Η δημοτικότητα που έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια, στο εξωτερικό, η αστική μελισσοκομία, φαίνεται, σύμφωνα με ερευνητές πως δεν βοήθησε στην αναπλήρωση των πληθυσμών των μελισσών που χάνονται στην ύπαιθρο, λόγω της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων, των μονοκαλλιεργειών αλλά και άλλων παραγόντων.

Με έκθεσή τους η οποία δημοσιεύεται στο Plos one, διαπιστώνουν επίσης ότι οι μέλισσες που εκτρέφονται στην πόλη, όχι μόνο δεν επιβιώνουν καλύτερα, όπως πιστεύαμε μέχρι σήμερα αλλά έχουν τρεις φορές λιγότερες πιθανότητες να τα καταφέρουν σε σχέση με τις μέλισσες που βρίσκονται στους αγρούς. Αυτό εγείρει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τη μακροπρόθεσμη προοπτική των μελισσών που εκτρέφονται στα αστικά κέντρα, καθώς και την ίδια την ιδέα της αστικής μελισσοκομίας, η οποία είχε σκοπό, μεταξύ άλλων, να γεφυρώσει το χάσμα που δημιουργήθηκε από την έντονη αστικοποίηση και τη μείωση των βοσκοτόπων των μελισσών.

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας ανέλυσαν 15 άγριες αποικίες που ζούσαν σε δέντρα ή βράχους χωρίς ανθρώπινη επαφή και άλλες 24 που τις διαχειρίζονταν μελισσοκόμοι σε αστικές, ημιαστικές και αγροτικές περιοχές μέσα και γύρω από την πόλη Ράλεϊ. Διαπίστωσαν ότι στις αποικίες κοντά στα αστικά κέντρα, τυχόν ασθένειες εξαπλώνονταν πιο εύκολα. Επίσης οι αποικίες που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των μελισσοκόμων παρουσίαζαν μεγαλύτερη συχνότητα σε ασθένειες από τις άγριες.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου, David Tarpy, δήλωσε ότι «Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή οι αποικίες των μελισσών στις πόλεις έχουν λιγότερες περιοχές διαθέσιμες για τροφή, με αποτέλεσμα να αλληλεπιδρούν με περισσότερες μέλισσες και συχνότερα απ’ ότι συμβαίνει στην ύπαιθρο.» Ενώ μπορεί να συμβάλει σ’ αυτό το γεγονός και οι υψηλότερες θερμοκρασίες που επικρατούν στις πόλεις.

«Οι μέλισσες είναι σημαντικοί επικονιαστές και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στα οικοσυστήματα και την οικονομία μας. Τώρα ξέρουμε τι συμβαίνει, το επόμενο βήμα είναι να αρχίσουμε τις εργασίες για την κατανόηση του γιατί συμβαίνει» δήλωσε ο Steve Frank, ερευνητής του Πανεπιστημίου. «Συνολικά, βρήκαμε ότι η πιθανότητα επιβίωσης των εργατριών μελισσών που ζούσαν στα αστικά κέντρα, μειώθηκε τουλάχιστον κατά τρεις φορές σε σχέση με τις εργάτριες μέλισσες της υπαίθρου.»

Η μείωση του πληθυσμού των μελισσών παγκοσμίως, αλλά και η αποτυχία, όπως φαίνεται της αναπλήρωσης μέρους των πληθυσμών τους στις πόλεις από το κίνημα της αστικής μελισσοκομίας, προκαλεί πανικό στους περιβαλλοντολόγους. Όλα αυτά πάντως έρχονται σε αντίθεση με όσα γνωρίζαμε έως σήμερα. Και ο Jean Paucton (πατέρας της αστικής μελισσοκομίας) αλλά και ο Nicolas Géant υποστήριζαν ότι οι μέλισσες στην πόλη επιβιώνουν καλύτερα λόγω της χαμηλής παρουσίας φυτοφαρμάκων στα πολεοδομικά συγκροτήματα σε αντίθεση με τις εντατικές μονοκαλλιέργειες των κάμπων.

Εν πάση περιπτώσει η υπόθεση χρίζει περαιτέρω έρευνας και ανάλυσης. Ολόκληρη την έρευνα μπορείτε να την δείτε δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Plos one.

Στράτος Σαραντουλάκης

Οι άγριοι ελέφαντες, των οποίων η φυσική τους συμπεριφορά είναι να περιπλανώνται, συνηθίζουν να μπαίνουν στα χωράφια, καταστρέφοντας και διαλύοντας τους καρπούς. Οι αγρότες στην Κένυα, τη Μποτσουάνα, τη Μοζαμβίκη και την Σρι Λάνκα δεν κατάφερναν με κανέναν τρόπο να αντιμετωπίσουν αυτήν την πρόκληση. Όσες φορές προσπάθησαν να παρέμβουν τα πράγματα έγιναν χειρότερα καθώς οι ελέφαντες έγιναν επιθετικοί με κίνδυνο να τραυματιστούν και οι άνθρωποι αλλά και τα ζώα.

Οι ελέφαντες, συνήθως μπαίνουν στα χωράφια τα βράδια και για να τα προστατέψουν οι άνθρωποι, πυροβολούσαν, πέταγαν πέτρες και δυναμιτάκια για να τους φοβίσουν και να τους απομακρύνουν. Αυτό όμως συνήθως οδηγούσε σε βίαιες συγκρούσεις όπου τόσο οι άνθρωποι όσο και οι ελέφαντες τραυματίζονταν, ακόμα και σκοτώνονταν. Όπως όμως και στους ανθρώπους, ένας τραυματισμός ή ένας θάνατος σε μια οικογένεια ελεφάντων προκαλεί έντονο συναισθηματικό άγχος στην αγέλη.

Δυστυχώς, όπως και πολλά άλλα ζώα έτσι και οι ελέφαντες, αντιμετωπίζουν πολλούς κινδύνους στα χέρια των ανθρώπων. Έτσι ήταν απαραίτητη μια λύση που θα κρατούσε ασφαλή τόσο τα χωράφια των αγροτών αλλά και εξασφάλιζε πως οι ελέφαντες δεν θα τραυματίζονταν σε καμία περίπτωση. Απ’ την άλλη, η καταστροφή στα χωράφια, δεν είναι μικρό ζήτημα. Αυτοί οι μικροί αγρότες, βασίζονται στους καρπούς αυτούς για να επιβιώσουν και ένα κατεστραμμένο χωράφι, μπορεί να σημαίνει σημαντική απώλεια τόσο του εισοδήματός τους όσο και του φαγητού τους.

Δεν φαινόταν να υπάρχει κάποια απλή λύση, μέχρι που η ζωολόγος Dr. Lucy King, παρατήρησε κάτι : Οι ελέφαντες πραγματικά αντιπαθούν τις μέλισσες και προσπαθούν να τις αποφύγουν με κάθε τρόπο. Όταν ακούνε το βουητό των μελισσών, απομακρύνονται από το σημείο άμεσα, δίνοντας σήμα πως υπάρχουν μέλισσες. Αυτό συμβαίνει γιατί το τσίμπημα των μελισσών, είναι ιδιαίτερα επίπονο για την προβοσκίδα των ελεφάντων και για να αποφύγουν αυτόν τον πόνο, προτιμούν να φύγουν μακριά. Κι έτσι δημιουργήθηκαν οι φράχτες από μέλισσες. Και η λύση αυτή δεν ήταν μόνο απλή, αλλά επιπρόσθετα βοηθάει κι ένα άλλο είδος σε κρίση, τις μέλισσες αλλά γίνεται και καλύτερα η επικονίαση των καλλιεργειών.

Χρησιμοποιήθηκαν μέλισσες αφρικανικής φυλής οι οποίες είναι πιο επιθετικές και έχουν μάθει σε περίοδο χιλιάδων χρόνων να υπερασπίζονται τον χώρο τους από πληθώρα εχθρών. Οι φράχτες από μέλισσες είναι ουσιαστικά σειρές από μελίσσια τα οποία συνδέονται με ένα σύρμα. Όταν ένας ελέφαντας πλησιάσει, θα σκοντάψει πάνω στο σύρμα, ενοχλώντας τις μέλισσες. Και όταν οι ελέφαντες ακούσουν το βουητό, θα κάνουν πίσω και θα φύγουν. Η Dr. King συνεργάζεται με πολλούς οργανισμούς και κοινότητες στην Αφρική και την Σρι Λάνκα, χτίζοντας αυτά τα τείχη από μέλισσες γύρω από τα χωράφια. Ελπίζει πως αυτό θα είναι ένα πρώτο από τα πολλά βήματα, για να δημιουργηθούν εφικτές λύσεις που θα βοηθάνε την ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων και ζώων.

Οι μέλισσες επίσης βοηθούν να γονιμοποιηθούν τα άνθη στα χωράφια συντηρώντας την βιοποικιλότητα που χρειάζεται για να συντηρείται το οικοσύστημα, οπότε μιλάμε για μια σημαντική χείρα βοηθείας και για τους αγρότες. Και επιπρόσθετα, οι αγρότες κρατάνε το μέλι και την κηρήθρα από τα μελίσσια, τα οποία μπορούν τόσο να τα χρησιμοποιήσουν όσο και να τα πουλήσουν. Αυτό το μέλι, το οποίο ονομάζεται “Μέλι φιλικό προς τους ελέφαντες” είναι διαθέσιμο στα τοπικά καταστήματα και κοντά σε περιοχές που ζουν και εργάζονται αγρότες. Πωλείται στο Ναϊρόμπι και στις γύρω περιοχές, όπου είναι και εξαιρετικά δημοφιλές!

πηγές από: agro365.gr / diaforetiko.gr / elephantsandbees.com

Οι μέλισσες, αλλά και άλλα έντομα όπως οι πεταλούδες, είναι απαραίτητες για την παραγωγή της τροφής μας γιατί επικονιάζουν τα φυτά. Μία στις τρεις μπουκιές που τρώμε οφείλεται σ’ αυτές, καθώς από τα 100 είδη καλλιεργειών, τα οποία παράγουν το 90% της παγκόσμιας τροφής, 71 επικονιάζονται από τις μέλισσες. Η αλόγιστη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων, οι νέοι επενδεδυμένοι με νεονικοτινοειδή σπόροι, οι μονοκαλλιέργειες αλλά και άλλοι παράγοντες, έχουν δημιουργήσει ένα εχθρικό περιβάλλον για τις μέλισσες. Κι όμως υπάρχουν απλά πράγματα που μπορείς να κάνεις για να βοηθήσεις.

