(Για να διαβάσετε τα προηγούμενα μέρη πατήστε εδώ: Α’ Μέρος , Β’ Μέρος, Γ’ Μέρος, Δ’ Μέρος)

Ο Henry David Thoreau παραπονέθηκε σε μια από τις καταχωρήσεις του ημερολογίου του το 1838 για τη δυσκολία που έχουν οι ανθρώπινες ομάδες να πετύχουν μια συλλογική ευφυΐα: «Η μάζα ποτέ δεν φτάνει στο επίπεδο του καλύτερου μέλους της, αλλά αντίθετα υποβαθμίζεται στο επίπεδο του χειρότερου». Ομοίως, ο Friedrich Nietzsche έγραψε στο Πέρα από το Καλό και το Κακό: «Η τρέλα είναι η εξαίρεση στα άτομα αλλά ο κανόνας στις ομάδες».

Αν και είναι αλήθεια ότι οι ομάδες μπορούν να πάρουν κακές αποφάσεις, είναι επίσης γεγονός ότι μπορούν να πάρουν και καλές αποφάσεις. Ποιες είναι οι συνθήκες που επιτρέπουν στις ομάδες να λειτουργούν με μεγάλη οξυδέρκεια και να συνεργάζονται αποτελεσματικά για να παίρνουν σωστές αποφάσεις; Η ερευνητική ομάδα των Seeley, Passino και Visscher προτείνει ότι η συμπεριφορά των μελισσών στην επιλογή νέας φωλιάς μπορεί να προσφέρει καθοδήγηση σε αυτό το θέμα, καθώς είναι ξεκάθαρο ότι αυτές καταφέρνουν να λαμβάνουν συλλογικά επιτυχημένες αποφάσεις.

Ο πρώτος σχετικός παράγοντας είναι ότι οι ανιχνεύτριες μέλισσες είναι οργανωμένες με τρόπο που προάγει τη διαφοροποίηση γνώσεων μέσα στην ομάδα. Συγκεκριμένα, δεν καθοδηγούνται ή κυριαρχούνται από έναν μικρό αριθμό μελισσών· αντίθετα, η διαδικασία λήψης αποφάσεων κατανέμεται ευρέως ανάμεσα σε όλες τις ανιχνεύτριες του σμήνους. Κατά συνέπεια, η διαδικασία βασίζεται στις ενέργειες εκατοντάδων ατόμων, το καθένα αυτόνομο, ικανό να παρέχει μοναδικές πληροφορίες για την επίλυση του προβλήματος εύρεσης νέας φωλιάς.

Για παράδειγμα, αναλογιστείτε πώς οι μέλισσες ολοκληρώνουν το πρώτο στάδιο της διαδικασίας, δηλαδή την ανακάλυψη πιθανών επιλογών. Αναζητώντας ανεξάρτητα, ευρέως και ταυτόχρονα, οι εκατοντάδες ανιχνεύτριες επιστρέφουν με ποικιλία πληροφοριών —γνώση για εξαιρετικούς, μέτριους και ακόμη και κακούς πιθανούς τόπους εγκατάστασης — τις οποίες μπορούν να μοιραστούν με τις άλλες ανιχνεύτριες μέσω των χορών waggle. Όλες οι ανακαλύψεις πιθανών τοποθεσιών αναφέρονται ελεύθερα· καμία ανιχνεύτρια δεν φιμώνεται. Έτσι, το σμήνος αξιοποιεί πλήρως τη συλλογική του φύση ώστε να συγκεντρώσει σχετικά γρήγορα —συχνά μέσα σε λίγες ώρες— ένα πλήθος εναλλακτικών επιλογών. Όσο μεγαλύτερο είναι αυτό το σύνολο, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να περιλαμβάνει μιας πρώτης κατηγορίας τοποθεσία εγκατάστασης. Επομένως, βλέπουμε ότι ένα βασικό χαρακτηριστικό της λήψης αποφάσεων του σμήνους είναι η αποκεντρωμένη οργάνωση, που εξασφαλίζει ένα ευρύ σύνολο επιλογών.

Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό που προάγει τη συλλογική ευφυΐα είναι ότι οι ανιχνεύτριες δεν δείχνουν τάση προς συμμόρφωση ή τυφλή μίμηση άλλων κατά τη συμμετοχή τους στη διαδικασία. Στην καρδιά αυτής της διαδικασίας βρίσκεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των διαφόρων «συνασπισμών» ανιχνευτριών, που συνδέονται με διαφορετικούς υποψήφιους τόπους εγκατάστασης, και κάθε ένας προσπαθεί να προσελκύσει ανένταχτες ανιχνεύτριες στον δικό του τόπο. Τα μέλη κάθε συνασπισμού στρατολογούν νέες μέλισσες εκτελώντας χορούς, η ένταση των οποίων σχετίζεται με την ποιότητα του τόπου εγκατάστασης —όσο καλύτερος ο τόπος, τόσο πιο δυνατός ο χορός και τόσο μεγαλύτερη η ροή νέων μελισσών προς αυτόν.

Το κρίσιμο εδώ είναι ότι όταν μια ανένταχτη ανιχνεύτρια στρατολογείται σε έναν τόπο, δεν υποστηρίζει τυφλά τη μέλισσα της οποίας τον χορό ακολούθησε. Αντίθετα, εξετάζει η ίδια τον προτεινόμενο τόπο και μόνο αν τον θεωρήσει άξιο, θα εκτελέσει κι εκείνη χορό γι’ αυτόν, στρατολογώντας περισσότερες μέλισσες. Αυτή η ανεξαρτησία γνώμης αποτρέπει την εξάπλωση λαθών στην αξιολόγηση υποψήφιων τοποθεσιών εγκατάστασης. Μόνο στις πραγματικά καλές τοποθεσίες οι χορεύτριες θα προσελκύσουν κι άλλες χορεύτριες και, επομένως, θα υπάρξει σημαντική αύξηση στον αριθμό των ανιχνευτριών εκεί. Έτσι, οι μέλισσες αποφεύγουν «μαζικές υστερίες» για κακές επιλογές.

Το τρίτο κλειδί της επιτυχίας του σμήνους είναι ο τρόπος με τον οποίο η διαδικασία αντίληψης quorum συνδυάζει τις ποικίλες και ανεξάρτητες απόψεις των ανιχνευτριών, ισορροπώντας την ακρίβεια και την ταχύτητα της απόφασης. Το όριο quorum είναι αρκετά υψηλό ώστε πολλές μέλισσες να πρέπει να αξιολογήσουν ανεξάρτητα την ποιότητα ενός τόπου πριν αυτός επιλεγεί. Η γρήγορη επιλογή βασισμένη μόνο στην ευνοϊκή εκτίμηση μίας ή λίγων μελισσών δεν είναι δυνατή.

Η διαδικασία ανίχνευσης απαρτίας (quorum sensing) φιλτράρει τις ακραίες ή ανακριβείς απόψεις και προσφέρει μια ισορροπημένη, συλλογική εκτίμηση του επιλεγμένου τόπου εγκατάστασης. Αυτή η διαδικασία απαιτεί χρόνο, αλλά εξασφαλίζει ότι υπάρχει επαρκές διάστημα για πραγματική ποικιλία απόψεων και για ανεξάρτητη αξιολόγηση των τόπων πριν επιλεγεί ένας. Έτσι, η μέθοδος ανίχνευσης απαρτίας επιτρέπει στη διαφορετικότητα και στην ανεξαρτησία γνώμης να ανθίσουν, αλλά μόνο για όσο χρειάζεται ώστε να διασφαλιστεί ότι το σφάλμα στην απόφαση είναι απίθανο.

Αυτές οι παρατηρήσεις δείχνουν πώς η μελέτη της συλλογικής λήψης αποφάσεων των μελισσών μπορεί να βοηθήσει τις ανθρώπινες ομάδες να πετύχουν συλλογική ευφυΐα και να αποφύγουν τη συλλογική ανοησία. Οι μέλισσες μάς δείχνουν ότι οι καλές συλλογικές αποφάσεις μπορούν να ενισχυθούν αν εφοδιάσουμε μια ομάδα με τρεις βασικές συνήθειες:

• τη διαμόρφωση κάθε συζήτησης ως ανοιχτό ανταγωνισμό ιδεών,
• να προάγει την ποικιλία γνώσεων και την ανεξαρτησία απόψεων μεταξύ των μελών της,
• και τη συγκέντρωση των απόψεων με τρόπο που να σέβεται τους χρονικούς περιορισμούς, ενώ ταυτόχρονα εκμεταλλεύεται σοφά το μεγάλο εύρος γνώσεων εντός της ομάδας.

 

Πηγή: American Scientist

 

Βιβλιογραφία:

Beekman, M., R. L. Fathke and T. D. Seeley. 2006. How does an informed minority of scouts guide a honey bee swarm as it flies to its new home? Animal Behaviour 71:161-171.
Black, D. 1986. The Theory of Committees and Elections. Dordrecht: Kluwer.
Camazine, S., P. K. Visscher, J. Finley and R. S. Vetter. 1999. House-hunting by honey bee swarms: collective decisions and individual behaviors. Insectes Sociaux 46:348-360.
Conradt, L., and T. J. Roper. 2005. Consensus decision making in animals. Trends in Ecology and Evolution 20:449-456.
Franks, N. R., S. C. Pratt, E. B. Mallon, N. F. Britton and D. J. T. Sumpter. 2002. Information flow, opinion polling and collective intelligence in house-hunting social insects. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B 337:1567-1583.
Lindauer, M. 1955. Schwarmbienen auf Wohnungssuche. Zeitschrift für vergleichende Physiologie 37:263-324.
Myerscough, M. R. 2003. Dancing for a decision: A matrix model for nest-site choice by honey bees. Proceedings of the Royal Society of London B 270:577-582.
Passino, K. M., and T. D. Seeley. 2006. Modeling and analysis of nest-site selection by honey bee swarms: The speed and accuracy trade-off. Behavioral Ecology and Sociobiology 59:427-442.
Seeley, T. D. 2003. Consensus building during nest-site selection in honey bee swarms: The expiration of dissent. Behavioral Ecology and Sociobiology 53:417-424.
Seeley, T. D., and S. C. Buhrman. 1999. Group decision making in swarms of honey bees. Behavioral Ecology and Sociobiology 45:19-31.
Seeley, T. D., and S. C. Buhrman. 2001. Nest-site selection in honey bees: How well do swarms implement the “best-of-N” decision rule? Behavioral Ecology and Sociobiology 49:416-427.
Seeley, T. D., and J. Tautz. 2001. Worker piping in honey bee swarms and its role in preparing for liftoff. Journal of Comparative Physiology A 187:667-676.
Seeley, T. D., and P. K. Visscher. 2003. Choosing a home: How the scouts in a honey bee swarm perceive the completion of their group decision making. Behavioral Ecology and Sociobiology 54:511-520.
Seeley, T. D., and P. K. Visscher. 2004. Quorum sensing during nest-site selection by honey bee swarms. Behavioral Ecology and Sociobiology 56:594-601.
Surowiecki, J. 2004. The Wisdom of Crowds. New York: Doubleday.

