανθράκων.
  • Το μέλι είναι ένα φυσικό προϊόν κατευθείαν από τη φύση, ότι περιέχει 180 διαφορετικές ουσίες οι οποίες συνδέονται οργανικά μεταξύ τους που κανείς μέχρι τώρα δεν μπόρεσε να φτιάξει παρ’ όλη τη γνωστή του σύνθεση.

bees1

  • Ξέρατε ότι ο κηφήνας γεννιέται από μη γονιμοποιημένο ωάριο (παρθενογένεση).
  • Στην πυροσβεστική του Ην. Βασιλείου γινόταν σεμινάρια μελισσοκομίας για να διδαχτούν οι πυροσβέστες τη συλλογικότητα και την ομαδικότητα της κοινωνίας των μελισσών. Ο Αμερικάνικος στρατός εκπαιδεύει μέλισσες για τον εντοπισμό ναρκών λόγω των ευαίσθητων οργάνων όσφρησης που διαθέτει η μέλισσα.
  • Μελισσοθεραπεία είναι η θεραπεία ασθενειών με προϊόντα μέλισσας (γύρη, μέλι, βασιλικό πολτό, πρόπολη, δηλητήριο)
  • Το 80% της επικονίασης των φυτών γίνεται από τη μέλισσα αν παρατηρήσετε θα δείτε ότι η μέλισσα είναι ένα χνουδωτό έντομο.
  • Η μέλισσα είναι ένα αξιοθαύμαστο έντομο. Η κυψέλη δε είναι ένας υπέρ-οργανισμός. Ο λαός μας τίμησε και εκτίμησε τα προϊόντα της μέλισσας και κατάλαβε από πολύ νωρίς τον σπουδαίο ρόλο της στην τροφική αλυσίδα κι αυτό δείχνεται στο ότι για όποιο ζώο του έχανε, έλεγε «ψόφησε» ενώ για το μελίσσι πέθανε.
  • Ο χορός των μελισσών σε απόλυτο σκοτάδι δίνει πληροφορίες στις άλλες μέλισσες για την ακριβή θέση και απόσταση της τροφής
  • Για να πετάξουν οι μέλισσες η θερμοκρασία αέρα πρέπει να είναι πάνω από 14Cο
  • 1 κιλό = 10000 μέλισσες, 1000 μέλισσες = 100 γραμμάρια
  • 10 μέλισσες = 1 γραμμάριο, 100 μέλισσες = 10 γραμμάρια, 1 μέλισσα = 0,1 γραμμάρια
  • 1 κηφήνας ζυγίζει 0,14 γραμμάρια
  • 1 βασίλισσα = 0,17 έως 0,2 γραμμάρια
  • Μια μέλισσα σε ολόκληρη τη ζωή της συλλέγει 0,5 -1 γραμμάριο μέλι. Συνεπώς χρειάζεται το έργο 1000 έως 2000 μελισσών για να παραχθεί 1 κιλό μέλι
  • Ένα μελίσσι χρειάζεται 9 – 17 κιλά γύρη σε ένα χρόνο
  • Η μέλισσα έχει τριχίδια για να αποβάλλει το στατικό ηλεκτρισμό
  • Η Κυψέλη είναι μια φυσική βιομηχανία
  • Η θερμοκρασία 34Cο έως 35Cο, με ένα βαθμό διαφορά αλλάζει τη συμπεριφορά της εργάτριας
  • Οι θωρακικοί μύες της μέλισσας αποδείχθηκε ότι είναι ο πιο δραστήριος από πλευράς μεταβολισμού ιστός στο ζωικό βασίλειο
  • Το μελίσσι μπορεί να αντιμετωπίσει υψηλές θερμοκρασίες έως +73Cο(Lindauer 1954) ενώ και εξαιρετικά χαμηλές έως -80Cο(Southwick 1988) αρκεί να έχει άμεση πρόσβαση σε νερό το καλοκαίρι και επαρκείς τροφή (μέλι) αποθηκευμένο στις κηρήθρες.
  • Στον κόσμο των εντόμων η ιδιότητα ειδικά της θερμικής ομοιόστασης του μελισσιού αποτελεί μοναδική εξαίρεση, καθώς αυτή την ιδιότητα την έχουν φυλογενετικά πιο ανώτεροι οργανισμοί πχ τα θηλαστικά
  • Πάνω από 3000KCal Θερμίδες παράγει εάν κιλό μέλι ικανό να θερμάνει μια κυψέλη ……
  • Η βασίλισσα γεννά 1500-2000 αυγά την ημέρα και σε βάρος 7 φορές το βάρος της. Ότι αν ήταν κότα θα γεννούσε 140 αυγά την ημέρα
  • Η μέλισσα ανακηρύχτηκε το 2008 από το earthwatch ως το πολυτιμότερο είδος του πλανήτη μας.
  • 14000 μεγάλοι κόκκοι γύρης = 1 γραμμάριο
  • 300000 μικροί κόκκοι = 1 γραμμάριο
  • Απίστευτη ελαφρότητα το είναι της
  • Στη γύρη προσθέτει νέκταρ που επεξεργάζεται με το σάλιο της
  • Ο προσανατολισμός και η όρασή της γίνεται με την πόλωση του φωτός στο υπέρυθρο του φάσματος
  • Αυξάνουν κατά 30% την παραγωγή με την επικονίαση των φυτών
  • Οι μέλισσες ήταν οι μοναδικές επιζώντες μετά τις βόμβες στο Ναγκασάκι και της Χιροσίμα. δεν βρέθηκε ίχνος ραδιενέργειας στο μέλι μετά το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ
  • Η πρόπολη εμπεριέχει τη γεύση του «μεταλλικό στοιχείου» και αποτρέπει την επιθυμία καπνίσματος
  • Αφού εντοπίσουν τις θέσεις των λουλουδιών, όταν οι μέλισσες επιστρέφουν σε αυτά έχοντας μάθει με μυστηριώδη τρόπο να ακολουθούν πια τον καλύτερο δυνατό δρόμο, δηλαδή τον πιο σύντομο, ώστε να εξοικονομούν χρόνο και ενέργεια (ή χρήμα όπως θα έλεγε ένας υπεύθυνος διανομής προϊόντων)
  • Όλα τα πλαίσια μαζί έχουν 1,5 κιλό κερί