Καλλιέργησε μελισσοκομικά φυτά!
Τα φυτά που προσελκύουν επικονιαστές είναι πάρα πολλά και πολύ δημοφιλή, πια είναι αυτά όμως που θα προσελκύσουν τη μεγαλύτερη ποικιλία ωφέλιμων εντόμων;

Χρησιμοποίησε τοπικά ενδημικά φυτά! Όλες οι έρευνες δείχνουν ότι τα ντόπια φυτά είναι τουλάχιστον τέσσερις φορές πιο ελκυστικά από τα εξωτικά. Εκτός αυτού θα προσαρμοστούν και καλύτερα στο περιβάλλον. Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές επιλέγουμε φυτά για διακοσμητικούς λόγους αλλά αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι θα επιτελέσουν και οικολογικό ρόλο. Μάλιστα συνήθως δεν το κάνουν. Πάρτε για παράδειγμα τα Εχινάκια τα οποία έχουν κατακλύσει τις αγορές και διατίθενται σε διάφορα εκπληκτικά χρώματα και περίεργα σχέδια. Αυτές οι ποικιλίες τις περισσότερες φορές είναι στείρες και αυτό είναι άσχημο νέο για τα πουλιά που αναζητούν σπόρους, ενώ συχνά έχουν διπλά άνθη καθιστώντας τη συλλογή γύρης και νέκταρος των εντόμων επικονιαστών πολύ δύσκολη έως αδύνατη…

Ακόμα και το χρώμα έχει μεγάλη σημασία. Τα μπλε, μοβ, βιολετί, λευκά και κίτρινα λουλούδια είναι πιο ελκυστικά. Τα κόκκινα και τα πορτοκαλί θα προσελκύσουν κυρίως κολίβρια, σκόρους και σφίγγες.

Επέλεξε λουλούδια διαφόρων σχημάτων, καθώς οι διάφοροι επικονιαστές έχουν και διαφορετικά μήκη γλώσσας, παρέχοντας έτσι μια ποικιλία από λουλούδια για όσο το δυνατόν περισσότερα έντομα. Δημιούργησε συστάδες φυτών τουλάχιστον 1,5 μέτρου, είναι πιο αποτελεσματικές.

Επέλεξε λουλούδια και με βάση την εποχή άνθισης. Κάθε λουλούδι ανθίζει σε διαφορετική χρονική περίοδο και με διαφορετική διάρκεια. Τα δεντρολίβανα είναι ένα φυτό με πολύ μεγάλη διάρκεια ανθοφορίας και σε μια περίοδο (μέσα στο χειμώνα) που ελάχιστα μελισσοκομικά φυτά ανθίζουν. Οι μέλισσες το λατρεύουν.

Με ένα γενικό κανόνα μπορούμε να πούμε ότι τα φυτά με απλά άνθη είναι πιο ελκυστικά από αυτά με τα πιο περίπλοκα.

Απόφυγε τη χρήση φυτοφαρμάκων.
Αυτό είναι αυτονόητο! Ρώτησε όμως και στο φυτώριο σου αν χρησιμοποιούν φυτοφάρμακα και τι είδους. Μπορεί εν αγνοία σου να φέρεις στο σπίτι φυτά, στα οποία τα φυτοφάρμακα έχουν διαπεράσει στο αγγειακό τους σύστημά και κατά συνέπεια στο νέκταρ και τη γύρη που παράγουν.

Να έχεις πάντα λίγο νερό σε κάποιο σημείο γιατί και τα έντομα διψάνε.
Αυτό είναι κάτι πολύ απλό αλλά δυστυχώς κανείς δεν το κάνει. Βάλε σε ένα μπολ λίγο νερό και άφησε μέσα λίγες πετρούλες ώστε να μην πνιγούν στην προσπάθεια να το πιουν.

Άφησε τα λαχανικά να κάνουν τον κύκλο τους.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που διατηρούν λαχανόκηπο με μαρούλια, βασιλικούς, ρόκες, άνηθους κτλ τα ξεριζώνουν αφού επιτελέσουν το έργο τους. Αν αφήσεις τα περισσότερα από αυτά τα φυτά να κάνουν το κύκλο τους μέχρι το καλοκαίρι και να ανθίσουν, οι μέλισσες θα το εκτιμήσουν και θα τα τιμήσουν δεόντως!

Μην καταστρέφεις τις φωλιές των αγριομελισσών. Eπικονιάζουν πάρα πολλά φυτά.
Αν ποτέ βρεις μια φωλιά άγριων μελισσών μην την πειράξεις. Σκέψου ότι η μελιτοφόρα μέλισσα εκτρέφεται, παρακολουθείται και δέχεται την φροντίδα των μελισσοκόμων, όμως ουσιαστικά κανείς δεν ασχολείται με τους πληθυσμούς των άγριων μελισσών, οι οποίοι βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο, ενώ γνωρίζουμε και ελάχιστα για τα περισσότερα είδη εξ’ αυτών.

Φτιάξε ένα ξενοδοχείο-φωλιά για άγριες μέλισσες αλλά και για άλλα ωφέλιμα έντομα.
Μπορείς με έναν πολύ εύκολο, ανέξοδο αλλά και ιδιαίτερα καλαίσθητο τρόπο να δημιουργήσεις μια φωλιά για έντομα επικονιαστές. Πολλά από αυτά τα έντομα ζουν μοναχικά και όχι σε αποικίες και βρίσκουν καταφύγιο σε τέτοιες φωλιές ώστε να αφήσουν τα αβγά τους.

Δημιούργησε φιλικούς για τους επικονιαστές φυτοφράχτες το χωράφι σου.
Οι μονοκαλλιέργειες είναι εχθρός των μελισσών καθώς μόλις πέσει το άνθος μετατρέπονται σε μια έρημο. Οι φυτοφράχτες με διάφορα μελισσοκομικά φυτά εκτός από φυσικό σύνορο ή διαχωριστικό ακόμα και στο ίδιο το κτήμα, μπορούν να προσφέρουν μέρος της τροφής που στερούν οι μονοκαλλιέργειες.

Ψέκασε το σούρουπο.
Αν δεν υπάρχει άλλη λύση και πρέπει να ψεκάσεις υποχρεωτικά, τότε καν’ το την ώρα που δεν πετούν οι επικονιαστές, δηλαδή το σούρουπο. Θα αποφύγεις να προκαλέσεις μαζικές δηλητηριάσεις.

Στράτος Σαραντουλάκης

Ο κίνδυνος αφανισμού των μελισσών είναι πλέον ορατός στην Ευρώπη. Η δραματική μείωση του πληθυσμού τους που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, ένα φαινόμενο με τεράστιες οικολογικές προεκτάσεις, εμφανίζεται έντονα και στην Ελλάδα.

Κατά τους χειμερινούς μήνες στη χώρα μας, σύμφωνα με την Ομοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδας, η καταστροφή αγγίζει ακόμη και το 40%. Στην αρχή της άνοιξης οι παραγωγοί προσπαθούν να αντικαταστήσουν τα χαμένα τους μελίσσια με άτομα άλλων μελισσιών, με αποτέλεσμα οι πληθυσμοί να εξασθενούν και η παραγωγή μελιού να μειώνεται σημαντικά. Ως κυριότερη αιτία της συρρίκνωσης των μελισσιών τόσο οι παραγωγοί όσο και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις κατονομάζουν τη χρήση θανατηφόρων φυτοφαρμάκων.

Έπειτα από εντατικές προσπάθειες των Ευρωπαίων μελισσοκόμων πραγματοποιήθηκε ψηφοφορία μεταξύ των υπουργών Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης προκειμένου να αποφασιστεί η διετής αναστολή της χρήσης τριών νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων που σκοτώνουν τις μέλισσες. Πρόκειται για τα εντομοκτόνα Clothianidin, Thiamethoxam και Imidacloprid, τα οποία κυκλοφορούν ευρέως και στη χώρα μας, με αποτέλεσμα η ελληνική ομοσπονδία μελισσοκόμων και η Greenpeace να ζητούν από τον αρμόδιο υπουργό κ. Αθανάσιο Τσαυτάρη να ψηφίσει υπέρ της απαγόρευσης.

Οι εμπλεκόμενοι φορείς τονίζουν την ιδιαίτερη περιβαλλοντική και οικονομική σημασία των υγιών πληθυσμών μελισσών εξηγώντας ότι από την επικονίασή τους εξαρτάται το 1/3 των καλλιεργειών που καταλήγουν στο πιάτο μας. Ειδικά στην Ελλάδα, η οποία είναι πλούσια σε βιοποικιλότητα και αγροτική παραγωγή η διατήρηση των μελισσών αναδεικνύεται σε θέμα ζωτικής σημασίας. Αρκεί να σημειωθεί ότι παγκοσμίως η συνεισφορά των μελισσών στη γονιμοποίηση των φυτών αποτιμάται στα 265 δισ. ευρώ ετησίως. Κι αυτό, αφού ένα μόνο μελίσσι μπορεί να επικονιάσει μέχρι και 500.000 άνθη την ημέρα.

Τους κινδύνους που απορρέουν από τη χρήση των τριών νεονικοτινοειδών επεσήμανε και η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, η οποία μεταξύ άλλων ανέφερε ότι η τοξικότητά τους είναι 7.000 φορές ισχυρότερη από ό,τι αυτή του DDT, του φυτοφαρμάκου που απαγορεύτηκε τη δεκαετία του ’70. Τα φυτοφάρμακα αυτά παραμένουν για μήνες ή και έτη στο περιβάλλον, ενώ λόγω της υδατοδιαλυτότητάς τους έχουν εντοπιστεί ακόμη και σε υπόγεια ύδατα…

H πρώτη ψηφοφορία
Σε μια πρώτη ψηφοφορία που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2013 η Ελλάδα είχε συνταχθεί με τις χώρες που απέρριψαν την απαγόρευση, αποδεχόμενες τα επιχειρήματα της βιομηχανίας σύμφωνα με τα οποία τα φυτοφάρμακα βοηθούν στην αύξηση της αγροτικής παραγωγής. Οι μελισσοκόμοι, από την πλευρά τους, υποστηρίζουν ότι η αυξημένη αγροτική παραγωγή ευνοεί και τους ίδιους, αφού αποφέρει γύρη, όμως σημειώνουν ότι η εξαφάνιση των μελισσών θα πλήξει τις καλλιέργειες, θα επηρεάσει τη διατροφική αλυσίδα και παράλληλα θα επιφέρει χτύπημα σε ένα σημαντικό τομέα πρωτογενούς παραγωγής στη χώρα μας.

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=U4X5WREj3p0]

Εφιάλτης για 17.000 οικογένειες μελισσοκόμων
Ελάττωση των μελισσιών κατά περίπου 20% έχει παρατηρηθεί στην Ευρώπη κατά τους χειμερινούς μήνες την τελευταία πενταετία. Σε ορισμένες περιοχές τον χειμώνα του 2009/10 η μείωση έφτασε μέχρι και το 30%. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία του κ. Βασίλη Ντούρα, προέδρου της Ομοσπονδίας Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδας, η οποία εκπροσωπεί 17.000 οικογένειες μελισσοκόμων και τα τελευταία χρόνια συμμετέχει δυναμικά στον αγώνα για την αναστροφή της δυσοίωνης κατάστασης που έχει διαμορφωθεί.

«Το έντονο πρόβλημα στη χώρα μας έχει ξεκινήσει εδώ και δέκα χρόνια με αποτέλεσμα να χάνεται μεγάλο ποσοστό της παραγωγής σε κρίσιμες εποχές που έχουμε ανάγκη την πρωτογενή παραγωγή. Οι μέλισσες τον χειμώνα έχουν μειωθεί κατά 30-40%», λέει ο ίδιος στο «Εθνος». «Το 2005/06 από τα 630 μελίσσια που είχα χάθηκαν τα 500, με αποτέλεσμα την άνοιξη να αναγκαστώ να αγοράσω άλλα 120 για να συνεχίσω τη μελισσοκομία. Οι μέλισσες χάνουν το βήμα τους, εξασθενούν και πεθαίνουν, ενώ όσες επιζούν είναι αδύναμες και δεν παράγουν».