(Για να διαβάσετε τα προηγούμενα μέρη πατήστε εδώ: Α’ Μέρος , Β’ Μέρος, Γ’ Μέρος)

Ένα βασικό πρόβλημα για κάποιον που καλείται να πάρει μια απόφαση είναι η εξισορρόπηση μεταξύ γρήγορης και σωστής απόφασης. Εάν ένα ζώο, ή μια ομάδα, πρέπει να λάβει γρήγορα μια απόφαση, είναι πιθανό να πάρει μια κακή απόφαση, επειδή είτε δεν μπορεί να εξετάσει επαρκώς μεγάλο εύρος επιλογών, είτε δεν μπορεί να τις αξιολογήσει σε βάθος, είτε και τα δύο.

Υποθέτοντας ότι ένα σμήνος μελισσών αντιμετωπίζει έναν τέτοιο συμβιβασμό μεταξύ ταχύτητας και ακρίβειας κατά την επιλογή μιας μόνιμης θέσης εγκατάστασης μετά τη σμηνουργία, οι ερευνητές Seeley, Passino και Visscher αναρωτήθηκαν αν οι συμπεριφορικές παράμετροι της διαδικασίας συλλογικής λήψης αποφάσεων των μελισσών έχουν ρυθμιστεί από τη φυσική επιλογή έτσι ώστε το σμήνος να έχει χαμηλό κόστος σε χρόνο και ενέργεια, ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τις πιθανότητες να επιλέξει μια κακή θέση.

Για να δουν αν ισχύει κάτι τέτοιο, δημιούργησαν ένα μαθηματικό εργαλείο που προσομοιώνει πώς τα σμήνη μελισσών αποφασίζουν, λαμβάνοντας υπόψη την τυχαιότητα και εξετάζοντας τη διαδικασία σε διακριτά χρονικά βήματα. Χρησιμοποίησαν αυτό το μοντέλο για να δημιουργήσουν «ψευδομεταλλαγμένα» σμήνη, δηλαδή σμήνη με αλλαγμένες συμπεριφορές, όπως διαφορετικές τιμές σε χαρακτηριστικά τους. Αυτό τους βοήθησε να δουν πώς οι αυξήσεις ή οι μειώσεις συγκεκριμένων παραμέτρων επηρεάζουν την ταχύτητα και την ακρίβεια της επιλογής νέας φωλιάς από το σμήνος.

Μια προφανής παράμετρος για τροποποίηση ήταν το μέγεθος του ορίου quorum, καθώς η αντίληψη του quorum βρίσκεται στην καρδιά της διαδικασίας λήψης αποφάσεων ενός σμήνους. Όταν οι επιστήμονες μετέβαλαν το μέγεθος του quorum στο μοντέλο, κρατώντας όλες τις άλλες παραμέτρους στα φυσιολογικά επίπεδα, το μοντέλο κατέστησε σαφές ότι ένα χαμηλό quorum οδηγεί σε σχετικά γρήγορες αλλά συχνά λανθασμένες αποφάσεις, ενώ ένα υψηλό quorum παράγει πιο αργές αλλά πιο σωστές αποφάσεις. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι ότι η πρόβλεψη του μοντέλου για το μέγεθος quorum που επιτυγχάνει μια καλή ισορροπία μεταξύ ταχύτητας και ακρίβειας —περίπου 15 με 20 μέλισσες— ταιριάζει ουσιαστικά με τα εμπειρικά δεδομένα που δείχνουν ότι οι ανιχνεύτριες μέλισσες ξεκινούν τη διαδικασία προθέρμανσης του σμήνους, ενόψει της απογείωσης, όταν ο αριθμός των μελισσών σε έναν από τους τόπους έχει φτάσει τις 10 με 20.

Εξετάστηκε επίσης ένα από τα περίεργα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των ανιχνευτριών μελισσών, που πιθανόν συμβάλλει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων του σμήνους, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο μια ανιχνεύτρια μειώνει την ένταση του χορού της για μια πιθανή φωλιά κάθε νέα φορά που την επισκέπτεται. Είναι εντυπωσιακό ότι κάθε φορά που μια ανιχνεύτρια επισκέπτεται μια πιθανή φωλιά και μετά επιστρέφει στο σμήνος για να τη διαφημίσει, εκτελεί έναν χορό με λιγότερους κύκλους waggle dance από πριν και έτσι συνηγορεί για τη συγκεκριμένη φωλιά όλο και πιο αδύναμα.

Μεταβάλλοντας στο μαθηματικό μοντέλο τον ρυθμό μείωσης των κύκλων χορού, φάνηκε πόσο κρίσιμος είναι αυτός ο παράγοντας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αν ο αριθμός των κύκλων μειώνεται πιο γρήγορα απ’ ό,τι παρατηρείται στη φύση, τότε ο χρόνος που απαιτείται για να ληφθεί μια απόφαση αυξάνεται σταθερά, επειδή η γρήγορη μείωση κάνει δύσκολη την επίτευξη quorum σε οποιαδήποτε φωλιά. Αντίθετα, αν ο αριθμός των κύκλων μειώνεται πιο αργά απ’ ό,τι στη φύση, προκύπτει ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα: η λήψη απόφασης από το σμήνος αποτυγχάνει εντελώς, καθώς οι «ισοπαλίες» —δηλαδή η γρήγορη επίτευξη quorum σε πολλές φωλιές ταυτόχρονα— γίνονται συχνές.

Και πάλι, είναι αξιοσημείωτο ότι η πρόβλεψη του μοντέλου για τον ρυθμό μείωσης των κύκλων χορού που παρέχει μια καλή ισορροπία μεταξύ ταχύτητας και ακρίβειας —15 με 20 κύκλοι χορού ανά επίσκεψη στη φωλιά— ταιριάζει ουσιαστικά με τα εμπειρικά δεδομένα ότι, κατά μέσο όρο, οι ανιχνεύτριες μέλισσες μειώνουν τους χορούς τους κατά 15 κύκλους ανά επίσκεψη.

Με βάση αυτά τα ευρήματα για το μέγεθος quorum, τον ρυθμό μείωσης των κύκλων χορού και άλλες παραμέτρους, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η συμπεριφορά των ανιχνευτριών στις αποικίες μελισσών έχει πράγματι ρυθμιστεί από τη φυσική επιλογή ώστε να δημιουργεί μια διαδικασία συλλογικής λήψης αποφάσεων με ευνοϊκή ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστικών απαιτήσεων της ταχύτητας και της ακρίβειας.

Το άρθρο συνεχίζεται…

Πηγή: American Scientist

(Για να διαβάσετε τα προηγούμενα μέρη πατήστε εδώ: Α’ Μέρος , Β’ Μέρος)

Παρακολουθώντας την απόφαση των μελισσοσμηνών μέσω της παρατήρησης των χορών ο Lindauer και η ομάδα των Seeley, Passino και Visscher έδειξαν ξεκάθαρα ότι ένα σμήνος επιλέγει μία τοποθεσία από ένα σύνολο πέντε ή και περισσότερων εναλλακτικών. Το επόμενο ερώτημα που προκύπτει φυσικά είναι αν το σμήνος επιλέγει την καλύτερη φωλιά και, αν ναι, πώς το κάνει. Για να αξιολογήσουν την ακρίβεια της επιλογής φωλιάς από τα σμήνη, οι επιστήμονες τους παρουσίασαν στο νησί Appledore μια επιλογή πέντε εναλλακτικών, εκ των οποίων οι τέσσερις ήταν μέτριες και η μία εξαιρετική.

Οι τέσσερις «μέτριες» κυψέλες ήταν ελκυστικές από κάθε άποψη, εκτός από το ότι η κάθε μία παρείχε μόνο 15 λίτρα διαθέσιμου χώρου. Η εξαιρετική κυψέλη ήταν πανομοιότυπη με τις άλλες τέσσερις, εκτός από το ότι παρείχε 40 λίτρα χώρου – όγκο που καλύπτει καλύτερα τις ανάγκες ενός μελισσιού για τις διάφορες δραστηριότητές του (ανατροφή γόνου, αποθήκευση τροφής κ.λπ.).

Σχεδόν όλα τα σμήνη που δοκιμάστηκαν επέλεξαν την εξαιρετική κυψέλη. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές παρατήρησαν ότι, παρότι η εξαιρετική τοποθεσία δεν ήταν ποτέ η πρώτη που ανακάλυπταν, μόλις μια ανιχνεύτρια την εντόπιζε, ο αριθμός των μελισσών που την επισκέπτονταν αυξανόταν ταχύτερα από ό,τι στις άλλες τοποθεσίες και έφτανε πρώτη το κατώφλι της απαρτίας. Επιπλέον, καθώς ο αριθμός των μελισσών αυξανόταν στην εξαιρετική τοποθεσία, μειωνόταν σε κάθε μέτρια τοποθεσία, δείχνοντας ότι η αυξανόμενη προτίμηση για την κορυφαία τοποθεσία μείωνε το ενδιαφέρον για τις υπόλοιπες.

Το γεγονός ότι η συγκέντρωση μελισσών στην καλύτερη τοποθεσία εμποδίζει ταυτόχρονα τη συγκέντρωση στις χειρότερες τοποθεσίες είναι σημαντικό, καθώς βοηθά να διασφαλιστεί ότι το όριο της απαρτίας επιτυγχάνεται πρώτα στην καλύτερη τοποθεσία και δημιουργεί το μοτίβο συναίνεσης μεταξύ των χορευτριών που σχεδόν πάντα εμφανίζεται λίγο πριν το σμήνος πετάξει προς το νέο του σπίτι.

Ποιοι είναι οι συμπεριφορικοί μηχανισμοί σε επίπεδο μεμονωμένων ανιχνευτριών που κρύβονται πίσω από αυτές τις συλλογικές δυναμικές του σμήνους; Ένας είναι η προσεκτική ρύθμιση της έντασης του χορού από τις ανιχνεύτριες, όσον αφορά τον αριθμό των κύκλων που πραγματοποιούνται κατά την εκτέλεση του χορού για μια τοποθεσία, ανάλογα με την ποιότητά της.