P1040869πατήστε στη φωτογραφία για να την δείτε σε μεγαλύτερη ανάλυση

  • Η μέλισσα αποτελεί τον κυρίαρχο επικονιαστή στη φύση καθώς ένα συνηθισμένο μελίσσι με 50000 μέλισσες επικονιάζει 500000 άνθη την ημέρα και μια μοναδική μέλισσα μπορεί να επισκεφτεί ως και 10000 άνθη την ημέρα. Από τα 100 είδη φυτών που προσφέρουν το 90% της τροφής στον κόσμο, το 70% γονιμοποιούνται από τις μέλισσες.
  • Αλλά όλα τα προϊόντα της μέλισσας έχουν αντιμικροβιακή, αντιοξειδωτική και αντικαρκινική δράση. Γύρη, βασιλικός πολτός, πρόπολη, δηλητήριο, ακόμα και το κερί εμφανίζουν πληθώρα ωφέλιμων βιολογικών δράσεων που προάγουν την υγεία ακόμη και τη μάθηση, τη μνήμη και τη λίμπιντο.
  • Τα μυρμήγκια είναι γνωστό ότι μπορούν να κουβαλήσουν 50 φορές το βάρος τους, κάτι το εντυπωσιακό πράγματι, μέχρι να ακούσεις ότι μια μέλισσα μπορεί να σηκώσει 122 φορές το βάρος της (0,1 γρ ζυγίζει μια μέλισσα αν δεν το ξέρατε) κι επιπλέον να πετάξει!
  • Η μέλισσα μπορεί να πετάξει ως και 64 χλμ με έναν πρόλοβο γεμάτο μέλι (χωράει κάπου 70 mg χιλιοστά του γραμμαρίου). Το πιο αποδοτικό αυτοκίνητο σήμερα καίει ένα γαλόνι στα 170 μίλια (1 λίτρο στα 72 χλμ). Μια μέλισσα με ένα γαλόνι (3,78 λίτρα) μέλι θα μπορούσε να κάνει 5 εκατομμύρια μίλια (8047 εκατομμύρια χλμ). Ταχύτητα πτήσης: 25 χλμ/ώρα
  • Οι μέλισσες επίσης αισθάνονται τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα στην ατμόσφαιρα που προηγούνται των καταιγίδων. Το αυξημένο στατικό φορτίο της ατμόσφαιρας τις ειδοποιεί να γυρίσουν έγκαιρα στην κυψέλη
  • Όμως και η ίδια η μέλισσα έχει το δικό της ηλεκτρικό φορτίο. Όταν η μέλισσα βουίζει, χτυπά πολύ γρήγορα τα φτερά της και παράγει ένα δυνατό αρνητικό φορτίο που το τρίχωμά της το διατηρεί. Με αυτόν τον τρόπο έλκει τη γύρη που είναι θετικά φορτισμένη εκ φύσεως!
  • Οι μέλισσες λοιπόν κάνουν τριγωνομέτρηση (γεωγραφικό εντοπισμό) χορεύοντας. Πως το επιβεβαιώνουν οι επιστήμονες: Προσαρμόζοντας μια μικρή κεραία σε μερικές και παρακολουθώντας τις με ραντάρ.
  • Ο θερμοστάτης στη μελισσόσφαιρα δεν πέφτει κάτω από τους 35οC κι ας έχει έξω παγωνιά και, ακόμα και με χαμηλές για έντομα θερμοκρασίες (13-15οC), αυτές πετάνε και συλλέγουν.
  • Για να σκοτώσουν την ασιατική σφήκα την περικυκλώνουν ασφυκτικά, κάνοντας μια μίνι μελισσόσφαιρα από 500 μέλισσες γύρω της και ανεβάζουν τη θερμοκρασία στους 47,2οC, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται το διοξείδιο του άνθρακα. Θάνατος από ασφυξία και υπερθέρμανση λόγω συνωστισμού!