Σημειώνεται πως η παγκόσμια παραγωγή μελιού εμφανίζεται αυξημένη. Οι επιστημονικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η συρρίκνωση των μελισσιών δεν εμφανίζεται παντού με την ίδια ένταση, με αποτέλεσμα η μειωμένη παραγωγή στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική να αντισταθμίζεται από αυξημένες ποσότητες μελιού που παράγονται στην Κίνα, την Αργεντινή αλλά και την Ισπανία.

Μέχρι 30% έφτασε τον χειμώνα του 2009 η μείωση μελισσών στην Ευρώπη.

Εως και 40% λιγότερα είναι τα μελίσσια στη χώρα μας τους χειμερινούς μήνες σε σχέση με δέκα χρόνια πριν.

Από τα 100  είδη φυτών που προσφέρουν το 90% της τροφής στον κόσμο, τα 70 γονιμοποιούνται από τις μέλισσες.

7.000 φορές περισσότερο τοξικά είναι τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα σε σχέση με το DDT, η χρήση του οποίου απαγορεύτηκε τη δεκαετία του ’70.

πηγή: Έθνος (της Κατερίνας Ροββά)

Οι πληθυσμοί των μελισσών μειώνονται ραγδαία σε όλο τον κόσμο εξαιτίας των φυτοφαρμάκων και της μόλυνσης. Οι τελευταίες αναφορές για εκατομμύρια νεκρές μέλισσες πού βρέθηκαν σε πολλές περιοχές της Ευρώπης και των ΗΠΑ σημαδεύουν την είσοδο σε μια εφιαλτική εποχή, αυτή τής απουσίας των μελισσών πού μπορεί να επηρεάσει ολόκληρη την διατροφική αλυσίδα και συνεπώς να καταστήσει αδύνατη την επιβίωσή μας, χωρίς τις μέλισσες ο θάνατός μας είναι τόσο σίγουρος όπως είναι από την έλλειψη του οξυγόνου. Παντού λοιπόν πεθαίνουν οι μέλισσες στην Κούβα όμως ..Όχι! Η στροφή 180 μοιρών στην βιολογική γεωργία είναι ή αιτία πού αυτή την στιγμή ή Κούβα είναι ο παράδεισος των μελισσών και η παραγωγός ενός από τα καλύτερα μέλια στον κόσμο.

Η  γνωστή για τα πούρα και το ρούμι της Κούβα έχει προσθέσει το βιολογικό μέλι στη λίστα των βασικών γεωργικών εξαγωγών, δημιουργώντας μεγάλο ντόρο μεταξύ των γεωργών παγκοσμίως, καθώς η χρήση φυτοφαρμάκων έχει συνδεθεί με τη μείωση των πληθυσμών των μελισσών παντού. Το Βιολογικό μέλι έχει γίνει το τέταρτο πιο πολύτιμο  εξαγώγιμο προϊόν της Κούβας πίσω από τα προϊόντα ψαριών, τον καπνό και τα ποτά, αλλά μπροστά από την πιο διάσημη ζάχαρη και τον καφέ τού νησιού της Καραϊβικής, δήλωσε ο Theodor Friedrich, εκπρόσωπος του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας της Κούβας.

«Όλα τα προϊόντα μελιού, μπορούν να πιστοποιηθούν ως βιολογικά” δήλωσε  “Το μέλι της Κούβας έχει μια πολύ συγκεκριμένη, χαρακτηριστική γεύση ! Σε νομισματική αξία, είναι ένα προϊόν υψηλής κατάταξης.» Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1989, πού ήταν ο κύριος εμπορικός εταίρος της Κούβας, οι ΗΠΑ αυστηροποίησαν το εμπάργκο και το νησί έμεινε ουσιαστικά αποκλεισμένο από τα χημικά φυτοφάρμακα. Θέλοντας και μη, οι Κουβανοί αγκάλιασαν την βιολογική γεωργία σε μεγάλο βαθμό και επιμένουν και σήμερα σ’ αυτή.

Τώρα που οι Ηνωμένες Πολιτείες χαλάρωσαν το εμπάργκο μετά την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων το περασμένο έτος, ή εξαγωγή τού βιολογικού μελιού της Κούβας θα μπορούσε να δει σημαντική ανάπτυξη εάν η κυβέρνηση υποστηρίξει την προσπάθεια, δήλωσαν οι μελισσοκόμοι. Στην Κούβα παράχθηκαν περισσότεροι από 7.200 τόνους μέλι το 2014 αξίας περίπου 23.300.000 $, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία της κυβέρνησης και το 2015 πήγε ακόμα καλύτερα.

Η βιομηχανία μελιού της χώρας εξακολουθεί να είναι μικρή σε σύγκριση με το βαρέων βαρών μέλι τής Κίνας, τής Τουρκίας και της Αργεντινής, αλλά με ένα αγαθό αξίας ανά λίτρο πιο πάνω από το πετρέλαιο οι παραγωγοί μελιού της Κούβας πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να είναι στην απαρχή μιας κερδοφόρας εποχής.

Με 80 ξύλινα κουτιά γεμάτα μέλισσες, (το καθένα παράγει 45 kg μελιού ετησίως εκεί), ο υπεύθυνος ενός αγροκτήματος Javier Alfonso πιστεύει ότι οι εξαγωγές της Κούβας μπορούν να αυξηθούν σημαντικά τα επόμενα χρόνια. Το μελισσοκομείο του, κάτω από ένα χωματόδρομο στό San Antonio de los Banos, μια γεωργική πόλη σε απόσταση μία ώρα οδικώς από την πρωτεύουσα Αβάνα, χτίστηκε από το μηδέν από τους εργαζομένους, δήλωσε ο Alfonso.

Ο Alcides Simales είναι ένας αγρότης που παράγει μέλι για να συμπληρώσει το εισόδημά του.

«Αυτό είναι μόνο ένα μικρό μελισσοκομείο, αλλά μπορεί να γίνει πολύ μεγαλύτερο», είπε, κοιτάζοντας τις σειρές των πολύχρωμων ξύλινων κουτιών. Όπως και οι άλλοι μελισσοκόμοι της Κούβας, πουλάει το μέλι του αποκλειστικά στην κρατική Apisun, η οποία τον πληρώνει ανάλογα με την τιμή της παγκόσμιας αγοράς και στη συνέχεια βγάζει το μέλι με ενιαία ετικέτα και αναλαμβάνει την ευθύνη για την εμπορία του προϊόντος στο εξωτερικό.

Οι περισσότερες από τις εξαγωγές μελιού Κούβας πάνε στην Ευρώπη, είπε.  Θα ήθελε να είναι σε θέση να δανειστούν χρήματα για να επεκτείνουν την παραγωγή, αλλά για να πάρει πίστωση είναι δύσκολο, έτσι τουλάχιστον για τώρα η ομάδα των αγροτών θα δημιουργήσει τη δική της υποδομή για τις μέλισσες με τα μέσα πού έχουν. «Είναι ένα εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον εδώ», είπε ο Raul Vasquez, ένας μελισσοκόμος τού αγροκτήματος. «Η κυβέρνηση απαγορεύει διά νόμου στους αγρότες να χρησιμοποιήσουν χημικά φυτοφάρμακα αλλά και σε εμάς χημικά για την αντιμετώπιση της βαρρόα κι αυτό είναι ο λόγος για τον οποίο οι μέλισσες δεν πεθαίνουν εδώ όπως σε άλλα μέρη».

Ενώ οι μικρές αγορές τού οργανικού μελιού της Κούβας έχουν ως στόχο να αντλήσουν τα οφέλη της αύξησης του εμπορίου με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι παραγωγοί μελιού σε άλλες περιοχές των ΗΠΑ είναι υπό απειλή και εξαφάνιση, στον Καναδά στην Ευρώπη και σε άλλες περιοχές έχουν τα τελευταία χρόνια παράπονα αλλά και αποδείξεις ότι τα φυτοφάρμακα ευθύνονται για τη θανάτωση των μελισσών τους πληγώνοντας τον κλάδο μελιού ευρύτερα.

Η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ ( η οποία είναι τυφλή μπροστά σε πολλά περιβαλλοντικά ζητήματα πού έχουν προκύψει τελευταία) δημοσίευσε μια μελέτη τον Ιανουάριο του 2016 πού δείχνει ότι ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο εντομοκτόνο που χρησιμοποιείται σε φυτά βαμβακιού και εσπεριδοειδή μπορεί να βλάψει τους πληθυσμούς μελισσών.

Τροπικά άνθη από την επαρχία Ολγίν, στην ανατολική Κούβα.

«Δεν νομίζω ότι υπάρχουν αμφιβολίες ότι οι πληθυσμοί των μελισσών (στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη) έχουν μειωθεί δραματικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο,» δήλωσε ο Norman Carreck,  διευθυντής του Διεθνούς Συνδέσμου Bee Research στην Μ. Βρετανία. Η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή των ενδιαιτημάτων των άγριων μελισσών, οι αλλαγές στη χρήση της γης (μονοκαλλιέργειες), οι ασθένειες και τα φυτοφάρμακα ευθύνονται για την παρακμή και την εξαφάνισή τους, είπε.

[soundcloud url=”https://api.soundcloud.com/tracks/149675075″ params=”color=ff5500&auto_play=false&hide_related=false&show_comments=true&show_user=true&show_reposts=false” width=”100%” height=”166″ iframe=”true” /]

Η οργανική μελισσοκομία της Κούβας  λειτουργεί ως προστασία από τα προβλήματα πού χτυπούν τους άλλους εξαγωγείς μελιού  και είναι και ένας αναπάντεχος σύμμαχος για μια  αυξανόμενη ροή εσόδων για τους αγρότες του νησιού. Η Κούβα έχει ανοσία στη μόλυνση και τον θάνατο των μελισσών πού εξαπλώνεται ραγδαία σε πολλές  περιοχές του πλανήτη και είναι ένα παράδειγμα προς μίμηση για τον υπόλοιπο κόσμο, για μια υπεύθυνη και σοφή γεωργία πού θα δεχτεί επιτέλους σαν συνεργάτη και φίλο ένα τόσο δα μικρό έντομο αλλά τόσο πολύτιμο και καθοριστικό για την επιβίωσή μας.

πηγή: athens.indymedia.org, theguardian.com

Σχόλιο από Ορεινό Μέλι:
Σύμφωνα με τον APIACTA (στοιχεία του 2003, δυστυχώς δεν βρήκαμε νεότερα) στην Κούβα υπάρχουν 1720 μελισσοκόμοι, οι οποίοι είναι όλοι τους επαγγελματίες πλήρους απασχόλησης που λειτουργούν υπό την αιγίδα μιας εθνικής οργάνωσης – Empresa Apicola Cubana (Cuban Beekeeping Company). Χρησιμοποιούν κυρίως τις κυψέλες τύπου Λάγκστροθ, εκτρέφουν όμως και τις άκεντρες μέλισσες Melipona σε ξύλινα κουτιά, παράγοντας σε μικρές ποσότητες το ιδιαίτερο μέλι τους κυρίως για φαρμακευτική χρήση. Όλοι οι μελισσοκόμοι είναι εγγεγραμμένοι στην Apicuba, έναν κυβερνητικό οργανισμό που τους παρέχει εκπαίδευση, έρευνα και πόρους. Η CIAPI (Centro de Investigaciones Apícolas) η οποία γνωρίζει που βρίσκονται όλα τα μελισσοκομεία της Κούβας, ελέγχοντας την στάθμη της θάλασσας, είναι υπεύθυνη για την έγκαιρη ενημέρωση των μελισσοκόμων με σκοπό τη μετεγκατάσταση τους. Το μέλι της Κούβας είναι φημισμένο για την ιδιαίτερη, ανθώδη γεύση του, καθώς προέρχεται σε μεγάλο βαθμό από νέκταρ τροπικών φυτών. Η μέγιστη συγκομιδή επιτυγχάνεται κατά τους μήνες Νοέμβριο-Δεκέμβριο.