Οι επιστήμονες μελέτησαν αυτό το φαινόμενο παρουσιάζοντας σε ένα σμήνος στο νησί Appledore δύο υποψήφιες τοποθεσίες εγκατάστασης, μια εξαιρετική και μια μέτρια και αναλύοντας τους χορούς για τις δύο αυτές τοποθεσίες καθώς εκτελούνταν δίπλα-δίπλα στο σμήνος. Διαπιστώθηκε ότι, την πρώτη φορά που μια ανιχνεύτρια επιστρέφει στο σμήνος έχοντας εντοπίσει μια εξαιρετική τοποθεσία, είναι πιθανό να εκτελέσει έναν χορό πραγματοποιώντας 100 ή περισσότερους κύκλους.

Οι ανιχνεύτριες αναφέρουν επίσης τις μέτριες αλλά αποδεκτές τοποθεσίες, προφανώς σε περίπτωση που δεν βρεθεί κάτι καλύτερο. Όμως, την πρώτη φορά που μια ανιχνεύτρια επιστρέφει από μια μέτρια τοποθεσία, είναι πιθανό να εκτελέσει τον χορό, πραγματοποιώντας μόλις καμιά δωδεκαριά κύκλους. Όσο μεγαλύτερη είναι η ένταση του χορού για μια συγκεκριμένη τοποθεσία, τόσο μεγαλύτερη είναι η ροή νέων μελισσών προς αυτήν· έτσι, η συγκέντρωση ανιχνευτριών αυξάνεται ταχύτερα στην καλύτερη τοποθεσία.

Η διαφορά στην ένταση του χορού μεταξύ ανιχνευτριών από εξαιρετικές και μέτριες τοποθεσίες ενισχύεται από ένα ακόμη παράξενο χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς τους. Αν μια ανιχνεύτρια δεσμευτεί σε μια τοποθεσία, θα την επισκεφτεί πολλές φορές (πιθανότατα για να δείξει υποστήριξη για «τη δική της» τοποθεσία αλλά και για να παρακολουθεί την προσέλευση άλλων ανιχνευτριών) και, μετά από κάθε επίσκεψη, θα την προωθήσει ξανά εκτελώντας το χορό.

Ωστόσο, κάθε φορά που επιστρέφει στο σμήνος και χορεύει, μειώνει την προσπάθειά της να προσελκύσει άλλες μέλισσες κατά περίπου 15 κύκλους ανά χορό. Το αποτέλεσμα είναι ότι η συνολική διαφορά στην ένταση της προώθησης μεταξύ δύο τοποθεσιών είναι σχεδόν εκθετική ως προς τη διαφορά ποιότητας μεταξύ τους. Αν δύο ανιχνεύτριες που προωθούν μια εξαιρετική και μια μέτρια τοποθεσία εκτελέσουν αρχικά 90 και 30 κύκλους αντίστοιχα, τότε η συνολική διαφορά στο σήμα στρατολόγησης δεν θα είναι απλώς τριπλάσια, αλλά επταπλάσια (90 + 75 + 60 + 45 + 30 + 15 + 0 = 315 κύκλοι συνολικά έναντι 30 + 15 + 0 = 45 κύκλοι συνολικά).

Επιπλέον, υπάρχει ισχυρή θετική ανατροφοδότηση στη διαδικασία στρατολόγησης: όσο περισσότερες μέλισσες δεσμεύονται σε μια τοποθεσία, τόσο περισσότεροι στρατολόγοι δημιουργούνται, και αυτό οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερο αριθμό δεσμευμένων μελισσών. Έτσι, μικρές διαφορές στην ποιότητα τοποθεσίας και στην ένταση του χορού μπορούν να εξελιχθούν σε μεγάλες διαφορές στον αριθμό των ανιχνευτριών που σχετίζονται με αυτές τις τοποθεσίες.

Οι διαφορές στην ένταση του χορού και η θετική ανατροφοδότηση εξηγούν την απόκλιση στον αριθμό ανιχνευτριών που δεσμεύονται σε υποψήφιες τοποθεσίες, με την καλύτερη να συγκεντρώνει τις μέλισσες πιο γρήγορα. Αλλά τι προκαλεί την κατάρρευση των υποστηρικτών στις χειρότερες τοποθεσίες όταν αυτοί αυξάνονται στην καλύτερη; Η βασική αιτία είναι ότι όλες οι ανιχνεύτριες, ακόμη και εκείνες που είναι δεσμευμένες σε εξαιρετικές τοποθεσίες, τελικά εγκαταλείπουν τις τοποθεσίες τους. Συνήθως, μια μέλισσα σταματά να επισκέπτεται μια τοποθεσία λίγο μετά τη διακοπή των χορών για αυτήν, και έτσι οι μέλισσες εγκαταλείπουν τις φτωχότερες τοποθεσίες πιο γρήγορα απ’ ό,τι τις καλύτερες.

Όταν μια ανιχνεύτρια εγκαταλείψει μια τοποθεσία, «επαναρυθμίζεται» και μπορεί να στρατολογηθεί σε άλλη τοποθεσία ή ακόμα και στην ίδια. Ωστόσο, όταν μια μέλισσα τελειώσει τον χορό της για μια τοποθεσία, περίπου στο 80% των περιπτώσεων θα σταματήσει τελείως να χορεύει. Οι ανιχνεύτριες εξαρτώνται επομένως από την στρατολόγηση άλλων ανιχνευτριών που δεν βρήκαν καμία υποψήφια τοποθεσία στις αναζητήσεις τους και παραμένουν αδέσμευτες. Όμως, όταν μια μέλισσα στρατολογηθεί για να επισκεφτεί μια τοποθεσία, αν την κρίνει φτωχή, μπορεί να μην δεσμευτεί αμέσως χορεύοντας γι’ αυτήν κατά την επιστροφή της. Μια αδέσμευτη ανιχνεύτρια μπορεί, λοιπόν, να επισκεφθεί πολλές τοποθεσίες πριν βρει μία που θεωρεί αξιόλογη.

Όσο ο ρυθμός στρατολόγησης σε μια τοποθεσία υπερβαίνει τον ρυθμό εγκατάλειψης, ο αριθμός των ανιχνευτριών που συνδέονται με αυτήν θα αυξάνεται. Τελικά, όμως, ο ρυθμός στρατολόγησης για την υψηλότερης ποιότητας τοποθεσία θα αυξηθεί ραγδαία, οπότε ο ρυθμός στρατολόγησης για κάθε κατώτερη τοποθεσία θα μειωθεί: η «δεξαμενή» των αδέσμευτων ανιχνευτριών είναι πεπερασμένη και οι περισσότερες στρατολογούνται για την καλύτερη τοποθεσία. Όταν ο ρυθμός στρατολόγησης πέσει κάτω από τον ρυθμό εγκατάλειψης σε κάθε κατώτερη τοποθεσία, ο αριθμός των ανιχνευτριών που δεσμεύονται εκεί αρχίζει να μειώνεται. Εν ολίγοις, όσο η ομάδα που είναι δεσμευμένη στην καλύτερη τοποθεσία μεγαλώνει, αποκλείει αυτόματα από τον ανταγωνισμό τις ομάδες που συνδέονται με τις κατώτερες.

Η Mary R. Myerscough, μαθηματική βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, έχει δημιουργήσει μαθηματικά μοντέλα της δυναμικής πληθυσμού των ανιχνευτριών που εκτελούν χορούς για διαφορετικές τοποθεσίες εγκατάστασης. Έχει δείξει με εντυπωσιακό τρόπο ότι, δοθέντος αρκετού χρόνου, οι χορεύτριες ενός σμήνους σχεδόν πάντα επικεντρώνονται στην καλύτερη τοποθεσία που έχει βρεθεί. Αυτό ταιριάζει απόλυτα με όσα είδαν ο Lindauer και οι σύγχρονοι ερευνητές στις «συζητήσεις» των ανιχνευτριών: Σχεδόν πάντα, προκύπτει συναίνεση μεταξύ των χορευτριών πριν το σμήνος πετάξει για το νέο του σπίτι.

Αν και η ομοφωνία μεταξύ των χορευτριών λίγο πριν την απογείωση είναι ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των χορών των σμηνών, κατανοούμε πλέον ότι η επίτευξη απαρτίας, και όχι η οικοδόμηση συναίνεσης, είναι η ουσία της διαδικασίας συλλογικής λήψης αποφάσεων των μελισσών. Ωστόσο, δεν πρέπει να θεωρούμε τη συναίνεση των χορευτριών ως ασήμαντο, τυχαίο παραπροϊόν της διαδικασίας λήψης αποφάσεων των μελισσών. Αντιθέτως, η συναίνεση είναι απαραίτητη ώστε το σμήνος να πραγματοποιήσει μια επιτυχημένη πτήση προς το νέο του σπίτι.

Περιστασιακά έχουμε δει σμήνη να απογειώνονται ενώ ακόμα οι ανιχνεύτριες χορεύουν έντονα για πολλές τοποθεσίες, και κάθε φορά αυτό το σμήνος στον αέρα δεν μπόρεσε να πετάξει μακριά. Οι μηχανισμοί καθοδήγησης της πτήσης του σμήνους παραμένουν ελάχιστα κατανοητοί, αλλά είναι σαφές από τέτοιες παρατηρήσεις ότι η διαδικασία καθοδήγησης εξαρτάται από έναν επαρκή αριθμό ανιχνευτριών που παρέχουν συνεκτικές κατευθυντήριες πληροφορίες στο υπόλοιπο σμήνος που πετά. Όταν προκύπτει «ισοπαλία» στην απόφαση, το σμήνος φαίνεται να χρειάζεται να ξανακαθίσει και να συνεχίσει τις διαβουλεύσεις μέχρι να επικρατήσει μία τοποθεσία.

Το άρθρο συνεχίζεται…

Πηγή: American Scientist

(Για να διαβάσετε το πρώτο μέρος πατήστε εδώ)

Δεδομένου του εντυπωσιακού τρόπου με τον οποίο ένα σμήνος μελισσών επέλεγε μία μόνιμη θέση εγκατάστασης, ήταν δελεαστικό να συμπεράνουμε ότι η διαδικασία λήψης της απόφασης αυτής είναι ουσιαστικά ένα παράδειγμα συναινετικής λήψης, πολύ κοντά σε αυτό που ονομάζουμε σοσιοκρατία. Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, μια ανιχνεύτρια μέλισσα «ψηφίζει» υπέρ μιας τοποθεσίας χορεύοντας γι’ αυτήν. Άλλες ανιχνεύτριες αλληλεπιδρούν έτσι ώστε σταδιακά οι «ψήφοι» τους συγκλίνουν υπέρ της καλύτερης τοποθεσίας και με κάποιο τρόπο όλο αυτό το μοτίβο χορών παρακολουθείται συνεχώς ώστε να γνωρίζουν πότε έχουν καταλήξει σε συμφωνία και μπορούν να πάρουν την τελική τους απόφαση.