  • Οι επιστήμονες βρήκαν πως οι μέλισσες έχουν την πιο πυκνή φαιά ουσία (νευρώνες) από οποιοδήποτε άλλο ζώο. Μετρούν μέχρι το 4 και θυμούνται τι μέτρησαν. Κι αν το 4 μοιάζει (και είναι) λίγο σκεφτείτε ότι δεν υπάρχει άλλο έντομο με αυτή την ικανότητα.
  • Επίσης ξεχωρίζουν τον Μονέ από τον Πικάσο!
  • Η επιφάνεια που συλλέγουν οι μέλισσες την τροφή στους είναι 8,3χλμΧ3χλμΧ3,14=78,5χλμ2όσο περίπου η έκταση του νησιού της Σαντορίνης
  • Καλύπτουν με πρόπολη τα ποντίκια και της σαύρες που δεν μπορούν να βγάλουν έξω από την κυψέλη ώστε να μη γίνουν εστίες μόλυνσης
  • Η βασίλισσα γεννά συνολικά κατά τη διάρκεια της ζωής της περίπου ένα εκατομμύριο αβγά.
  • Τα μελισσοκέρια όταν καίγονται φτιάχνουν «ατμόσφαιρα» γιατί έχουν αρνητικό ιονισμό, ο οποίος δεσμεύει τα στερεά σωματίδια που αιωρούνται στον αέρα του δωματίου καθαρίζοντάς το.
  • Οι ερευνητές υποψιάζονται ότι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία των κινητών τηλεφώνων επηρεάζουν τον προσανατολισμό των μελισσών.
  • Για να συγκεντρωθεί μια σταγόνα μελιού θα χρειαστεί η επίσκεψη σε 75000 λουλούδια
  • Η μέλισσα δεν γεννιέται ξέροντας να φτιάχνει μέλι. Οι νεώτερες μέλισσες διδάσκονται από τις πιο πεπειραμένες
  • Το 1984, οι μέλισσες κατασκεύασαν μια κηρήθρα σε έλλειψη βαρύτητας ως τμήμα ενός πειράματος σε ένα διαστημικό λεωφορείο.
  • Ενώ η μέλισσα αποτελεί αποδεδειγμένα τον ισορροπιστή της φύσης υπόκειται συχνά τις δυσμενείς συνέπειες των ψεκασμών. Χρειάζεται την προστασία όλων μας.
  • Το ουσιαστικότερο «προϊόν» της μέλισσας είναι η επικονίαση αφού αυτή η προσφορά της ση φύση ξεπερνάει την αξία όλων των προϊόντων της κυψέλης.
  • Δώδεκα μέλισσες δουλεύουν όλη τη ζωή τους για να μαζέψουν ένα κουταλάκι του γλυκού μέλι, κάνοντας κάπου 100.000 διαδρομές από και προς τα λουλούδια.
  • Η μέθοδος της Γεωμετρικής μορφομετρίας συνίσταται σε μετρήσεις που γίνονται στις νευρώσεις της πτέρυγας της μέλισσας.
  • Τα τοιχώματα της κερήθρας έχουν πάχος μόλις ένα τρίτο του χιλιοστού αλλά μπορούν να κρατήσουν τριακονταπλάσιο βάρος από το δικό τους.
  • Υπάρχει μια σπηλαιογραφία στην Μπικέρπ της Ισπανίας ηλικίας τουλάχιστον 15000 χρόνων, όπου εικονίζεται ένας άνθρωπος που προσπαθεί να πάρει μέλι από το μελίσσι.

Πηγές

Μελισσοκομική επιθεώρηση, Μελισσοκομικό βήμα, Άρθρα των Μ. Υφαντίδη καθηγητή μελισσοκομίας Α.Π.Θ, Δ. Θρασύβουλου καθηγητή Μελισσοκομίας. Π. Χαριζάνη καθηγητή Μελισσοκομίας, Θ. Μπίκου γεωπόνου