Η αλόγιστη χρήση μιας κατηγορίας φυτοφαρμάκων οδηγεί σε αφανισμό τον πληθυσμό των μελισσών. Στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι εντονότερο όπου υπάρχουν βαμβακοκαλλιέργειες. Έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) με τίτλο «Η εξαφάνιση των μελισσών και οι διάφορες απειλές για τα έντομα» παρουσίασε με τα πιο μελανά χρώματα το μέλλον του ανθρώπου αν οι ταπεινές μελισσούλες εξαφανιστούν.

Όπως χαρακτηριστικά αναφερόταν στην έκθεση, ο μαζικός θάνατος αποικιών μελισσών σε πολλά σημεία του πλανήτη ενδέχεται να αποτελεί ένα μέρος της μεγάλης, βαθιάς και αυξανόμενης απειλής που προέρχεται από τη μόλυνση του περιβάλλοντος και έχει επίδραση στα αποθέματα τροφών για τους ανθρώπους. Συμπληρωνόταν ότι οι μέλισσες, οι πεταλούδες, τα σκαθάρια και τα πουλιά προσφέρουν ετησίως στην ανθρώπινη οικονομία εργασία που αποτιμάται σε 153 δισ. ευρώ- το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο 9,5% της συνολικής αξίας της εργασίας για την παραγωγή ανθρώπινης τροφής. Αυτά για όσους πίστευαν ή πιστεύουν ότι η εξαφάνιση των μελισσών αποτελεί θέμα απλώς των… μελισσοκόμων- άντε και των οικολόγων.

Διότι ο αφανισμός των μελισσών αποτελεί γεγονός. Στην ίδια έκθεση υπογραμμίζεται ότι προσφάτως οι αποικίες μελισσών στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη εμφανίζουν μείωση της τάξεως του 30%, ενώ σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή η μείωση αυτή αγγίζει ως και το 85%. Μιλούμε λοιπόν για ένα παγκόσμιο πρόβλημα που έχει παγκόσμιο αντίκτυπο. Και είναι επόμενο επιστήμονες αλλά και κρατικές αρχές ανά τον κόσμο να αναζητούν τα αίτια αυτών των μαζικών θανάτων.

Ανάμεσα στους πολλούς παράγοντες που φαίνεται να συντελούν στο πρόβλημα και οι οποίοι συνδέονται άμεσα με την ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον όπως η αποψίλωση δασών, η εξασθένηση των ανθέων των φυτών και η μεγάλη εξάπλωση των παρασίτων, αναδύεται τα τελευταία χρόνια και ένας που ακούει στο όνομα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα. Πρόκειται για μια κατηγορία φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιείται τις τελευταίες περίπου δύο δεκαετίες σε διαφορετικές χώρες του κόσμου- στην Ελλάδα από το 1997- και η οποία γνωρίζει συνεχή εξάπλωση «ντύνοντας» ολοένα και περισσότερες καλλιέργειες.

Τι ακριβώς είναι όμως τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα και ποια η διαφορά τους από τα συμβατικά; Όπως εξηγεί στο «Βήμα» η κτηνίατρος της Ομοσπονδίας Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος (ΟΜΣΕ) κυρία Κατερίνα Καρατάσου, πρόκειται για διασυστηματικά εντομοκτόνα (κυκλοφορούν, δηλαδή, σε όλα τα μέρη του φυτού) που έχουν δράση παρόμοια με το φυσικό εντομοκτόνο νικοτίνη, το οποίο δρα στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Οι ουσίες αυτής της κατηγορίας είναι οι acetamiprid, clothianidin, dinotefuran, fipronil, imidacloprid, nitenpyram, thiacloprid και thiamethoxam.

Το αρχικό σκεπτικό της δράσης τέτοιου είδους φυτοφαρμάκων σε αντίθεση με τα συμβατικά που απλώς ψεκάζονται στα φυτά ήταν το να χρησιμοποιούνται και για την «επένδυση» σπόρων έτσι ώστε να «κυριεύουν» το φυτό από την αρχή ως το τέλος της ζωής του σώζοντάς το από επιβλαβή έντομα. «Όταν γίνεται ψεκασμός του φυτοφαρμάκου, ένα μεγάλο μέρος διασπείρεται στον αέρα ή φεύγει στο έδαφος, ενώ μικρή σχετικώς ποσότητα περνά στο φυτό. Η καινούργια αυτή οικογένεια φαρμάκων επενδύεται στους σπόρους με ειδική επεξεργασία, με αποτέλεσμα να περνά ολόκληρη η ποσότητα της ουσίας στο φυτό» λέει η κυρία Καρατάσου.

Ωστόσο, όπως δείχνουν όλο και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία, εκτός από τα βλαβερά έντομα-στόχους, τα φυτοφάρμακα αυτά δηλητηριάζουν και ωφέλιμα έντομα όπως οι μέλισσες, οι αγριομέλισσες, οι βομβίνοι και οι πεταλούδες. Και αυτό διότι εντοπίζονται στο νέκταρ, στη γύρη αλλά και στον «ιδρώτα» των φυτών που παράγεται κατά τη διαπνοή τους, άρα σε όλους τους χυμούς τους οποίους συλλέγουν οι επικονιαστές. «Πολλά από αυτά τα ωφέλιμα έντομα αποτελούν παράλληλα τροφή για τα πουλιά και υπάρχουν ήδη αναφορές για μεγάλη μείωση του πληθυσμού των άγριων πτηνών της Ευρώπης. Τα νεονικοτινοειδή φαίνεται επίσης ότι προσβάλλουν και ασπόνδυλα ζώα που ζουν στα επίγεια νερά και αποτελούν τροφή για τα ψάρια του γλυκού νερού ή και για πτηνά» αναφέρει η κτηνίατρος της ΟΜΣΕ.

Πρόκειται, όπως είναι ξεκάθαρο, για μια αλυσίδα που όταν σπάσει καταστρέφει όλους τους κρίκους που την αποτελούσαν, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου. Πρόκειται την ίδια στιγμή όμως και για μια αλυσίδα… φτιαγμένη από χρυσάφι για τις παρασκευάστριες εταιρείες φυτοφαρμάκων: είναι χαρακτηριστικό ότι μόνο το 2009 οι πωλήσεις αποκλειστικώς του imidacloprid (του πιο ευρέως χρησιμοποιούμενου νεονικοτινοειδούς εντομοκτόνου παγκοσμίως) άγγιξαν τα 606 εκατ. δολάρια (περί τα 420 εκατ. ευρώ).

Αξίζουν όμως τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα τα (πολλά) λεφτά τους σε ό,τι αφορά το οικοσύστημα; Ολοένα περισσότερα επιστημονικά στοιχεία μαρτυρούν πως η απάντηση μάλλον δεν είναι θετική. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Μία από τις πρώτες επιστημονικές παρατηρήσεις που έκαναν παγκόσμια αίσθηση σχετικά με την αρνητική επίδραση αυτών των «διάσημων» φυτοφαρμάκων στην υγεία των μελισσών ήλθε από τις ΗΠΑ και συγκεκριμένα από τον δρα Τζέφρι Πέτις, επικεφαλής ερευνητή στο Εργαστήριο για την Ερευνα στις Μέλισσες του υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ. Ο δρ Πέτις, ο οποίος είναι ο κύριος ερευνητής της αμερικανικής κυβέρνησης σχετικά με τις μέλισσες, ανακάλυψε πριν από δύο έτη ότι το imidacloprid κάνει τα συγκεκριμένα έντομα πολύ πιο ευάλωτα σε μια νόσο, τη νοζεμίαση, η οποία προκαλείται από το παράσιτο nosema που πλήττει το γαστρεντερικό σύστημα.

Ο δρ Πέτις αναφέρει στο «Βήμα» ότι επικεντρώθηκε στο συγκεκριμένο φυτοφάρμακο καθώς είναι ευρέως χρησιμοποιούμενο σε πολλές και διαφορετικές καλλιέργειες. «Είδαμε στο πλαίσιο πειράματος στο εργαστήριο ότι όταν εκθέσαμε μέλισσες στο συγκεκριμένο νεονικοτινοειδές φυτοφάρμακο και στη συνέχεια τις εκθέσαμε στο nosemaεμφανίστηκε τριπλάσια αύξηση των επιπέδων του παρασίτου στον οργανισμό αυτών των εντόμων σε σύγκριση με άλλες μέλισσες που δεν είχαν εκτεθεί στο φυτοφάρμακο αλλά προσβλήθηκαν από νοζεμίαση. Το αποτέλεσμα αυτό μαρτυρεί ότι τα έντομα ήταν πιο ευάλωτα στο nosema όταν είχαν προηγουμένως εκτεθεί στο φυτοφάρμακο». Όπως έδειξε μάλιστα η εργαστηριακή μελέτη του δρος Πέτις, η οποία παραμένει αδημοσίευτη, η ευαισθησία των μελισσών στο παράσιτο παρατηρείτο ακόμη και όταν τα έντομα είχαν εκτεθεί σε δόσεις του φυτοφαρμάκου τόσο μικρές ώστε να είναι μη ανιχνεύσιμες μετά τον θάνατό τους.

Ποια θα ήταν η λύση σε αυτό το παγκόσμιο ανησυχητικό φαινόμενο του αφανισμού των μελισσών, ρωτήσαμε τον Αμερικανό ειδικό. «Είμαι αισιόδοξος ότι μπορούμε να βρούμε τρόπους ώστε να κρατήσουμε τις μέλισσες υγιείς. Πιστεύω ότι τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα παίζουν ρόλο στον θάνατο των μελισσών, ωστόσο δεν έχουμε προσδιορίσει πόσο σημαντικό ρόλο αφού το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό. Σε κάθε περίπτωση χρειαζόμαστε ισχυρούς νόμους που να προστατεύουν τις μέλισσες. Δεν είμαι σίγουρος ότι τα στοιχεία που έχουμε αυτή τη στιγμή στα χέρια μας είναι αρκετά ώστε να δικαιολογούν τη συνολική απαγόρευση των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων,ωστόσο μπορεί μελλοντικά να αποδειχθεί ότι χρειάζεται μια τέτοια καθολική απαγόρευση».