Ωστόσο, δύο παράγοντες έθεσαν υπό αμφισβήτηση αυτή την ελκυστική υπόθεση. Πρώτον, ούτε ο Martin Lindauer ούτε οι σύγχρονοι ερευνητές, Thomas D. Seeley, Kevin Passino και Kirk Visscher παρατήρησαν κάποιο σημάδι ότι οι μέλισσες-ανιχνεύτριες διενεργούν «δημοσκόπηση» μεταξύ των χορευτριών, κάτι που θα έπρεπε να κάνουν για να γνωρίζουν πότε έχουν φτάσει σε συμφωνία. Δεύτερον, τόσο ο Lindauer όσο και οι σύγχρονοι ερευνητές παρατήρησαν περιστασιακά σμήνη να απογειώνονται χωρίς να επιτευχθεί συναίνεση, δηλαδή ενώ υπήρχαν ακόμα δύο ισχυρές ομάδες χορευτριών που πρότειναν δύο διαφορετικές τοποθεσίες. Ήταν αυτές οι σπάνιες περιπτώσεις, απλώς παράξενες ανωμαλίες που μπορούσαμε να αγνοήσουμε, ή ήταν πολύτιμα στοιχεία που έπρεπε να λάβουμε υπόψη;

Οι ερευνητές επέλεξαν να τα λάβουν υπόψη, επειδή αναρωτιόνταν εδώ και καιρό αν η ουσία της λήψης αποφάσεων ενός σμήνους μπορεί να είναι η ανίχνευση μιας απαρτίας (quorum –επαρκούς αριθμού ανιχνευτριών) σε μία από τις επιλεγμένες τοποθεσίες, αντί για την ανίχνευση συναίνεσης (συμφωνίας των χορευτριών) στο σμήνος.

Σύμφωνα με την υπόθεση της «ανίχνευσης απαρτίας», μια μέλισσα-ανιχνεύτρια «ψηφίζει» υπέρ μιας τοποθεσίας περνώντας χρόνο σε αυτήν· με κάποιον τρόπο, οι ανιχνεύτριες δρουν και αλληλεπιδρούν έτσι ώστε ο αριθμός τους να αυξάνεται γρηγορότερα στις καλύτερες τοποθεσίες· και με κάποιον τρόπο, οι μέλισσες κάθε στιγμή παρακολουθούν τον αριθμό τους ώστε να ξέρουν πότε έχουν φτάσει στο κατώφλι (απαρτία) και μπορούν να ξεκινήσουν την πτήση του σμήνους προς αυτή την τοποθεσία. Αυτή η υπόθεση μπορεί να εξηγήσει τις περιπτώσεις επιλογής μιας τοποθεσίας ενώ υπάρχει ακόμα διαφωνία, ως περιστατικά όπου η απαρτία επιτεύχθηκε σε μία τοποθεσία προτού ο ανταγωνισμός μεταξύ χορευτριών για διαφορετικές τοποθεσίες εξαλείψει τον χορό για όλες εκτός από μία τοποθεσία.

Οι ερευνητές δοκίμασαν αυτές τις δύο υποθέσεις με πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στο νησί Appledore, όπου βρίσκεται το Εργαστήριο Θαλάσσιας Βιολογίας Shoals του Πανεπιστημίου Cornell. Το νησί αυτό, ανοιχτά των ακτών του Maine, είναι σχεδόν χωρίς δέντρα και έτσι στερείται φυσικών κοιλοτήτων κατάλληλων για φωλιές μελισσών. Κάθε σμήνος που μεταφέρθηκε εκεί ήταν επομένως αναγκασμένο να ενδιαφερθεί αποκλειστικά για τα ειδικά «κουτιά-φωλιές» που του παρείχαν οι επιστήμονες.

Στο πρώτο πείραμα, παρουσιάστηκαν σε αρκετά σμήνη —ένα τη φορά— δύο πανομοιότυπα κουτιά-φωλιές, το καθένα εξαιρετικής ποιότητας. Το σμήνος τοποθετήθηκε στο κέντρο του νησιού, ενώ τα δύο κουτιά τοποθετήθηκαν κοντά στην βραχώδη ακτή, το καθένα σε απόσταση 250 μέτρων από το σμήνος αλλά σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Διαπιστώθηκε ότι όταν τα σμήνη αναγκάζονταν να επιλέξουν μεταξύ δύο εξαιρετικών τοποθεσιών απογειώνονταν συχνά ενώ οι μέλισσες-ανιχνεύτριες εξακολουθούσαν να χορεύουν έντονα και για τις δύο τοποθεσίες. Η συναίνεση μεταξύ των χορευτριών δεν ήταν απαραίτητη για να αρχίσουν τα σμήνη να πετούν προς μία από τις τοποθεσίες, επομένως οι ερευνητές μπορούσαν να απορρίψουν την υπόθεση της ανίχνευσης συναίνεσης.

Ταυτόχρονα, βρήκαν ενδείξεις που ενισχύουν την υπόθεση της «ανίχνευσης απαρτίας», επειδή παρατήρησαν ότι τα σμήνη άρχιζαν σταθερά να προετοιμάζονται για πτήση μόλις παρατηρούνταν 15 ή περισσότερες μέλισσες μαζί σε ένα από τα κουτιά. Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι, επειδή οι μέλισσες περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους πάνω στο σμήνος, η παρουσία τουλάχιστον 15 μελισσών σε μια φωλιά οποιαδήποτε στιγμή σημαίνει ότι συνολικά περίπου 150 μέλισσες επισκέφτηκαν την τοποθεσία.

Στο δεύτερο πείραμά στο Appledore, οι επιστήμονες έλεγξαν την υπόθεση της «ανίχνευσης απαρτίας» εξετάζοντας μια διαψεύσιμη πρόβλεψή της: ότι καθυστερώντας τεχνητά τη δημιουργία απαρτίας στην επιλεγμένη τοποθεσία ενός σμήνους, ενώ η υπόλοιπη διαδικασία λήψης αποφάσεων παραμένει ανεπηρέαστη, θα καθυστερήσει η πτήση του σμήνους προς την τοποθεσία. Για να καθυστερήσουν τον σχηματισμό απαρτίας, τοποθέτησαν πέντε ελκυστικά κουτιά-φωλιές πολύ κοντά το ένα στο άλλο σε μία θέση του νησιού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι ανιχνεύτριες που επισκέπτονταν την τοποθεσία να διασκορπίζονται σε πέντε πανομοιότυπες κοιλότητες αντί να συγκεντρώνονται σε μία.

Παρακολούθησαν λοιπόν πόσο χρόνο χρειαζόταν ένα σμήνος, από τη στιγμή που ανακάλυπτε τον χώρο με τα κουτιά-φωλιές, μέχρι να πάρει την απόφαση και να απογειωθεί. Για σύγκριση, πραγματοποίησαν και ένα «δοκιμαστικό» πείραμα με μόνο ένα κουτί-φωλιά. Οι δύο δοκιμές για κάθε σμήνος έγιναν σε δύο διαφορετικά σημεία του νησιού, έτσι ώστε κάθε δοκιμή να ξεκινά με μια ανιχνεύτρια που ανακαλύπτει μια ελκυστική φωλιά σε νέο σημείο.

Και στα τέσσερα σμήνη που εξετάστηκαν, υπήρξε εμφανής καθυστέρηση στην απογείωση στην περίπτωση με τις πέντε φωλιές (μέσος χρόνος 442 λεπτά) σε σύγκριση με την περίπτωση της μίας φωλιάς (μέσος χρόνος 196 λεπτά). Συνεπώς, αυτό το πείραμα έδωσε ισχυρές ενδείξεις υπέρ της υπόθεσης της «ανίχνευσης απαρτίας».

Το πώς ακριβώς οι ανιχνεύτριες αντιλαμβάνονται την απαρτία παραμένει μυστήριο. Μπορεί να χρησιμοποιούν οπτικές, οσφρητικές ή ακόμη και απτικές πληροφορίες για να εκτιμήσουν τον αριθμό των υπόλοιπων ανιχνευτριών σε μια τοποθεσία, αλλά αυτό παραμένει αντικείμενο μελλοντικής έρευνας.

Μόλις επιτευχθεί το όριο απαρτίας σε μία από τις τοποθεσίες, οι μέλισσες ξεκινούν μια συμπεριφορά που είναι καλά κατανοητή. Οι ανιχνεύτριες σε αυτή την τοποθεσία επιστρέφουν στο σμήνος και αρχίζουν να παράγουν ένα ειδικό, υψηλής συχνότητας ακουστικό σήμα που διεγείρει τις υπόλοιπες μέλισσες να αρχίσουν να θερμαίνουν τους πτητικούς τους μυς, μέσω «τρέμουλου», μέχρι τους 33–35 °C που απαιτούνται για την πτήση.

Παράγοντας αυτό το σήμα, που ονομάζουμε «εργατικό σφύριγμα» (worker piping), μια ανιχνεύτρια σκαρφαλώνει μέσα στο σμήνος, σταματώντας κάθε δευτερόλεπτο περίπου για να πιέσει τον θώρακά της σε μια άλλη μέλισσα και να ενεργοποιήσει τους πτητικούς της μυς. Αν και το μεγαλύτερο μέρος της δόνησης πιθανώς μεταφέρεται απευθείας στη μέλισσα που δέχεται την επαφή, η κίνηση αυτή παράγει και έναν ήχο που θυμίζει το ανέβασμα στροφών σε μηχανή αγωνιστικού αυτοκινήτου που επιταχύνει. Το σήμα του σφυρίγματος διαρκεί περίπου 0,8 δευτερόλεπτα και έχει συχνότητα περίπου 200 Hz.

Δεδομένου ότι το ερέθισμα για το εργατικό σφύριγμα είναι η απαρτία των ανιχνευτριών στην επιλεγμένη τοποθεσία, και όχι η συναίνεση μεταξύ των ανιχνευτριών για αυτή την τοποθεσία, η διαδικασία θέρμανσης του σμήνους συνήθως ξεκινά πριν οι ανιχνεύτριες φτάσουν σε πλήρη συναίνεση. Ωστόσο, επειδή η προθέρμανση διαρκεί συνήθως μία ώρα ή και περισσότερο, υπάρχει συνήθως αρκετός χρόνος ώστε να επιτευχθεί η συναίνεση πριν ολόκληρο το σμήνος απογειωθεί.