Ο δρ Πέτις δεν φαίνεται να είναι ο μόνος που έχει ανησυχητικά ευρήματα στα χέρια του. Τα αποτελέσματά του γρήγορα επιβεβαιώθηκαν από ειδικούς στο Εργαστήριο για τη Βιολογία και την Προστασία των Μελισσών του Εθνικού Ινστιτούτου Αγρονομικής Ερευνας (ΙΝRΑ) στην Αβινιόν της Γαλλίας, με επικεφαλής τον δρα Σεντρίκ Αλό. Και από τη γαλλική μελέτη προέκυψε ότι το imidacloprid κάνει τις μέλισσες πιο ευάλωτες στη νοζεμίαση. Όπως σημείωσε στο «Βήμα» ο δρ Αλό, η μελέτη αυτή που επίσης διεξήχθη στο εργαστήριο έδειξε ότι ο συνδυασμός του νεονικοτινοειδούς φυτοφαρμάκου και του παθογόνου nosema αποδυνάμωνε σε τέτοιον βαθμό τον οργανισμό των μελισσών ώστε αυτές πέθαιναν πρόωρα. «Φάνηκε να υπάρχει συνεργιστική δράση μεταξύ του imidacloprid και του παρασίτου nosema η οποία οδηγούσε σε αποδυνάμωση των μελισσών. Παρατηρήσαμε σημαντική αύξηση της θνησιμότητας,ωστόσο δεν γνωρίζουμε τον ακριβή μηχανισμό που οδηγεί σε αυτήν». Ο γάλλος ειδικός προσέθεσε ότι οι απορίες σχετικά με τον μηχανισμό που οδηγεί στην εξαφάνιση των μελισσών μοιάζουν με το προαιώνιο ερώτημα σχετικά με το αβγό και την κότα. «Δεν έχουμε καταλήξει ακόμη αν τα φυτοφάρμακα αποδυναμώνουν τον οργανισμό των εντόμων με αποτέλεσμα να γίνονται πιο ευάλωτα στο nosema ή αν το παράσιτο εξασθενεί τις μέλισσες οι οποίες πεθαί νουν ευκολότερα μετά την έκθεση στα φυτοφάρμακα».

Ο κώδωνας του κινδύνου χτυπά όμως και από την Ολλανδία και συγκεκριμένα μέσα από τα αποτελέσματα μελέτης του τοξικολόγου Χενκ Τένεκες σχετικά με τους μακροπρόθεσμους κινδύνους για την υγεία των μελισσών από τη χρήση των νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων imidacloprid και thiacloprid. Οπως σημειώνεται σε μελέτη του δρος Τένεκες που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2010 στο επιστημονικό περιοδικό «Τoxicology», «οι κίνδυνοι των νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων imidacloprid και thiacloprid για τα αρθρόποδα μπορούν να υποτιμηθούν σοβαρά. Τα αποδεκτά όρια της τάξεως των 50 ppb (μέρη ανά δισεκατομμύριο) είναι βασισμένα κυρίως στις βραχυπρόθεσμες δοκιμές. Αν πραγματοποιούσαμε μακροπρόθεσμες μελέτες,πολύ χαμηλότερες συγκεντρώσεις μπορεί να αποδειχθούν επικίνδυνες. Αυτό εξηγεί γιατί πολύ μικρές ποσότητες imidacloprid μπορούν να προκαλέσουν μείωση του πληθυσμού των μελισσών μακροπρόθεσμα».

Μια και μιλήσαμε για αποδεκτά όρια, πρέπει να σημειώσουμε ότι η μελισσοτοξικότητα των νεονικοτινοειδών ελέγχεται με βάση διεθνείς κανονισμούς προσδιορίζοντας τη δόση που σκοτώνει το 50% του δείγματος μελισσών (τεστ LD50). Ωστόσο, όπως επισημαίνει στο «Βήμα» η βιολόγος, αναπληρώτρια ερευνήτρια του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας στο Εθνικό Ιδρυμα Αγροτικής Ερευνας (ΕΘΙΑΓΕ) που εδρεύει στον Αγ. Μάμα Χαλκιδικής κυρία Φανή Χατζήνα, «οι δοκιμές αυτές αγνοούν παντελώς τις δευτερογενείς επιδράσεις από τις υποθανατηφόρες δόσεις που δεν σκοτώνουν το μελίσσι αλλά είτε προκαλούν προβλήματα μνήμης και μάθησης, με αποτέλεσμα οι μέλισσες να αποπροσανατολίζονται και να μην επιστρέφουν στην κυψέλη τους, είτε δημιουργούν προβλήματα υποθερμίας και κακής διατροφής του γόνου (των αναπτυσσόμενων μελισσών) είτε αποδυναμώνουν το αμυντικό σύστημα της μέλισσας κάνοντάς την εύκολη λεία σε οποιονδήποτε παθογόνο παράγοντα». Προβλήματα όμως παρατηρούνται και στους υποφαρυγγικούς αδένες των μελισσών (πρόκειται για τους αδένες που η μέλισσα φέρει στο κεφάλι και παράγουν τον βασιλικό πολτό), όπως δείχνουν στοιχεία έρευνας του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας του ΕΘΙΑΓΕ.

Με βάση τα ισχύοντα δεδομένα βέβαια οι παρασκευάστριες εταιρείες των φυτοφαρμάκων είναι πλήρως καλυμμένες, αφού πράγματι τα προϊόντα τους αποδεικνύονται ασφαλή. Οι υπεύθυνοι των εταιρειών υποστηρίζουν ότι οι όποιοι θάνατοι μελισσών οφείλονται σε κακή χρήση των φαρμάκων από τους γεωργούς. Είναι όμως πάντα έτσι τα πράγματα; Ακόμη και αν δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, μια απάντηση είναι σίγουρη: οι μέλισσες αποδεκατίζονται (μαζί τους και άλλα ωφέλιμα έντομα). Το χρονικό αυτού του αποδεκατισμού καταγράφεται μάλιστα όχι μόνο μέσα από επιστημονικά στοιχεία του εξωτερικού αλλά και από άλλα που φέρουν άκρως ελληνική υπογραφή. Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2010 στο επιστημονικό περιοδικό «Journal of Ιnvertebrate Ρathology», με κύριο ερευνητή τον κ. Ν.Μπακανδρίτσο από το Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Αθηνών που ανήκει στο ΕΘΙΑΓΕ, και αφορούσε αιφνίδιους θανάτους μελισσών το καλοκαίρι του 2009 στην Αρκαδία έδειξε ότι στα δείγματα μελισσών που εξετάστηκαν εντοπίστηκαν συγκεντρώσεις imidacloprid μεταξύ 14 και 39 νανογραμμαρίων ανά γραμμάριο ιστού. Στη μελέτη σημειώνεται ότι πρόκειται για την πρώτη δημοσιευμένη καταγραφή ανίχνευσης στην Ελλάδα του συγκεκριμένου νεονικοτινοειδούς φυτοφαρμάκου σε ιστούς μελισσών που παράγουν μέλι. Προστίθεται ότι η παρουσία πολλαπλών παθογόνων (ιών αλλά και του μικροσποριδίου Νosema ceranae) καθώς και φυτοφαρμάκων στον οργανισμό των μελισσών καθιστά δύσκολη τη σύνδεση των φαινομένων απώλειας πληθυσμών μελισσών που παρατηρήθηκε στην Ελλάδα με μια συγκεκριμένη αιτία. Υπογραμμίζεται όμως παράλληλα ότι φαίνεται να υπάρχει συνεργιστική δράση μεταξύ του φυτοφαρμάκου και των πολλών και διαφορετικών παθογόνων που ανιχνεύθηκαν στις μέλισσες.

Παράλληλα μελέτες ειδικών του Εργαστηρίου Φυσιολογίας Ζώων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, με επικεφαλής τον καθηγητή κ. Γ.Θεοφιλίδη, έδειξαν ότι μικρές δόσεις νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων όπως το imidacloprid αλλά και διάφορων πυρεθροειδών φυτοφαρμάκων προκαλούν βλάβες σε εσωτερικά συστήματα των μελισσών όπως το κυκλοφορικό. Η καρδιά της μέλισσας εμφανίζει πρόβλημα στη λειτουργία της, ωστόσο το έντομο συνεχίζει να βρίσκεται στη ζωή χωρίς να είναι παραγωγικό. Μοιάζει με έναν καρδιοπαθή που του ζητούν να τρέξει μαραθώνιο… Διότι η συλλογή τροφής από τη μέλισσα αποτελεί μαραθώνιο καθώς πρέπει να γίνεται πολλές φορές υπό αντίξοες καιρικές συνθήκες. Προβλήματα εμφανίστηκαν από μελέτες του κ. Θεοφιλίδη και στον αναπνευστικό ρυθμό μελισσών που ταΐστηκαν στο εργαστήριο με απειροελάχιστες ποσότητες imidacloprid.

Την εν δυνάμει θανατηφόρα σχέση μεταξύ νεονικοτινοειδών και μελισσών μαρτυρούν συγχρόνως αδημοσίευτα ακόμη ευρήματα που ανήκουν στους ειδικούς του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας του ΕΘΙΑΓΕ στη Χαλκιδική. Οπως αποκαλύπτει η κυρία Χατζήνα στο «Βήμα», τα πρώτα αυτά αποτελέσματα δείχνουν ότι μέλισσες οι οποίες ετράφησαν με συγκεκριμένες υποθανατηφόρες δόσεις imidacloprid (δόσεις ακόμη και της τάξεως των μόλις 2 ppb) εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά νοζεμίασης. «Η πρώτη τέτοια παρατήρηση είχε γίνει στο πλαίσιο μικρού πειράματος πέρυσι και τα νέα ευρήματά μας εφέτος την επιβεβαιώνουν. Ολοκληρώνουμε τη σχετική μελέτη τα αποτελέσματα της οποίας θα αποσταλούν στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων».

Ας δούμε την γκρίζα ελληνική εικόνα σε ό,τι αφορά τη χρήση νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων.

Στη χώρα μας λοιπόν τα συγκεκριμένα φυτοφάρμακα χρησιμοποιούνται ως διάλυμα για ψεκασμό σε εσπεριδοειδή και πυρηνόκαρπα (ροδάκινα, κεράσια, βερίκοκα κτλ.) αλλά και στα φοινικοειδή. Χρησιμοποιούνται επίσης ως επικάλυμμα σπόρων στο βαμβάκι, ενώ, όπως επισημαίνει η κυρία Χατζήνα, το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης συζητεί τη χορήγηση έγκρισης και για χρήση σε σπόρους καλαμποκιού, ηλίανθου και ελαιοκράμβης.

Σημειώνεται πως σε ό,τι αφορά την καλλιέργεια βαμβακιού, σύμφωνα με τους γνωρίζοντες, οι επενδεδυμένοι με νεονικοτινοειδή σπόροι φθάνουν ως και το 90% επί του συνόλου των σπόρων που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Βαμβακοκαλλιέργειες υπάρχουν κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα (τα ηνία κρατά ο Νομός Πέλλας) αλλά και στην Κεντρική Ελλάδα. Μάλιστα, σύμφωνα με την κυρία Χατζήνα, στον Νομό Πέλλας άρχισαν τα τελευταία περίπου έξι χρόνια να εμφανίζονται και τα περισσότερα προβλήματα στις μέλισσες. «Οι μελισσοκόμοι μετέφεραν τα μελίσσια τους στα βαμβάκια ώστε να έχουν παραγωγή βαμβακόμελου- το βαμβακόμελο θεωρείται ένα πολύ καλό σε ποιότητα μέλι. Πίστευαν λοιπόν ότι θα έχουν καλή παραγωγή. Ωστόσο χρόνο με τον χρόνο έβλεπαν ότι τα μελίσσια τους αποδυναμώνονταν, χάνονταν μεγαλύτεροι πληθυσμοί μελισσών από το φυσιολογικό. Έτσι άρχισε η αναζήτηση της αιτίας του φαινομένου».

Ενόσω τα ακριβή αίτια αυτού του αποδεκατισμού αναζητούνται, οι αριθμοί είναι αδυσώπητοι. Όπως αναφέρει η κυρία Καρατάσου, από το 2003 και μετά χάνουμε περίπου 3.000 τόνους βαμβακόμελου ετησίως. Συγχρόνως όσοι μελισσοκόμοι έβαλαν τα μελίσσια τους κοντά σε βαμβακοκαλλιέργειες έχασαν το 50%-80% του πληθυσμού των μελισσών τους.

Την ίδια στιγμή το παράσιτο nosema εξαφανίζει τις μέλισσες. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Νομού Χανίων, όπου τα τελευταία δύο χρόνια καταγράφονται μεγάλες απώλειες μελισσιών που αποδίδονται στο μικροσπορίδιο Νosema ceranae. Η υπόλοιπη Κρήτη όμως δεν εμφανίζει ιδιαίτερο πρόβλημα. «Είναι τυχαίο ότι στον Νομό Χανίων καλλιεργούνται πολλά εσπεριδοειδή τα οποία ψεκάζονται με νεονικοτινοειδή;» ρωτάει η κυρία Καρατάσου.

Οι εκτιμήσεις είναι ότι την τελευταία τριετία, κατά την οποία εμφανίζονται έντονες ζημιές στα μελίσσια και ο μελισσοκομικός κόσμος δηλώνει πιο συστηματικά αυτές τις ζημιές στον Οργανισμό Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ), έχουν χαθεί περί τις 200.000 μελίσσια εξαιτίας νοζεμίασης, επί συνόλου περίπου 1.200.000 μελισσιών. Αυτά τα στοιχεία αφορούν μάλιστα τους καταγεγραμμένους πληθυσμούς, καθώς δεν περιλαμβάνουν τις ζημιές που υφίστανται τα μελίσσια των ερασιτεχνών μελισσοκόμων. Σας εί παμε, οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους.

Θα περίμενε κάποιος ότι η καταστροφή αυτή ενός κλάδου που είναι από τους «στυλοβάτες» της οικονομίας μας- η Ελλάδα αποτελεί την πρώτη μελισσοκομική χώρα στην Ευρώπη με 2,2 μελίσσια ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ενώ κατέχει την τέταρτη θέση στην ΕΕ στην παραγωγή μελιού με περισσότερους από 17.000 τόνους ετησίως, με πρώτη την Ισπανία και ακολούθως τη Γερμανία και τη Γαλλία- θα είχε οδηγήσει ήδη σε έντονη δράση σε κεντρικό επίπεδο. Και όμως, τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση με οδηγία που εξεδόθη στις 12.3.2010 (2010/21/ΕΕ) ζήτησε από τα κράτη-μέλη της να θεσπίσουν ως τις 31 Οκτωβρίου 2010 νομοθετικά μέτρα για την προστασία των μελισσών από τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται ως επικάλυμμα σπόρων. Στην οδηγία γινόταν λόγος βέβαια για «ατυχήματα» σε ό,τι αφορά τους θανάτους μελισσών, ωστόσο αναγνωρίζονταν οι κίνδυνοι για τις μέλισσες από τη χρήση των τεσσάρων πιο διαδεδομένων νεονικοτινοειδών φαρμάκων (chlothianidin, thiamethoxam, fipronil, imidacloprid). Το ελληνικό αρμόδιο υπουργείο δεν έλαβε κάποιο συγκεκριμένο μέτρο ως εκείνη την ημερομηνία, αλλά ανέφερε ότι ξεκινά ελέγχους σχετικά με την επίδραση των νεονικοτινοειδών.

Σε ό,τι αφορά τη νοζεμίαση, σύμφωνα με τον κ. Καραμήτρο, δεν μπορούμε να πούμε αυτή τη στιγμή αν αποτελεί απόρροια της αποδυνάμωσης του οργανισμού των μελισσών λόγω της έκθεσής τους στα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα. «Σίγουρα ένας αποδυναμωμένος οργανισμός είναι πιο ευάλωτος σε οποιουδήποτε είδους εχθρό, όπως είναι το παράσιτο nosema που πλήττει τις μέλισσες. Όλα αυτά όμως μένει να αποδειχθούν από μεγάλες μελέτες».

Από την πλευρά του ο αντιπρόεδρος της ΟΜΣΕ κ. Β. Ντούρας τονίζει ότι η στάση που τηρεί το υπουργείο καταστρέφει τους μελισσοκόμους. «Στην Ελλάδα δεν έγινε τίποτε ως τα τέλη Οκτωβρίου του 2010 και τώρα το υπουργείο αναφέρει ότι θα διεξαγάγει έρευνες για να δει την πιθανή σύνδεση μεταξύ των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων και του θανάτου των μελισσών. Στο μεσοδιάστημα όμως οι μελισσοκόμοι καταστρέφονται».

Υπογραμμίζεται ότι σε τελευταία επιστολή της ΟΜΣΕ προς το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων με ημερομηνία 14.2.2011 οι υπεύθυνοι της Ομοσπονδίας κάνουν λόγο για πιθανή προσφυγή στη Δικαιοσύνη αν δεν υπάρξει δράση στο ζήτημα των νεονικοτινοειδών. Οπως συγκεκριμένα αναφέρεται στην επιστολή, «οι έρευνες που πολλοί από εσάς σκέφτονται και σχεδιάζουν είναι καταστροφικές για τον τόπο και ωφέλιμες για τις εταιρείες. Αν συνεχίσετε έτσι,θα μας οδηγήσετε στη σκέψη να λύσουμε το πρόβλημα μέσω της Δικαιοσύνης (ελληνικής ή ευρωπαϊκής)». Η επιστολή καταλήγει: «Η αντίθεσή μας με τις εταιρείες θα επιλυθεί αργά ή γρήγορα, είτε με την απαγόρευση των νεονικοτινοειδών είτε με την εξαφάνιση των μελισσών (και όχι μόνο!) από το πρόσωπο της Γης. Εσείς τελικά τι υπηρετείτε;».

Κωλυσιεργία καταλογίζει στο υπουργείο και η κυρία Χατζήνα. «Όταν ήδη έχουν υπάρξει διαμαρτυρίες και επιστολές τόσο από το ΕΘΙΑΓΕ όσο και από την ΟΜΣΕ, αλλά και από τον Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό Πέλλας, η πιο λογική κίνηση θα ήταν έστω ένας προσωρινός περιορισμός της χρήσης των ουσιών αυτών ώσπου να ληφθούν οριστικές αποφάσεις. Το υπουργείο όμως αποφάσισε να προχωρήσει σε ένα πρόγραμμα παρακολούθησης». Και όχι μόνο αυτό. Η ειδικός από το ΕΘΙΑΓΕ υπογραμμίζει ότι η μέθοδος παρακολούθησης είναι λανθασμένη: «Η λογική του υπουργείου είναι να γίνουν επιτόπιοι έλεγχοι όταν θα δηλωθεί από τον μελισσοκόμο ότι υπάρχουν ζημιές. Ωστόσο για να δηλώσει ο μελισσοκόμος ότι υπάρχουν ζημιές, αυτό θα σημαίνει ότι έχει γίνει κακή χρήση του φαρμάκου, με αποτέλεσμα να λαμβάνονται θανατηφόρες δόσεις από τη μέλισσα. Το κύριο πρόβλημα δεν είναι οι θανατηφόρες αλλά οι υποθανατηφόρες δόσεις, οι οποίες δεν σκοτώνουν το μελίσσι άμεσα αλλά εξασθενούν τις μέλισσες».

Η κυρία Χατζήνα αναφέρει ότι σε κάθε περίπτωση η κίνηση για μελέτες από το υπουργείο- έστω και τώρα- είναι σωστή, φθάνει να γίνει με τον κατάλληλο τρόπο. «Πρέπει να αναφέρουμε ότι το υπουργείο ήλθε σε επαφή με τα ερευνητικά κέντρα της χώρας ζητώντας τους προτάσεις για τις μετρήσεις τις οποίες θα κάνει. Ελπίζουμε με βάση τις παρατηρήσεις μας να γίνουν τροποποιήσεις στον τρόπο των μετρήσεων». Και εμείς ελπίζουμε να γίνουν το ταχύτερο δυνατόν οι απαιτούμενες κινήσεις ώστε να μη φθάσουν κάποτε τα μικρά παιδιά να τραγουδούν «δεν περνά, δεν περνά η μέλισσα». Διότι αν κάτι τέτοιο συμβεί, τα… παρατράγουδα και για τη δική μας ζωή θα είναι πολλά.

Το παράσιτο nosema απαντάται σε δύο μορφές: το Νosema apis και το Νosema ceranae.Το τελευταίο διάστημα μάλιστα το Νosema ceranae,το οποίο θεωρείται πιο θανατηφόρο, αποτελεί τον κύριο εχθρό των μελισσών.Το nosema καταστρέφει το έντερο του εντόμου, με αποτέλεσμα να προκαλούνται πληγές. Έτσι η μέλισσα δεν μπορεί να τραφεί σωστά, εμφανίζει διάρροιες, εξασθενεί και πεθαίνει. Οι πληγές μάλιστα στο σώμα της μέλισσας αποτελούν «πύλες» από τις οποίες εισέρχονται πιο εύκολα παθογόνα, όπως ιοί, στον οργανισμό της. Έτσι αυτά τα παθογόνα αποτελούν πολλές φορές την τελική αφορμή κατάρρευσης του μελισσιού.Στην Ελλάδα το nosema απαντάται πιο εύκολα στη Βόρεια και στην Κεντρική Ελλάδα και λιγότερο στις ξηροθερμικές περιοχές, όπως τα νησιά του Αιγαίου. Και αυτό διότι η υγρασία ευνοεί τον πολλαπλασιασμό του παρασίτου. Υπέρ του λειτουργεί επίσης η κακή υγιεινή του μελισσιού.

Όλα τα στοιχεία προκαλούν ερωτήματα σχετικά με την ασφάλεια του μελιού που καταναλώνουμε.

Ωστόσο η κτηνίατρος της Ομοσπονδίας Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδος (ΟΜΣΕ) κυρία Κατερίνα Καρατάσου είναι καθησυχαστική. Όπως λέει, για να είναι ανιχνεύσιμες ποσότητες των φυτοφαρμάκων στο μέλι, θα πρέπει να αφορούν την κλίμακα των μικρογραμμαρίων ανά γραμμάριο μελιού.