Το άρθρο συνεχίζεται…

Πηγή: American Scientist

Το πρόβλημα της κοινωνικής επιλογής έχει απασχολήσει επί αιώνες κοινωνικούς φιλοσόφους και πολιτικούς επιστήμονες. Το θεμελιώδες ερώτημα στις ομάδες είναι πώς μπορούν οι διαφορετικές προσωπικές προτιμήσεις να συνδυαστούν και να οδηγήσουν σε μία κοινή συλλογική απόφαση.

Αυτό το πρόβλημα έχει μελετηθεί κυρίως σε ανθρώπινες ομάδες, οι οποίες έχουν αναπτύξει μια ποικιλία διαδικασιών για να ξεχωρίσουν αυτή τη μια επιλογή, από μια λίστα πιθανών επιλογών πχ κανόνας της πλειοψηφίας, επικράτηση της σχετικής πλειοψηφίας, σταθμισμένη ψήφος κ.α. Η κοινωνική επιλογή σε ομάδες ζώων όμως, είναι λιγότερο καλά μελετημένη, αν και τα παραδείγματα είναι άφθονα: μια ομάδα μπαμπουίνων πρέπει να αποφασίσει πού θα πάει μετά από μια περίοδο ανάπαυσης· μια αποικία μυρμηγκιών αν θα επιτεθεί ή όχι σε μια γειτονική αποικία.

Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα συλλογικής λήψης απόφασης από μια ομάδα ζώων στη φύση, είναι η επιλογή μιας τοποθεσίας για μόνιμη εγκατάσταση από ένα σμήνος μελισσών που μόλις έχει σμηνουργήσει. Κατά τη διαδικασία αυτή μερικές εκατοντάδες μέλισσες συνεργάζονται για να βρουν δώδεκα ή περισσότερες πιθανές τοποθεσίες εγκατάστασης σε δέντρα και κατόπιν επιλέγουν την καλύτερη. Οι ερευνητές Thomas D. Seeley, Kevin Passino και Kirk Visscher μελέτησαν αυτή τη διαδικασία για μία δεκαετία. Η εργασία τους αποκάλυψε ένα σύνολο συμπεριφορικών μηχανισμών που επιτρέπουν στο σμήνος να λαμβάνει σταθερά εξαιρετικές συλλογικές αποφάσεις. Έχει γίνει σαφές ότι αυτή η συλλογική «νοημοσύνη» είναι προϊόν διαφωνίας και ανταγωνισμού –όχι συναίνεσης ή συμβιβασμού– μεταξύ διαφορετικών ομάδων μελισσών που εκπροσωπούν διαφορετικές επιλογές. Η εξέλιξη έχει δώσει μια ενδιαφέρουσα απάντηση στο ερώτημα πώς μια ομάδα μπορεί να λειτουργεί ως αποτελεσματική μονάδα λήψης αποφάσεων.

Μια πρωτοποριακή έρευνα

Εδώ και αιώνες οι μελισσοκόμοι γνωρίζουν ότι την άνοιξη, μια δυνατή αποικία μελισσών θα διαιρεθεί σε δύο ή και περισσότερα σμήνη. Μια φυσική διαδικασία που ονομάζεται σμηνουργία, κατά την οποία η βασίλισσα με ένα μεγάλο μέρος εργατριών μελισσών εγκαταλείπει την κυψέλη και οδεύει προς τη δημιουργία μιας νέας αποικίας, αφήνοντας πίσω της, τις υπόλοιπες εργάτριες μαζί με λίγα βασιλικά κελιά απ’ τα οποία θα προκύψει μια νέα βασίλισσα.

Οι μελισσοκόμοι γνωρίζουν επίσης ότι αφού ένα σμήνος εγκαταλείψει τη μητρική του κυψέλη, οι μέλισσες θα συγκεντρωθούν προσωρινά σε ένα κοντινό κλαδί δέντρου, απ’ όπου το σμήνος θα στείλει ανιχνεύτριες ώστε να εντοπίσουν υποψήφιες τοποθεσίες για μόνιμη εγκατάσταση (πχ μια κουφάλα ενός δέντρου).

Οι μελισσοκόμοι συνήθως μαζεύουν αυτά τα σμήνη και τα τοποθετούν σε κυψέλες, πριν αυτά προλάβουν να εγκατασταθούν σε κάποια μόνιμη φωλιά. Έτσι δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτή η διαδικασία λήψης συλλογικών αποφάσεων από τις μέλισσες παρέμεινε για καιρό ένα μεγάλο μυστήριο.

Η κατάσταση αυτή άρχισε να αλλάζει τη δεκαετία του 1950 όταν ο Martin Lindauer, ένας Γερμανός ζωολόγος, δημοσίευσε τη θεμελιώδη εργασία του «Schwarmbienen auf Wohnungssuche». Ο Lindauer ήταν τότε μεταδιδακτορικός φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου σπούδαζε με τον διάσημο Γερμανοαυστριακό ζωολόγο, Karl von Frisch, ο οποίος λίγο καιρό πριν είχε αποκωδικοποιήσει τον χορό των μελισσών. Η θεωρία του Frisch για τον χορό, περιγράφηκε στο βιβλίο «Aus dem Leben der Bienen» το οποίο έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά ως «Από τη ζωή των Μελισσών».

Αυτή η μέθοδος επικοινωνίας επιτρέπει στις μέλισσες να ενημερώνουν τις συντρόφισσες τους για τις τοποθεσίες των πηγών τροφής μέσω μιας συγκεκριμένης σειράς κινήσεων. Η μέλισσα υποδεικνύει την κατεύθυνση της τροφής με βάση τη γωνία των ακτίνων του ήλιου, ενώ η απόσταση δίνεται από την διάρκεια εκτέλεσης του.

Ο Lindauer ήταν δεινός παρατηρητής. Κάποια στιγμή ενώ βρισκόταν στον περιβάλλοντα χώρο του Ινστιτούτου παρατήρησε ότι σε ένα σμήνος που είχε σμηνουργήσει και βρισκόταν προσωρινά σε ένα κλαδί, κάποιες μέλισσες στην επιφάνεια του, εκτελούσαν ένα είδος χορού. Παρατήρησε επίσης ότι αυτές οι μέλισσες, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με τον χορό που λαμβάνει χώρα εντός της κυψέλης και σκοπό έχει να υποδείξει τη θέση της τροφής, δεν έφεραν φορτία νέκταρος ή γύρης.

Μήπως αυτές οι μέλισσες υποδείκνυαν στις υπόλοιπες κάτι άλλο; Θα μπορούσαν να αναφέρουν πληροφορίες για πιθανές τοποθεσίες μόνιμης εγκατάστασης; Ο Lindauer τελικά απάντησε σε αυτή την ερώτηση παρατηρώντας υπομονετικά πάρα πολλά σμήνη. Κάθε φορά που έβλεπε μια νέα μέλισσα να χορεύει σημείωνε την τοποθεσία που ήταν κωδικοποιημένη στον χορό της και στη συνέχεια την χρωμάτιζε για να αποφύγει την επανειλημμένη καταγραφή των πληροφοριών του χορού της.

Αυτή η επίπονη εργασία απέφερε αρκετές αξιόλογες ανακαλύψεις. Η πρώτη ήταν ότι κατά τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, μόνο μερικές εκατοντάδες από τις χιλιάδες μέλισσες σε ένα σμήνος είχαν ενεργητικό ρόλο – πετούσαν προς και από το σμήνος, πιθανώς βρίσκοντας και επιθεωρώντας υποψήφιες τοποθεσίες φωλιών και μετά εκτελούσαν χορούς.

Οι περισσότερες μέλισσες παρέμεναν ήρεμες στο σμάρι πιθανότατα για να διατηρήσουν την ενεργειακή παροχή του σμήνους, μέχρι να ληφθεί μια απόφαση και να έρθει η ώρα να πετάξουν στην επιλεγμένη τοποθεσία.

Ένα δεύτερο περίεργο εύρημα ήταν ότι, στην αρχή, οι χοροί των μελισσών έδειχναν διάφορες τοποθεσίες γύρω από το σμήνος, αλλά ώρα με την ώρα ο αριθμός των τοποθεσιών που προτείνονταν από τους χορούς, μειώνονταν έως ότου έμενε μόνο μόνο μία. Ο Lindauer διαπίστωσε επίσης ότι λίγο αφότου οι χοροί των μελισσών είχαν επικεντρωθεί σε μια τοποθεσία, ολόκληρο το σμήνος των μελισσών απογειωνόταν ξαφνικά και πετούσε προς αυτή την τοποθεσία.

Μερικές φορές κατάφερνε να τρέξει μαζί με το σμήνος, ακολουθώντας το και έτσι μάθαινε την τελική θέση εγκατάστασης. Δεν υπήρχε αμφιβολία πλέον ότι οι μέλισσες που χόρευαν ανέφεραν πιθανές τοποθεσίες εγκατάστασης και ότι διεξήγαγαν ένα είδος «δημοψηφίσματος» αν και το πώς ακριβώς λειτουργούσε η διαδικασία παρέμενε ακόμα άγνωστο.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 οι επιστήμονες αποφάσισαν να ερευνήσουν βαθύτερα αυτό το ενδιαφέρον παράδειγμα ζωικής δημοκρατίας. Στα χρόνια που μεσολάβησαν αρκετοί ερευνητές είχαν μελετήσει τις προτιμήσεις των μελισσών σχετικά με την ιδανική φωλιά και είχαν καταλήξει ότι αυτή είναι κοιλότητες χωρητικότητας 30-40 λίτρων (οι ανιχνεύτριες περπατούν τον χώρο από άκρη σε άκρη για να τον μετρήσουν), με νότιο προσανατολισμό και οπή εισόδου 15 με 30 τετραγωνικά εκατοστά, ενώ προτιμούνταν αυτές που βρίσκονταν από 1 έως 5 μέτρα πάνω από το έδαφος.

Αλλά κανείς δεν είχε καταλάβει πως ακριβώς παίρνονταν οι αποφάσεις έγκρισης ή απόρριψης των υποψήφιων τοποθεσιών, μέχρι την τελική συλλογική απόφαση. Το πρώτο βήμα για τους επιστήμονες ήταν να επαναλάβουν τις παρατηρήσεις του Lindauer χρησιμοποιώντας σύγχρονο εξοπλισμό ώστε να έχουν πιο ολοκληρωμένη εικόνα, σε σχέση με αυτή του 1950.

Δούλεψαν με μικρά σμήνη, περίπου 4.000 μελισσών, στα οποία όλες οι μέλισσες έφεραν ξεχωριστή σήμανση για αναγνώριση ώστε να μπορεί να αποδοθεί κάθε χορός, σε συγκεκριμένη μέλισσα και έτσι να εξακριβωθεί η συμβολή της στη λήψη των αποφάσεων ενός σμήνους.

Σε ένα σμήνος που μελετήθηκε, βρέθηκε ότι ολόκληρη η διαδικασία λήψης αποφάσεων απαιτούσε περίπου 16 ώρες χορευτικής δραστηριότητας για τρεις συνολικά ημέρες. Κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού της διαδικασίας, οι ανιχνεύτριες ανέφεραν 11 υποψήφιες τοποθεσίες εγκατάστασης που εξέτασαν και πληρούσαν τα κριτήριά τους. Μέχρι εκείνη τη στιγμή κανένας χορός δεν φαινόταν να ξεχωρίζει. Νέες ανιχνεύτριες πραγματοποιούσαν πτήσεις προς τις τοποθεσίες αυτές, ώστε να τις επιθεωρήσουν κι αυτές και επιστρέφοντας εκτελούσαν τον χορό, εφόσον έκριναν ότι όντως πληρούσε τις προϋποθέσεις.

Κατά το δεύτερο μισό μια τοποθεσία άρχισε σταδιακά να προτείνεται από όλο και περισσότερες ανιχνεύτριες, ώσπου τελικά επιλέγονταν. Αυτό που βρέθηκε ήταν ότι όταν ο αριθμός των μελισσών που επισκέπτονται μια υποψήφια περιοχή ξεπεράσει ένα κρίσιμο στάδιο, τότε ο χορός που υποδεικνύει αυτή την περιοχή κυριαρχεί και η περιοχή επιλέγεται ως η οριστική θέση εγκατάστασης της νέας αποικίας.

Το άρθρο συνεχίζεται…

Πηγή: American Scientist

Η πρόσφατη φωτιά στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου έσβησε γρήγορα, όμως φαίνεται ότι οι συνέπειες για τη μελισσοκομία – και συγκεκριμένα για το πειραματικό μελισσοκομείο του Ινστιτούτου Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων (ΙΜΔΟ) του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ – είναι σοβαρές και ανησυχητικές.

Η Δρ. Σοφία Γούναρη, ερευνήτρια του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, έκανε δημόσιες παρεμβάσεις καταγγέλλοντας τον τρόπο με τον οποίο η Πυροσβεστική και το ΕΚΠΑ χειρίζονται το ζήτημα. Σύμφωνα με την κ. Γούναρη λιοπόν το μελισσοκομείο του ΙΜΔΟ στην Πανεπιστημιούπολη είναι νόμιμα εγκατεστημένο βάσει Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και ΕΚΠΑ. Διαθέτει παροχή νερού, περιμετρικά μπεκ πυρόσβεσης και καθαρισμένη βλάστηση. Δεν υπήρχαν καπνιστήρια ή εύφλεκτα υλικά, ούτε κινδύνεψαν τα μελίσσια, αφού η φωτιά δεν έφτασε σε αυτό το σημείο.

Ωστόσο, μετά από πολύωρη ανάκριση, η Πυροσβεστική ανακοίνωσε ότι η φωτιά προήλθε από μελισσοκομείο, επιβάλλοντας διοικητικά πρόστιμα σε δύο μελισσοκόμους και στο ΕΚΠΑ – όχι για χρήση καπνιστηριού, αλλά για ζητήματα σήμανσης και αποψίλωσης της βλάστησης γύρω από τα μελίσσια (5 μέτρα).

Η ερευνήτρια θέτει εύλογα ερωτήματα: Αν υπήρχε πραγματική υπαιτιότητα, γιατί δεν ασκήθηκαν ποινικές διώξεις; Πώς γίνεται να «καταδικάζονται» μελισσοκόμοι με πρόστιμα για αμφιλεγόμενες παραβάσεις, τη στιγμή που η δασική νομοθεσία έρχεται σε αντίθεση με τις απαιτήσεις της Πυροσβεστικής;

Mετά τη φωτιά, η υπόθεση κλιμακώθηκε. Στις 12 Αυγούστου, το ΕΚΠΑ απέστειλε εξώδικο προς τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ ζητώντας την απομάκρυνση του μελισσοκομείου – χωρίς σαφή αιτιολόγηση. Λίγες μέρες αργότερα, ο «υπεύθυνος ασφαλείας» του ΕΚΠΑ απαγόρευσε στην Δρ. Γούναρη την πρόσβαση στο μελισσοκομείο, παρότι είναι υπεύθυνη για τη φροντίδα των μελισσιών. Μάλιστα, καταγγέλλεται ότι κόβεται συστηματικά η παροχή νερού στις μέλισσες.

Πρόκειται για 19 μελίσσια που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς. Όπως τονίζει η ερευνήτρια, η απαγόρευση πρόσβασης ισοδυναμεί με «αργό και βασανιστικό θάνατο» για τις μέλισσες.

Ένας «κατασκευασμένος ένοχος»;

Η υπόθεση αυτή φωτίζει ένα ευρύτερο ζήτημα: τη στοχοποίηση της μελισσοκομίας ως «αιτίας» πυρκαγιών. Παρότι δεν αποδόθηκε καμία κατηγορία σε συγκεκριμένο πρόσωπο για εμπρησμό, ο δημόσιος διάλογος και η εικόνα που δημιουργήθηκε στα ΜΜΕ παρουσιάζουν τον μελισσοκόμο και τη μέλισσα ως βασικούς υπεύθυνους.

Όπως σχολιάζει η Δρ. Γούναρη: «Ο άνθρωπος θέλει να τρώει μέλι, αλλά δεν θέλει τις μέλισσες· θέλει πρασινάδα, αλλά χωρίς γύρη και ζουζούνια. Θέλει προϊόντα, αλλά όχι τις διαδικασίες που τα παράγουν.»

Τι μέλλει γενέσθαι;

Η ερευνήτρια δηλώνει αποφασισμένη να συνεχίσει τον αγώνα για την υπεράσπιση του μελισσοκομείου και της επιστημονικής έρευνας στη μελισσοκομία. Παράλληλα, απευθύνει κάλεσμα σε μελισσοκόμους, συλλογικότητες, φοιτητικούς συλλόγους, περιβαλλοντικούς φορείς και πολίτες να ενημερωθούν και να αντιδράσουν.

Το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: Θα αφήσουμε τις μέλισσες – και μαζί την έρευνα που τις στηρίζει – να γίνουν τα εξιλαστήρια θύματα;

Ο Frank R. Stockton (1834–1902), ένας από τους πιο ευρηματικούς Αμερικανούς παραμυθάδες του 19ου αιώνα, μας χάρισε το 1887 τον «Άρχοντα των Μελισσών», στα αγγλικά «The Bee-Man of Orn», μια ιστορία που, πίσω από την απλή και παραμυθένια της επιφάνεια, κρύβει ένα βαθύ φιλοσοφικό περιεχόμενο.

Μια αναζήτηση χωρίς χάρτη

Στην καρδιά του μύθου βρίσκεται ένας μελισσάνθρωπος, ένας γέροντας που ζει μακριά από τον κόσμο, συντροφιά μόνο με τις μέλισσες του. Η ήσυχη ζωή του ανατρέπεται όταν ένας μαθητευόμενος μάγος του αποκαλύπτει πως ίσως να μην είναι αυτό που φαίνεται – ίσως κάποτε να υπήρξε κάτι εντελώς διαφορετικό. Ξεκινά τότε ένα ταξίδι αυτογνωσίας μέσα από συναντήσεις, προκλήσεις και ηθικά διλήμματα. Δεν πρόκειται για περιπέτεια με δράκους και σπαθιά (αν και υπάρχουν κι αυτά), αλλά για μια πορεία αναζήτησης του αληθινού εαυτού, μια πορεία που θυμίζει τον Ομηρικό Οδυσσέα: ένας ήρωας που επιστρέφει όχι απλώς στο σπίτι του, αλλά σε αυτό που είναι βαθιά μέσα του.

Χωρίς να αποκαλύπτουμε την εξέλιξη, η ιστορία δεν επικεντρώνεται στο «πού θα φτάσει» ο ήρωας, αλλά στο τι θα καταλάβει για τον εαυτό του καθώς ακολουθεί αυτήν την αόρατη πυξίδα.

Η εσωτερική φωνή του Σωκράτη στο παιδικό παραμύθι

Ο Stockton εμπνεύστηκε από την ιδέα του «δαιμονίου» του Σωκράτη – εκείνη την εσωτερική φωνή που δεν λέει τι να κάνουμε, αλλά τι να αποφύγουμε, φωτίζοντας τον σωστό δρόμο. Ο γέροντας του παραμυθιού ακούει, χωρίς να το ξέρει, τη δική του εσωτερική φωνή. Κάθε βήμα του ταξιδιού του είναι μια μικρή δοκιμασία: ποιοι δρόμοι τον ελκύουν, ποιοι τον απωθούν και, τελικά, τι του δείχνει η καρδιά του όταν πρέπει να διαλέξει.

Εδώ βρίσκεται το φιλοσοφικό βάθος του έργου: δεν μας λέει τι είναι καλό ή κακό· μας καλεί να το ανακαλύψουμε μέσα μας. Το παραμύθι δεν δίνει έτοιμα μαθήματα ηθικής. Αντίθετα, όπως και η σωκρατική μέθοδος, θέτει ερωτήματα και αφήνει τον αναγνώστη –είτε παιδί είτε ενήλικα– να βρει τις δικές του απαντήσεις.

Ένας Οδυσσέας της ψυχής

Η περιπλάνηση του ήρωα θυμίζει το ταξίδι του Οδυσσέα. Δεν είναι μια ευθεία πορεία, αλλά μια διαδρομή γεμάτη στροφές και δοκιμασίες, όπου κάθε σταθμός αποκαλύπτει κάτι κρυμμένο μέσα του. Αν στον Όμηρο ο Οδυσσέας γυρίζει στην Ιθάκη για να ξαναβρεί το σπίτι του, στον Stockton ο ήρωας γυρίζει στον εαυτό του.

Το παραμύθι λειτουργεί ως συμβολικός οδηγός: το παιδί που το διαβάζει καλείται να κάνει το ίδιο νοητό ταξίδι. Να ρωτήσει: ποιος είμαι; τι με καθοδηγεί; Και ίσως, μέσα από την αναζήτηση του γέρου μελισσάνθρωπου, να ανακαλύψει το δικό του «εσωτερικό δαιμόνιο».