«Σε ό,τι αφορά τις μέλισσες μιλούμε για ποσότητες της τάξεως των ppb- δηλαδή μερών ανά δισεκατομμυριοστό-,που είναι πολύ μικρές για να έχουν επίδραση στον άνθρωπο». Η κυρία Καρατάσου τονίζει επίσης ότι ο κύριος όγκος του ελληνικού μελιού προέρχεται πλέον από μη καλλιεργημένες περιοχές, όπως όσες έχουν πεύκα ή θυμάρι, με αποτέλεσμα να είναι κατά το δυνατόν απαλλαγμένες από νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα. Η ειδικός υπογραμμίζει πάντως πως σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη υγεία θα ήταν προτιμότερο να στρέψουμε το βλέμμα μας σε καρπούς όπως αυτοί των οπωροφόρων τα οποία ψεκάζονται άμεσα με νεονικοτινοειδή φάρμακα. «Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι τα νεονικοτινοειδή στοχεύουν τον νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου ακετυλχολίνη, ο οποίος μεταδίδει μηνύματα μεταξύ των νευρικών κυττάρων.

Αυτόν τον νευροδιαβιβαστή διαθέτουν τόσο οι μέλισσες όσο και ο άνθρωπος. Ίσως λοιπόν θα έπρεπε να δούμε την επίδραση αυτών των φυτοφαρμάκων και στο ανθρώπινο νευρικό σύστημα»καταλήγει η κυρία Καρατάσου.

* Στη Γαλλία ίσχυσε από το 1999 προσωρινή απαγόρευση στη χρήση του imidacloprid στην επένδυση σπόρων ηλίανθου, ενώ από το 2004 η απαγόρευση αφορά και επένδυση σπόρων καλαμποκιού και ελαιοκράμβης. Το πρόβλημα ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1994, λίγες ημέρες μετά την άνθιση των ηλίανθων. Εκείνη την εποχή χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το ολοκαίνουργιο τότε εντομοκτόνο imidacloprid στις καλλιέργειες ηλίανθου .Ως το 1997 το imidacloprid χρησιμοποιούνταν στις μισές καλλιέργειες ηλίανθου της χώρας. Το 1999 η παραγωγή μελιού στη Γαλλία έπεσε σε 50.000 τόνους από 110.000 τόνους το 1996. Παράλληλα η Εθνική Ομοσπονδία Μελισσοκόμων ανέφερε ότι το ένα τρίτο των αποικιών μελισσών της χώρας είχε εξαφανιστεί. Ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες και πορείες των μελισσοκόμων η κυβέρνηση αποφάσισε την απαγόρευση του imidacloprid στις καλλιέργειες ηλίανθου. Ως το 2007 οι θάνατοι μελισσών μειώθηκαν σημαντικά (έπεσαν σε ποσοστό μικρότερο του 10%).

* Στη Γερμανία εμφανίστηκε σοβαρό πρόβλημα απωλειών μελισσών τον Μάιο του 2008. Μελισσοκόμοι στην περιοχή Βάδης- Βιρτεμβέργης έχασαν τα δύο τρίτα των μελισσιών τους, μια απώλεια που συνδέθηκε με τη χρήση του νεονικοτινοειδούς φυτοφαρμάκου clothianidin στην περιοχή. Εξετάσεις σε νεκρές μέλισσες έδειξαν ότι το 99% εμφάνιζε συσσωρευμένες ποσότητες clothianidin στον οργανισμό του. Τελικώς αποφασίστηκε απαγόρευση της χρήσης όλων των νεονικοτινοειδών ως επένδυση σπόρων και ξεκίνησε πρόγραμμα καταγραφής και παρακολούθησης των επιπτώσεών τους στην υγεία των μελισσών.

* Στην Ιταλία τον Αύγουστο του 2008 απαγορεύθηκε η χρήση νεονικοτινοειδών στην επένδυση σπόρων ελαιοκράμβης, καλαμποκιού και ηλίανθου. Μετά την απαγόρευση αποκαταστάθηκαν οι πληθυσμοί των μελισσών,με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να διατηρήσει το μέτρο.

* Στη Σλοβενία απαγορεύτηκε επίσης η χρήση νεονικοτινοειδών ως επένδυση σπόρου στο καλαμπόκι και στην ελαιοκράμβη.

* Στη Βρετανία στα τέλη Μαρτίου ο επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος του υπουργείου Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων (Defra),καθηγητής Ρόμπερτ Γουότσον, ζήτησε ανασκόπηση των υπαρχόντων στοιχείων σχετικά με την ασφάλεια των νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων σε ό,τι αφορά την υγεία των μελισσών.Και αυτό διότι στη χώρα τα τελευταία χρόνια οι μελισσοκόμοι αναφέρουν ότι μία στις τρεις αποικίες μελισσών χάνεται,με αποτέλεσμα πολλοί ειδικοί να μιλούν για πιθανή εξαφάνιση των μελισσών στη Βρετανία μέσα σε δέκα χρόνια.

* Στις ΗΠΑ έχουν ήδη ληφθεί κάποια μέτρα για την προστασία των μελισσών από τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα.Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι αγρότες δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τέτοιου είδους φυτοφάρμακα όταν τα φυτά των καλλιεργειών βρίσκονται σε φάση άνθισης, οπότε και θα γίνει επικονίαση από τις μέλισσες.(Αυτό το μέτρο εγείρει βέβαια ερωτηματικά,αφού το φυτοφάρμακο περιέχεται στο σύνολο του φυτού διά βίου…)

πηγή: Το Βήμα Science

Για την κοινωνία ο κηφήνας έχει μείνει ως ένας υποτιμητικός χαρακτηρισμός που προσδίδεται στους τεμπέληδες. Θυμάμαι μάλιστα έναν θείο μου (δεν θα πω το όνομά του 🙂 ) που αποκαλούσε τα παιδιά του κηφήνες. Ο χαρακτηρισμός αυτός προσδίδεται ενίοτε και στους γυναικάδες. Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι θεωρούν τον κηφήνα άχρηστο, καθώς δεν συλλέγει μέλι, δεν συμμετέχει σε άλλες εργασίες, ενώ τρώει απ’ το μέλι. Γι αυτό το λόγο άλλωστε δίνουν στα μελίσσια φύλλα κηρήθρας με προσχεδιασμένα εργατικά κελιά επάνω, ώστε να αποτρέψουν τις μέλισσες (όσο γίνεται) απ’ το να χτίσουν κηφηνοκελιά, τα οποία είναι ελαφρώς μεγαλύτερα και κατά συνέπεια απ’ το να παράγουν πολλούς κηφήνες.

Τα μάτια του κηφήνα είναι πολύ μεγαλύτερα απ’ των υπόλοιπων μελισσών ώστε να ανιχνεύουν τη βασίλισσα από μακριά κατά το πέταγμα τους προς τη γονιμοποίηση.

Σ’ αυτό το άρθρο θα προσπαθήσω να αποκαταστήσω την τιμή του παρεξηγημένου κηφήνα. Θα προσπαθήσω τουλάχιστον… Οι κηφήνες είναι πολύ ιδιαίτερα όντα. Δεν μπορούν να συλλέξουν μέλι γιατί δεν διαθέτουν προβοσκίδα αλλά ούτε και τα εργαλεία στα πόδια για τη μεταφορά της γύρης. Δεν διαθέτουν ούτε κεντρί! Ναι, δεν μπορούν να τσιμπήσουν. Είναι εντελώς άκακοι (παχουλούς και χαζούλιακες τους χαρακτήριζε ο δάσκαλός μου), σε αντίθεση με τις εργάτριες που μπορούν να στη “βαρέσουν” μόνο και μόνο επειδή έχει συννεφιά και τις εκνευρίζει. Μπορείτε να δώσετε έναν κηφήνα σε ένα παιδάκι για να παίξει, όπως ακριβώς και με ένα τζιτζίκι. Είναι πράγματι αγαθοί.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία για τον κηφήνα είναι ότι γεννιέται από αγονιμοποίητο ωάριο. Αν αρχίσετε να το επεξεργάζεστε αυτό στο μυαλό σας θα καταλήξετε στο επίσης εντυπωσιακό συμπέρασμα ότι δεν έχει πατέρα αλλά έχει παππού! Ο κόσμος των εντόμων είναι πολύ διαφορετικός από τον δικό μας. Η βασίλισσα ανάλογα με το είδος των κελιών που βρίσκει γεννάει εργάτριες ή κηφήνες. Κηφήνας όμως μπορεί να γεννηθεί και από εργάτρια! Παρότι οι εργάτριες έχουν ουσιαστικά κατεστραμμένες ωοθήκες και δεν μπορούν να γονιμοποιηθούν, μπορούν να γεννήσουν κηφήνα καθώς αυτός δημιουργείται από αγονιμοποίητο ωάριο. Συμβαίνει σπάνια και κυρίως στις περιπτώσεις αρρενοτοκίας ενός μελισσιού, δηλαδή όταν αυτό μείνει για καιρό χωρίς βασίλισσα, δεν υπάρχει γόνος (άρα και συνέχεια στο είδος) και οι εργάτριες πάνω στον πανικό τους αρχίζουν να γεννάνε· αλλά μόνο κηφήνες. Είναι μία κατάσταση στην οποία αν δεν επέμβει ο μελισσοκόμος θεωρείται μη αναστρέψιμη.

Επάνω εργατικός γόνος και κάτω κηφηνοκελιά τα οποία όπως φαίνεται είναι λίγο μεγαλύτερα.

Ένα ακόμα εντυπωσιακό στοιχείο σχετικά με τον κηφήνα είναι ότι κατά την σεξουαλική πράξη, η οποία συμβαίνει στον αέρα και όχι μέσα στην κυψέλη, τα αναπαραγωγικά του όργανα εκρήγνυται μέσα στη βασίλισσα, με αποτέλεσμα, ο κηφήνας, να πέσει στο έδαφος και λίγο μετά να πεθάνει. Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα που η βασίλισσα δεν μπορεί να απαλλαγεί από τα γεννητικά όργανα του κηφήνα που έχουν μείνει μέσα της και επιστρέφει στην κυψέλη για να δεχτεί την βοήθεια των εργατριών, οι οποίες θα τα απομακρύνουν, πριν συνεχίσει το γαμήλιο ταξίδι της. Ένα φαντασμαγορικό ακροβατικό σόου με θανατηφόρο τέλος…

Ο κηφήνας χρειάζεται 24 ημέρες για να εκκολαφτεί, τις περισσότερες από κάθε άλλο μέλος της κυψέλης. Αφού γεννηθεί αρχίζει και περιφέρεται μέσα στην κυψέλη για λίγες ημέρες μέχρι να ξεκινήσει την πρώτη του δοκιμαστική πτήση. Ενώ από μια ηλικία και μετά μπορεί να τραφεί μόνος του, προτιμά να τον ταΐζουν οι εργάτριες… Ωραία λοιπόν έχω θέσει ως τώρα όλα όσα έχουν κάνει τον κηφήνα συνώνυμο της τεμπελιάς και έχουν μετατρέψει το όνομά του σε προσβλητικό χαρακτηρισμό. Γιατί όμως δεν είναι έτσι;

Τα αναπαραγωγικά όργανα του κηφήνα. Η καφέ ουσία στην άκρη είναι το σπέρμα του.

Ας δούμε καταρχάς αν ο κηφήνας είναι όντως τόσο άχρηστος όσο θεωρούμε και ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του είναι η γονιμοποίηση της βασίλισσας. Το γεγονός ότι ο κηφήνας γίνεται δεκτός σε όλες τις κυψέλες και δεν εκδιώκεται από τις φρουρούς, σε αντίθεση με τις εργάτριες και τις βασίλισσες ξένων μελισσιών, μάλλον θα έπρεπε να μας έχει προβληματίσει.