Στην εποχή μας, όπου η ταυτότητα συχνά ορίζεται από εξωτερικές εικόνες και γρήγορες ταμπέλες, ο «Άρχοντας των Μελισσών» θυμίζει ότι ο αληθινός μας εαυτός δεν βρίσκεται ούτε στην κοινωνική θέση ούτε στις επιφανειακές μας συνήθειες, αλλά σε εκείνη την αθόρυβη φωνή που ψιθυρίζει μέσα μας.

Δεν είναι τυχαίο που το παραμύθι εξακολουθεί να εκδίδεται και να εικονογραφείται ξανά και ξανά, με μεγάλα ονόματα όπως ο Maurice Sendak και ο P. J. Lynch. Η διαχρονικότητά του έγκειται ακριβώς στο ότι δεν είναι μόνο για παιδιά· είναι μια φιλοσοφική άσκηση ενδοσκόπησης σε μορφή μύθου.

Ως οικολόγος και εντομολόγος, η κινητήριος δύναμη πίσω από τις επαγγελματικές μου επιλογές είναι η διατήρηση των εντόμων και της βιοποικιλότητας, αλλά συχνά νιώθω ότι όσοι καλούν σε δράση για να «Σώσουμε τις μέλισσες!» χάνουν την ουσία. Θα ήθελα να αποσαφηνίσω κάποια πράγματα που φαίνεται να λείπουν από τη συζήτηση μέχρι τώρα, ιδιαίτερα όσον αφορά τους επικονιαστές και τα φυτοφάρμακα.

Οι μέλισσες είναι οι μοναδικοί επικονιαστές

Μεγάλο μέρος της τρέχουσας συζήτησης για τους επικονιαστές έχει επικεντρωθεί στις μέλισσες — και ιδιαίτερα στις μελιτοφόρες μέλισσες (Apis mellifera). Ωστόσο, οι μελιτοφόρες μέλισσες είναι μόνο ένα είδος από τα περισσότερα από 100.000 είδη ασπόνδυλων που επικονιάζουν φυτά. Αυτά περιλαμβάνουν μια ευρεία γκάμα ταξινομικών ομάδων και βιολογικών κύκλων, από σκαθάρια μέχρι μύγες και σκώρους. Επιπλέον, υπάρχουν πάνω από 1.000 είδη σπονδυλωτών επικονιαστών, όπως πουλιά και νυχτερίδες. Οι μελιτοφόρες μέλισσες είναι μοναδικές καθώς εκτρέφονται. Οι περισσότεροι άλλοι επικονιαστές είναι άγριοι πληθυσμοί. Αυτό που έχουν όλοι κοινό είναι ο ρόλος τους στην αναπαραγωγή των φυτών: η μεταφορά γύρης στις ωοθήκες των λουλουδιών για γονιμοποίηση. Δεν απαιτούν όλα τα φυτά επικονίαση, αλλά εκτιμάται ότι τα τρία τέταρτα της παγκόσμιας τροφικής προμήθειας εξαρτώνται από αυτήν. Επομένως, αν θέλουμε να σώσουμε τους επικονιαστές για να προστατεύσουμε την παγκόσμια τροφική προμήθεια, πρέπει να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε τη συνεισφορά όλων των επικονιαστών, όχι μόνο των μελιτοφόρων μελισσών.

Η διαταραχή κατάρρευσης αποικιών (CCD) επηρεάζει όλους τους επικονιαστές

Η διαταραχή κατάρρευσης αποικιών —όταν η πλειονότητα των εργατριών μελισσών εξαφανίζεται — αναφέρεται μόνο σε ένα στενά καθορισμένο σύνολο συμπτωμάτων. Αυτά τα συμπτώματα έχουν παρατηρηθεί μέχρι στιγμής μόνο σε αποικίες μελιτοφόρων μελισσών. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι και οι άγριοι επικονιαστές, όπως οι βομβίνοι (Bombus spp.), μειώνονται, αλλά δεν γνωρίζουμε την κατάσταση του πληθυσμού για περισσότερο από το μισό των γνωστών άγριων επικονιαστών. Δυστυχώς, η εστίαση στη διαταραχή κατάρρευσης αποικιών, ενώ έχει βελτιώσει σημαντικά τις γνώσεις μας για την υγεία των μελιτοφόρων μελισσών, έχει αποσπάσει πόρους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ευρύτερη κατανόηση των επικονιαστών. Οι περισσότερες άλλες μέλισσες είναι μοναχικές, δηλαδή δεν ζουν κοινωνικά σε κυψέλες. Δεν είναι σαφές πώς οι γνώσεις από την έρευνα για τη διαταραχή κατάρρευσης αποικιών θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στους βιολογικούς κύκλους των μοναχικών μελισσών ή των μη μελισσοειδών επικονιαστών.

Τα νεονικοτινοειδή είναι η αιτία της διαταραχής κατάρρευσης αποικιών

Τα νεονικοτινοειδή αποτελούν έναν μόνο παράγοντα της διαταραχής κατάρρευσης αποικιών. Τα νεονικοτινοειδή είναι μια κατηγορία εντομοκτόνων, συγγενικών με τη νικοτίνη, που είναι πολύ διαδεδομένα στη γεωργία και σε οικιακούς κήπους. Αποκλείουν μια νευρική οδό που βρίσκεται κυρίως στα έντομα, προκαλώντας παράλυση και θάνατο. Αρχικά, τα νεονικοτινοειδή προωθήθηκαν για τον μειωμένο κίνδυνο που παρουσιάζουν για τα ωφέλιμα έντομα και άλλους μη στοχευμένους οργανισμούς λόγω της επιλεκτικότητάς τους. Ωστόσο, πλέον, ένα μεγάλο σύνολο ερευνών υποδηλώνει ότι τα νεονικοτινοειδή είναι τοξικά για τις μέλισσες και πιθανώς αποτελούν αιτιολογικό παράγοντα στη διαταραχή κατάρρευσης αποικιών.

Υπήρξαν αρκετά περιστατικά όπου ψεκασμοί με νεονικοτινοειδή προκάλεσαν μαζικούς θανάτους μελισσών τα τελευταία χρόνια. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτά τα περιστατικά ήταν αποτέλεσμα λανθασμένης εφαρμογής ή διασποράς ψεκασμού, και όχι τακτικής έκθεσης. Είναι παράνομο να μην ακολουθούνται οι οδηγίες εφαρμογής που αναγράφονται στην ετικέτα ενός φυτοφαρμάκου, οι οποίες ορίζουν ότι τα νεονικοτινοειδή δεν πρέπει να εφαρμόζονται σε φυτά όταν τα λουλούδια είναι ανθισμένα ή όταν οι μέλισσες μπορεί να συλλέγουν τροφή.

Στην πραγματικότητα, λόγω της δημόσιας κατακραυγής, ο Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (EPA) έχει αναθεωρήσει τις ετικέτες για να κάνει τις οδηγίες για την ασφάλεια των μελισσών πιο σαφείς και έχει δημιουργήσει μια πύλη για την αναφορά θανάτων μελισσών. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα νεονικοτινοειδή δεν έχουν αρνητικές επιπτώσεις στους επικονιαστές ούτε ότι δεν έχουν συνδεθεί με τη διαταραχή κατάρρευσης αποικιών, αλλά υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που θεωρείται ότι συμβάλλουν στη μείωση των μελιτοφόρων μελισσών, τους οποίους η απαγόρευση των νεονικοτινοειδών δεν θα επιλύσει. Αυτοί περιλαμβάνουν παθογόνα, ακραίες καιρικές συνθήκες το χειμώνα, ασθένειες και την ποιότητα της διατροφής. Η επόμενη ανάρτησή μου θα επικεντρωθεί στις ρυθμιστικές προκλήσεις για την αντιμετώπιση των ανησυχιών των περιβαλλοντικών ομάδων υπεράσπισης σχετικά με τον ρόλο των νεονικοτινοειδών και άλλων φυτοφαρμάκων στους επικονιαστές.

Τα νεονικοτινοειδή είναι τα μοναδικά φυτοφάρμακα που βλάπτουν τους επικονιαστές

Ο ορισμός του όρου «φυτοφάρμακο» είναι τόσο ευρύς που σχεδόν χάνει το νόημά του. Τα νεονικοτινοειδή είναι μόνο μία κατηγορία εντομοκτόνων. Υπάρχουν επίσης ζιζανιοκτόνα, μυκητοκτόνα, ακαρεοκτόνα, τρωκτικοκτόνα και άλλα. Ακόμη και το αντιβακτηριακό σαπούνι ή τα αντιβιοτικά μπορούν να θεωρηθούν φυτοφάρμακα. Ζωντανοί οργανισμοί μπορούν επίσης να είναι φυτοφάρμακα, όπως οι ψεκασμοί με Bt (Bacillus thuringiensis), που εγκρίνονται ως μορφή βιολογικού ελέγχου παρασίτων.

Επομένως, είναι σημαντικό να είμαστε συγκεκριμένοι όταν μελετάμε και συζητάμε για τα φυτοφάρμακα, λόγω της μεγάλης ποικιλίας χημικών ουσιών και οργανισμών που μπορεί να αναφέρονται. Ωστόσο, η υφιστάμενη ποικιλομορφία φυτοφαρμάκων και επικονιαστών δεν αντικατοπτρίζεται στην κατεύθυνση που λαμβάνει η σχετική ερευνητική δραστηριότητα. Τα νεονικοτινοειδή και οι επιπτώσεις τους στις μελιτοφόρες μέλισσες έχουν λάβει το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας και της δημόσιας συζήτησης.

Ωστόσο, γίνεται σημαντική δουλειά και σε άλλες χημικές ουσίες και ταξινομικές ομάδες. Για παράδειγμα, ένα πρόσφατο πείραμα από την Olivia Bernauer και τους συνεργάτες της διαπίστωσε ότι η έκθεση ενός ιθαγενούς βομβίνου (Bombus impatiens) σε ένα κοινό μυκητοκτόνο, οδήγησε σε αποικίες με λιγότερες εργάτριες, μικρότερες βασίλισσες και συνολικά χαμηλότερη βιομάζα. Αυτό το αποτέλεσμα είναι εκπληκτικό εν μέρει επειδή τα μυκητοκτόνα θεωρούνταν γενικά ασφαλή για τις μέλισσες. Χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να κατανοήσουμε πώς τα φυτοφάρμακα, με την ευρεία τους έννοια, επηρεάζουν τους επικονιαστές, επίσης με την ευρεία τους έννοια — όχι μόνο τις μέλισσες.

Το να βρούμε πώς να “σώσουμε τις μέλισσες” είναι εύκολο.

Οι επικονιαστές έχουν ποικίλους βιότοπους και συμπεριφορές αναζήτησης τροφής, ενώ οι κοινωνικές δομές και οι στρατηγικές διαχείμασης ορισμένων επικονιαστών είναι πολύπλοκες. Αυτό καθιστά την αυστηρή έρευνα για τις επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στους επικονιαστές δύσκολο να αποκωδικοποιηθεί. Δεν υπάρχει τέλεια μέθοδος: Οι εργαστηριακές δοκιμές μπορούν να εξετάσουν την οξεία τοξικότητα, αλλά μπορεί να μην χρησιμοποιούν ρεαλιστικές δόσεις ή οδούς έκθεσης, ενώ τα πειράματα στο πεδίο μπορούν να εξετάσουν εποχιακά ή πολυετή μοτίβα, αλλά ίσως να μην μπορούν να λάβουν υπόψη άλλες πηγές διακύμανσης.

Αυτή η πρόκληση αποτυπώνεται σε ένα πείραμα από τον John Losey και τους συνεργάτες του, το οποίο διαπίστωσε επιβλαβείς επιπτώσεις του εντομοκτόνου καλαμποκιού Bt στις πεταλούδες μονάρχες. Τα ευρήματα της αμφιλεγόμενης αυτής μελέτης απορρίφθηκαν λίγα χρόνια αργότερα, σε μεγάλο βαθμό επειδή η προσέγγιση στο εργαστηριακό περιβάλλον δεν αντιστοιχούσε στις πραγματικές συμπεριφορές και τις πιθανές οδούς έκθεσης των προνυμφών των μονάρχων.

Οι κατάλληλες δόσεις και οι οδοί έκθεσης είναι κρίσιμες για καλά σχεδιασμένα πειράματα σχετικά με τα φυτοφάρμακα και τους επικονιαστές. Εξίσου σημαντικό είναι να μην συγχέεται η συσχέτιση με την αιτιότητα στις παρατηρησιακές μελέτες. Μια μελέτη του 2014 από τον Caspar Hallman και τους συνεργάτες του, που εξέτασε την επίδραση της χρήσης νεονικοτινοειδών στις κοινότητες πουλιών σε αγροτικές εκτάσεις, διαπίστωσε ότι περιοχές με περισσότερα νεονικοτινοειδή στα επιφανειακά νερά είχαν λιγότερα πουλιά. Το εύρημα αυτό αναφέρθηκε ευρέως σαν να έδειχνε ότι το φυτοφάρμακο σκότωνε τα πουλιά μέσω άμεσης έκθεσης. Αντιθέτως, το συσχετιστικό αποτέλεσμα, που βασίστηκε σε δύο ξεχωριστά σύνολα δεδομένων, είναι πολύ πιο πιθανό να οφείλεται σε αλλαγές στην τροφική αλυσίδα: Η αυξημένη εφαρμογή εντομοκτόνων οδηγεί σε λιγότερα φυτοφάγα έντομα, που αποτελούν την τροφή των πουλιών. Παρ’ όλα αυτά, οποιαδήποτε εξήγηση παραμένει εικασία χωρίς έρευνα για τους υποκείμενους μηχανισμούς.

Η επιστήμη θα «σώσει τις μέλισσες»

Οι επικονιαστές, τόσο οι άγριοι όσο και οι εκτρεφόμενοι, βρίσκονται αναμφισβήτητα σε κρίση και αντιμετωπίζουν μεγάλες αλλαγές στο κλίμα, τη χρήση γης και τις πολιτικές παγκοσμίως, που πιθανότατα θα τους επηρεάσουν. Η αυστηρή έρευνα στο πεδίο και το εργαστήριο για τους επικονιαστές είναι σίγουρα ένα κρίσιμο εργαλείο για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων — αλλά δεν θα πρέπει να είναι το μόνο.

Οι επικονιαστές χρειάζονται κάθε δυνατή βοήθεια, επομένως η επιστημονική κοινότητα θα πρέπει να αγκαλιάσει συνεργασίες με στοχαστές και οραματιστές από τις κοινωνικές επιστήμες, τις ανθρωπιστικές σπουδές και τις τέχνες, για να φανταστούν και στη συνέχεια να δημιουργήσουν διαφορετικά μέλλοντα για τις μέλισσες και για εμάς. Για παράδειγμα, η Heather Swan, ποιήτρια και μελετήτρια λογοτεχνικών σπουδών, έχει διερευνήσει πώς τα πολύπλοκα συναισθήματα επηρεάζουν τις μελιτοφόρες μέλισσες και τους ανθρώπους που τις φροντίζουν.

Αντίστοιχα, ο Sainath Suryanarayanan, εντομολόγος με κλασική εκπαίδευση, που πλέον συνεργάζεται με κοινωνιολόγους, έχει θέσει υπό αμφισβήτηση το πώς οι δομές εξουσίας που σχετίζονται με την κατοχή και άσκηση της επιστημονικής γνώσης επηρεάζουν τα αποτελέσματα των πολιτικών για τα φυτοφάρμακα και τους επικονιαστές. Η επιτυχής προστασία των επικονιαστών μπορεί να περιλαμβάνει την εξέταση ιδεών όπως αυτές, που μπορεί να φαίνονται περιφερειακές σε σχέση με το απλοϊκό σύνθημα «σώστε τις μέλισσες».

Για όσους ενδιαφέρονται για τη διατήρηση των επικονιαστών, το «Σώστε τις μέλισσες!» δεν μπορεί να είναι το μοναδικό μήνυμα, επειδή πλέον συνδέεται άρρηκτα με τις μελιτοφόρες μέλισσες και τη διαταραχή κατάρρευσης αποικιών. Νοιάζομαι βαθιά για αυτά τα ζητήματα, αλλά η πρόταση λύσεων που επικεντρώνονται στη μείωση των μελιτοφόρων μελισσών, κάτι που δεν ισχύει, αγνοεί τις ανάγκες και τους βιολογικούς κύκλους της πλειοψηφίας των άγριων επικονιαστών. Επειδή η δημόσια κατακραυγή διαμορφώνει τη χρηματοδότηση της επιστήμης και τις πολιτικές, καταλήγουμε με σημαντικά κενά στη επιστημονική μας γνώση που θα μπορούσαν να ενημερώσουν καλύτερα την προστασία των επικονιαστών, με την ευρεία έννοια. Η προσοχή μπορεί να είναι τώρα στα νεονικοτινοειδή και τις μελιτοφόρες μέλισσες, αλλά μια ευρύτερη ερευνητική ατζέντα θα μπορούσε να βοηθήσει στην κατανόηση του πώς να διατηρήσουμε μια ποικιλόμορφη και υγιή κοινότητα επικονιαστών. Θέλω να σώσω τις μέλισσες αλλά και όλους τους άλλους επικονιαστές επίσης.

Δρ. Κέιτλιν Στακ Ουίτνι (Kaitlin Stack Whitney)

Η Κέιτλιν Στακ Ουίτνι είναι επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Σπουδών Επιστήμης και Τεχνολογίας της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Rochester Institute of Technology (RIT).

Η κανελάδα είναι ένα υπέροχο παραδοσιακό ρόφημα με άρωμα κανέλας από την Κρήτη το οποίο παραδοσιακά, τουλάχιστον στην κοιλάδα της Μεσαράς, σερβίρεται με χιόνι από τον Ψηλορείτη. Σ’ αυτή την εκδοχή αντικαθιστούμε τη ζάχαρη με μέλι δημιουργώντας μια πιο υγιεινή και φυσική εναλλακτική.

 

Χρόνος Εκτέλεσης 40′ Λεπτά

Μερίδες 20-25 ποτήρια

Δυσκολία Εύκολο

Υλικά:
1 1/2 λίτρο νερό
500γρ. μέλι 
8 ξυλαράκια κανέλας (καλής ποιότητας όχι κασσία)

Εκτέλεση:
1. Βάζουμε το νερό με τα ξυλαράκια κανέλας σε μια κατσαρόλα και τα βράζουμε για μισή ώρα σε δυνατή φωτιά. .
2. Με μια τρυπητή κουτάλα αφαιρούμε τον αφρό που θα σχηματιστεί στην επιφάνεια..
3. Αφού βράσει το μείγμα για περίπου μισή ώρα και γίνει ένα δεμένο σιρόπι, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και το σουρώνουμε, όσο είναι ζεστό, γιατί μετά θα γίνει παχύρρευστο.
4. Αφήνουμε να κρυώσει ελαφρώς και προσθέτουμε το μέλι ανακατεύοντας. Δεν το βράζουμε ώστε να μη χάσει τα θρεπτικά του συστατικά.
5. Το βάζουμε σε γυάλινο μπουκάλι και το τοποθετούμε στο ψυγείο. 
6. Σερβίρουμε με τριμμένο πάγο.

Η παραδοσιακή κανελάδα φτιάχνεται με σιρόπι από κανέλα, ζάχαρη και νερό. Εμείς αντικαθιστούμε τη ζάχαρη με μέλι ως μια πιο υγιεινή εναλλακτική. Επειδή το μέλι είναι πιο γλυκό από τη ζάχαρη, χρειάζεται λιγότερη ποσότητα. Θα πρέπει να λάβετε υπόψη ότι το μέλι προσδίδει και μια ιδιαίτερη γεύση δοκιμάστε διάφορες ποικιλίες μελιού και σε διαφορετικές δοσολογίες, μέχρι να πετύχετε το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Ευεργετικές ιδιότητες της κανελάδας με μέλι:
Η κανελάδα, ειδικά με μέλι, δεν είναι απλώς νόστιμη – έχει και πολλά οφέλη καθώς η κανέλα περιέχει πολυφαινόλες που καταπολεμούν τις ελεύθερες ρίζες, βοηθά στον έλεγχο των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, βοηθά σε περιπτώσεις πόνου και φλεγμονής, καταπραΰνει το στομάχι και βοηθά στην πέψη, ενώ το μέλι δρα ενάντια σε παθογόνα βακτήρια, ενισχύει το ανοσοποιητικό χάρη στα ένζυμα και τα αντιοξειδωτικά του, καταπραΰνει το λαιμό ενώ παρέχει άμεσα διαθέσιμους υδατάνθρακες.

Το χειμώνα μπορεί να σερβιριστεί επίσης ως ζεστό ρόφημα με λίγο κονιάκ ή ρακή.

* Το Ορεινό Μέλι συνιστά να μη μαγειρεύετε θερμαίνοντας το μέλι σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 45-50 °C γιατί έτσι χάνονται όλα του τα θρεπτικά συστατικά. *