Οι κηφήνες συμβάλουν στην διατήρηση της θερμοκρασίας της κυψέλης και μάλιστα καλύτερα απ’ τις εργάτριες μιας και έχουν μεγαλύτερο όγκο-φτερά. Σύμφωνα με τον Pierre Jean-Prost συμμετέχουν στην τροφάλλαξη, άρα στην μετατροπή νέκταρος σε μέλι, αν και σύμφωνα με κάποιες νεότερες θεωρίες σε πολύ μικρότερο βαθμό απ’ ότι πιστεύαμε. Ακόμα και έτσι όμως, διακόπτοντας ουσιαστικά την μεταφορά της φερομόνης, αναγκάζουν παραμάνες εργάτριες να μετατραπούν σε συλλέκτριες αυξάνοντας τη συλλογή νέκταρος και αντισταθμίζοντας κατά πολύ την ποσότητα που καταναλώνουν οι ίδιοι.

Είναι όμως αυτές οι εργασίες αρκετές ώστε να αποκαταστήσουν την τιμή του κηφήνα;

Βασικά βλέπουμε τα πράγματα από λανθασμένη οπτική γωνία. Ο σκοπός του μελισσιού δεν είναι να συλλέξει μέλι! Αυτός είναι ο σκοπός του μελισσοκόμου. Ο σκοπός του μελισσιού είναι η συνέχεια. Η διαιώνιση του είδους. Το μέλι είναι ένα αναγκαίο μέσο για να επιτευχθεί η διαιώνιση, δεν είναι όμως ο σκοπός. Απ’ την άλλη αντιμετωπίζουμε το μελίσσι σαν μία κοινωνία μελισσών. Άρα και τα μέλη της ως άτομα. Το έχω κάνει και εγώ από αυτό εδώ το blog. Το ξέρω είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αυτή η προσέγγιση γιατί οι μέλισσες είναι πολύ μακριά απ’ τον κόσμο των θηλαστικών που έχουμε συνηθίσει και κατανοούμε εύκολα. Μας θυμίζει κάποιου είδους sci-fi κοινωνία που μας γοητεύει, όμως η πραγματικότητα απέχει πολύ από αυτό. Το μελίσσι ΔΕΝ είναι κοινωνία, είναι ΑΤΟΜΟ! Είναι ένας υπεροργανισμός και οι μέλισσες είναι τα κύτταρα του. Καμία κοινωνία δεν λειτουργεί όπως το μελίσσι.

Μέλισσες θα σας επιτεθούν, θυσιάζοντας τον εαυτό τους, για να προστατέψουν την κυψέλη τους, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση μεταξύ τους ή κάποια εντολή μιας ελίτ. Απλά επειδή έτσι κρίνουν ότι πρέπει για το καλό του συνόλου. Θα αλλάξουν εργασία επειδή έτσι επιβάλουν οι συνθήκες. Κατά βούληση. Δεν λειτουργούν οι κοινωνίες με αυτά τα αντανακλαστικά. Έτσι λειτουργεί μόνο το σώμα μας. Όταν ένα ιός μας προσβάλει, μια ομάδα από αντισώματα θα αναλάβει να τον καταπολεμήσει, επειδή έτσι επιτάσσουν οι συνθήκες. Αν για παράδειγμα σταματήσετε να τρώτε, ο οργανισμός σας θα πρέπει άμεσα να βρει αλλού το καύσιμο ώστε να διατηρήσει την ενέργειά του και έτσι αρχίζει να σπάζει τη πρωτεΐνη από τους μυϊκούς ιστούς. Χωρίς κάποιος ή κάποια ομάδα να αποφασίσει τι πρέπει να γίνει και από ποια μέλη. Απλά επειδή έτσι δεν θα τεθεί σε κίνδυνο η επιβίωση του (υπερ)οργανισμού.

Κηφήνας και βασίλισσα κατά την σύζευξη τους στον αέρα.

Οι κηφήνες λοιπόν είναι τα αναπαραγωγικά όργανα αυτού του οργανισμού. Σκεφτείτε επίσης το εξής συσχετισμό. Τι παραπάνω κάνει μια βασίλισσα; Δεν χτίζει, δεν συλλέγει μέλι, ούτε γύρη, δεν φροντίζει το γόνο, ούτε καν τρώει αν δεν την ταΐσουν. Μόνο γεννάει. Τριγυρίζει στην κυψέλη αφήνοντας αυγά και τίποτα άλλο. Θεωρείται όμως το πιο σημαντικό μέλος της αποικίας και όχι άδικα γιατί είναι και η μόνη που εκτελεί την συγκεκριμένη εργασία. Άρα πολύτιμη.

Για έναν μελισσοκόμο ο κηφήνας είναι άχρηστος ή έστω ότι δεν είναι βλαβερός. Για έναν βασιλοτρόφο όμως είναι η ουσία της δουλειάς του. Είπαμε ότι ο κηφήνας προκύπτει παρθενογεννητικά και μεταφέρει μόνο το γονιδίωμα της μητέρας του. Έτσι είναι σημαντικότατος παράγοντας στην παραγωγή βασιλισσών. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου, ορίζονται απομακρυσμένα μέρη, όπως μικρά ακατοίκητα νησιά ή απομονωμένες πλαγιές βουνών στα ορεινά, ως τόποι σύζευξης βασιλισσών. Για τους σύγχρονους μελισσοκόμους η παραγωγή βασιλισσών είναι καθοριστικής σημασίας. Σε τέτοιες περιοχές όπου μπορεί να ελεγχθούν οι πληθυσμοί και το είδος των εντόμων, μπορεί να επιτευχθεί σύζευξη κηφήνων και βασιλισσών της ίδιας φυλής.

Όπως και στην κτηνοτροφία, έτσι και στη μελισσοκομία τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρήθηκε μια ανταλλαγή φυλών, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν ιθαγενείς φυλές και να δημιουργηθούν υβρίδια, τα οποία όπως αποδείχτηκε αργότερα παρουσίασαν μεγαλύτερες ευαισθησίες σε ασθένειες και μικρότερη προσαρμοστικότητα. Είναι γνωστό και πλέον αποδεκτό ότι η καλύτερη φυλή είναι πάντοτε η ντόπια φυλή και με βάση αυτό ο ρόλος των κηφήνων είναι καθοριστικής σημασίας. Μπορούμε να επιλέξουμε μια βασίλισσα ντόπιας φυλής, αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε από τι είδους κηφήνες θα γονιμοποιηθεί, δεδομένου ότι θα συζευχθεί με 10-12 από αυτούς έξω από την κυψέλη.

Αφεσμός μελισσών. Μέρος του πληθυσμού ενός μελισσιού, μαζί με την βασίλισσα εγκαταλείπει την κυψέλη οδεύοντας προς τη δημιουργία μιας καινούργιας αποικίας.

Για το ίδιο το μελίσσι ο κηφήνας είναι εξίσου σημαντικός. Οι κηφήνες αναθρέφονται την άνοιξη με σκοπό, όταν θα σμηνουργήσει το μελίσσι (φυσικός τρόπος πολλαπλασιασμού του μελισσιού, άρα και διαιώνισης του είδους που λέγαμε παραπάνω), να γονιμοποιήσει τη νέα βασίλισσα. Μην ξεχνάτε πως η φυσική πορεία ενός μελισσιού μέσα στο χρόνο είναι αυτή. Όχι να συλλέξει τόνους μέλι που θα μας αποφέρουν μεγάλο εισόδημα, αλλά να σμηνουργήσει. Όλο αυτό το διάστημα μέχρι το φθινόπωρο οι κηφήνες θα τριγυρίζουν μέσα στην κυψέλη. Κάπου εκεί όταν θα πλησιάζει ο χειμώνας και οι διαθέσιμες τροφές θα αρχίσουν να μειώνονται θα απομακρυνθούν από τη φρουρά της εισόδου και θα αφεθούν να πεθάνουν από την πείνα και το κρύο. Σκληρό, αλλά για το μελίσσι είπαμε προέχει η συνέχεια και την περίοδο του χειμώνα λόγω του κρύου οι μέλισσες δεν πετούν, άρα και οι κηφήνες δεν γονιμοποιούν, οπότε για εκείνη την περίοδο είναι πράγματι περιττοί. Θα ανατραφούν νέοι την άνοιξη. Κάτι αντίστοιχο δεν κάνει το μελίσσι άλλωστε και σε μια βασίλισσα που δεν γεννάει ικανοποιητικά; Την θανατώνει και την αντικαθιστά με συνοπτικές διαδικασίες.

Ο κηφήνας λοιπόν όχι μόνο άχρηστος δεν είναι, αλλά αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα για την ποιοτική παραγωγή βασιλισσών, ενώ έχει καθοριστική συμμετοχή στον βασικό σκοπό του μελισσιού που είναι η συνέχεια. Το μελίσσι είναι σαν ένα φυτό. Οι εργάτριες είναι οι ρίζες του, τα φύλλα του, ο κορμός του. Η βασίλισσα είναι ο ύπερος και ο κηφήνας οι στήμονες του άνθους.

Στράτος Σαραντουλάκης
Μελισσοκόμος

Οι μέλισσες φρουροί εξασφαλίζουν την υπεράσπιση του σμήνους. Θα τις συναντήσουμε συνήθως στην είσοδο της κυψέλης εποπτεύοντας τις κινήσεις των άλλων μελισσών. Η μέση ηλικία τους κυμαίνεται μεταξύ 12 και 25 ημερών. Καθώς πλησιάζει ένας πιθανός κίνδυνος οι φρουροί εξέρχονται από την είσοδο εμποδίζοντας τον εχθρό να εισέλθει. Επίσης εκκρίνουν φερομόνες συναγερμού και επιθετικότητας διεγείροντας έτσι τις υπόλοιπες μέλισσες στρατιώτες που βρίσκονται στο εσωτερικό της κυψέλης.

Το καλοκαίρι με τις ζέστες, όπως και όλα τα υπόλοιπα όντα, έτσι και οι μέλισσες έχουν ανάγκη για νερό. Συνήθως ταξιδεύουν πολύ μεγάλες αποστάσεις για να βρουν νερό, με αποτέλεσμα να χάνονται αλλά και να πεθαίνουν στους αγρούς από την κούραση και τη ζέστη. Οι μέλισσες που ζουν σε κοινωνικές ομάδες δεν χρειάζονται το νερό μόνο για να ξεδιψάσουν, αλλά το μεταφέρουν στις κυψέλες τους για να τις δροσίσουν με μια διαδικασία που θυμίζει… κλιματιστικό!

Οι άγριες μέλισσες, πολλές απ’ τις οποίες ζουν μοναχικά, δεν έχουν το μελισσοκόμο να τις φροντίζει και έτσι η ζωή τους είναι πιο δύσκολη. Μπορούμε να τις βοηθήσουμε τοποθετώντας μια ποτίστρα στον κήπο μας ή το μπαλκόνι μας, βάζοντας μερικές πετρούλες μέσα ώστε να μην πνίγονται. Δεν στοιχίζει τίποτα και η βοήθεια που προσφέρει είναι πολύ σημαντική. Οι μέλισσες αφού ξεδιψάσουν θα συνεχίσουν το έργο της επικονίασης απ’ το οποίο η διατροφή μας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό. Μην τις ξεχνάτε.